Amedya Matoub Lounes akked Lounis Ait Menguellet

Partager

Win yeqqes uzrem yettaggad aseɣwan id yeqqar unzi s teqbaylit.  Tayri d yiwen uḥulfu  yettaɣen amkan deg ul n umdan i wakken tikwal a t-yawwi ɣer ugni n lehna neɣ tikwal nniḍen ɣer tebḥatin n lemḥayen.  Di yal  tamurt,  ddew yal igenni  amdan (d argaz neɣ d tameṭut)) yecna ɣef  tayri akked d  wayen is-id-t-gellu d tummert neɣ d anuɣni. Yal amedyaz neɣ amyaru neɣ azemni amek id- as yegga tugna, amek yemsel udem-is ɣef tiwriqin n tidmi-s, amek id yesfra  nesma-s neɣ ijujaḥ-is.  Ɣer Charles Baudelaire «  tayri d tawerdet , deg  yal ifer d targit  , yal asanan  d tillawt ». Anamek n wawal iban : Am akken luggeɣ  uɣedu n tayri i yeḥercew imɣi-ines, imi di kra n tagnatin ak- id taṣeḍs , di kran n tegnatin nniḍen ad ak –tesru. Ait Menguellet yesfra-d leɣerza n wawal deg  yifyar-agi : «  ulac ayen yelhan am kem, ulac i yerzagen anect-im » Matoub si tama-s yenna : «  ay aḥlili … i yeṣɛeb uzzu n tayri ».

Am akken tettara (tayri) ul d afesas  id tesrusuy diɣ lxiq deg ulawen.  Acku  ma ifat yejla win neɣ tin ɣef tecweḍ tasa, ddunit tettibrik ger wallen, timerzuga ad delqent ssem-nsen-t  ɣef yal taɣawsa iccuden amdan ɣer tudert.  Alphonse De Lamrtine  yesfehmed anect-a deg awal anida is- yenna  : «  ma ixus, xerṣum, yiwen seg wid i nḥamel, tudert tettuɣal d tilemt ». Ilem-nni, yettkukru wul,  yettaččer d ineẓman  yegaren ṛuḥ  deg ussu n tawliwin akked  cedda. «  Tarwiḥt-atten di cedd-as » id yeqqar Matoub Lounes.  Ait menguellet netta isuɣ : «  ul-iw ixaq , amek tura ara yetheni, yewɛer lefraq , lmeḥna-w d kem-nni ». 

Beṭṭu akked  lefraq  d uguren ɣef tettemderkal tayri.  Amedyaz mi ara yilli ɣer idisan n lhejna n wul-is,  i tettu lawan akked  tixidas –is. Ikecem di zedwa n tanumi. Fell-as ifuk aḥazeb ɣef yimal iten-t-iḍelun am adfel di tufra. Asbuḥru n nesma n tayri yettawi-t ɣer lxelwa n yinnig nnig tamurt nnig igenwan.  Din yettaf ixef-is yemeɣ deg usigna n tirga deg akken  asmirjeḥ s wacu i tesmirjih tayari yewwi –d timlalay i. Di zedwa n leɛceq teɛraq i umedