Ddemt tutlayt, anefet-as ad tcali deg yiberdan (aken s-yenna Mao) ad tedduqes, ad tidir. Erret-tt ar daxel n lemqam neɣ bellat-tt daxel n wedlis, ad teggugem, temmet u ad tneɣ wid i d as-d-yezzin.
Ddemt tutlayt, rnut-as adabu d yiserdasen, ad tuɣal d tunṣibt. Ma ternam-as tadiyanit d nnbi, ad tuɣal d tutlayt tarebbanit.
Wid ar awen-d-yinin belli tutlayt tazayrit ulac-itt, bɣan ad awen-d-inin ulac-iken : ad nekkes azref n umeslay i ugdud, mara s-nekkes tutlayt-is, ad tt-ner ɣef yiri, ar daxel n lkuri ad tuɣal d asbeɛbeɛ. Ad nekkes i ugdud azref-is deg wakal-is, mara s-nḥettem tutlayt nniḍen ara t-yerren d agugam. Ma nnan-awen-d belli taɛrabt d tutlayt i « ifazen », bɣan ad d-inin belli kunwi ur d as-tessawḍem ara, kunwi « meẓẓiyit ».
Ass-a di Lezzayer snat n trebbuya ttmeslayent taɛrabt, tutlayt yemmuten, i Yizzayriyen, agdud yeddren : isertiyen d wat rebbi. Di sin yidsen ugmen-d si trebbanit dderk-nsen. Am yimrabden d yigeliden n zman aqdim n di « l’occident ». Dɣa, ma tbeddeḍ mgal-nsen, tebeddeḍ mgal Ccahid d Rebbi. Win ara yinin taɛrabt d tutlayt yemmuten, yebɣa ad yeglu s yiqqara n at rebbi d wid n yisertiyen.
Wid ar awen-yinin tazzayrit, tutlayt, ulac-itt, bɣan ad ressin ima-is s bessif gar-awen d Lezzayer, gar-awen d Rebbi. Ḥellan-d tadrimt-nsen s tutlayt yemmuten. Kkest-asen tutlayt-a, ad uɣalen ulac deg-sen nnfeɛ, ad tineɣ ccumaj d reffu.
Wid ar awen-d-yinin belli Tazzayrit, d aḥric seg taɛrabt, ttwalin belli seg lɛrabiya Suɛudiya i d-cetlen. Ad ruḥen ihi !
Taɛrabt d tutlayt n listiɛmar. Ad nesteɛmer mara neddem s
bessif akal neɣ ad nekkes iles d wallaɣ. Mbaɛd leqrun, win yerẓa uzaglu, yerra « tajmilt »i listiɛmar, ad k-yeqqar d netta i d nek, d tutlayt-is i tutlayt-iw. Win ara yinin ayen nniḍen, d aberrani ! Frantz Fanon yerra tamawt i waya : « peau noire, masque blanc ». Tutlayt d tazzayrit lmask taɛrab.
Wid ar awen-yinin belli tazzayrit ulac-itt acku tastayfit, tawehranit… mmxalafent, init-as ruḥ ad teɣreḍ amezruy :tafransist n lqern wis 14 tella d tutlayt n yimeɣban, n yimakaren, n wid yettqaṭṭan deg yiberdan, n wid akk i terkeḍ ddunit. Asmi i ibedd ugellid d tkadimit, tuɣal d tutlayt n tafat yemmalen abrid ar zdat. Deg wacu id aɣ-ifen ?
Wid ar awen-yinin tazzayrit tutlayt yettagmen seg tutlayin nniḍen, init-asen akka i tutlayen yedduqsen, yedren. D tutlayin yemmuten yaqqaren nukunti n « sfa », nulni d “laṣel”. Taɛrabt ur d-ɣli ara seg igenni, tlul-d deg yiberdan gar imestajaren d yemsebriden : « hébreux, araméen, syriaques.. . » atg
Wid ar awen-d-yinin tazzayrit mazal ur tezmir i yiman-s i wakken ad tuɣal am tutlayin yeselḥuyen lumur n ddunit, init-asen ayen i d-yenna Abou Ara El Maârif, amedyaz aderɣal yuran « l’épître du pardon », amedyaz-nni yebɣan ad tbedd tmedyazt-is nedd n lquran : « anefet i wulawen-nnwen ad tt-(tamedyazt)berden (polir), kra n leqrun, sakin ad twalm ». Tutlayt tettuɣal d tigellilt ḥala ma ur yesɛi ara laman deg-yiman-is wegdud tt-yettmeslayen u yeḥsib iman-is d agdud nniḍen. Dɣa, ad d-yettwali iman-is seg ufella s tḥeqranit. Imir, tilufa n ddunit ad as-cḍent, ad d-ɣlint gar ifasen n yigduden nniḍen.
Ur lliɣ « maghrébin » n yiwen ! « Le maghreb » d tazniqt n « le Machrek », nnan-iyi-d din i d-luleɣ. Nek, zriɣ belli din i mmuteɣ. Ḥesben iman-is d timmiṭ n ddunit, nek d ameṭarfu. Timiṭ n ddunit tsaḥ-d i ugdud yefkan azal i tutlayt-is, yettwali-tt d tutlayt n ddunit.
Ur d aɣ-d-ttaḥ ddunit , ḥala ma tsaḥaɣ-d tutlayt-nneɣ.
Mi yemeslay wegdud tutlayt-is u yefka-as azal, yeqquder lasel-is, akal-is , lejwareḥ-is, aḍu-is, lɣella-s…
Ḍillet ɣef umezruy : yal tikkelt i deg ara iɛewwel wegdud ad « yaɣ » ddunit, ad ak-yini tutlayt ttmeslayeɣ d sfa, d tutlayt-iw, tekka-d nnig akk tiyiḍ. Akka i d-nnan iturkiyin, israiliyen, aɛraben…atg
Ass-nni ideg ara nqader tutlayt-nneɣ, ad d-yenulfi ɣur-neɣ Goethe d tsekliwin, ad d-nesnulfu timacinin d cnawi u aɣ-d-isaḥ wemkan di ddunit, imi aɣ-d-yaf lḥal di tlemmast n ddunit-nneɣ.
Wid ar awen-d-yinin belli tazayrit ur tcub ara ɣer tutlayin nniḍen, init-asen : a rbeḥ, a tafat, imi temxalaf. Lxilaf-nni i d nukni, i d nekwa-nneɣ
Wid ar awen-d-yinin « amek ara tt-naru ? init-asen : wicqa, inumak mačči di lmidad i yellan, d rruḥ !
Wid ar awen-d-yinin : weǧin ad d-yeḍru waya ! init-asen : isaḥikun-id yiḍelli, nukni d azekka i d aɣ-yettraǧun.
Wid ar awen-d-yinin : s wacu ara tebdum ? init-asen : s ccna, s tkadimitt, sleḥmala n yiman-nneɣ.
Di Lezzayer, ayen yesɛan azal yettmeslay s tzzayrit : agdud, idrimen, adellel, tayri , reffu. Ayen nniḍen d zzayed : tilibizyu, Bouteflika, limamat, at iččumar. Widen yebɣan ad teɛmer Lezzayer, ad t-ḥemmel iman-is, ad d-tekk nnig tmura, ttmeslayen tazzayrit. Widen yebɣan ad tt-aɣen, ad tt-akren, ad tt-rẓen , ad tt-nekren, ad tt-rekḍen, ttmeslayen taɛrabt taqurant. Di drus yidsen qwan, tazzayrit d aṭas tettwarkeḍ. Maɛna, ar tura kan !
Deg upaspur-iw, yura-d d azzayri. I yemma, i tmeṭṭut ḥmleɣ d warraw-iw ttmeslayeɣ s tzzayrit. Ur d iyi-d-uqiɛ ara deg imeslab : ad d-yas wass i deg ara ruḥen, nek, arraw-iw d warraw n warraw-iw mazal-aɣ da ! Nutni ttḥamin ɣef lǧetat, nek ɣef ilufanen. Tebɣam tbut ? init ad tdafam ɣef tutlayt tazzayrit, ad yerfu limam, umakar, umaɛcuq n Okba Ibn Nafaa, at rebbi d widen akk ur neḥmil iman-nnsen. D reffu-a i tetbut.
Ur lliɣ seg wid yettetḥin seg yiman-nnsen, i inekren tutlayt-nnsen. Ttmeslayaɣ tazzayrit, taɛrabt (idles d tsekla) d ayla-w, mačči d netta i d-iyi-sɛan
Kamel Daoud
Yerra-t-id ar teqbaylit T.Ould Amar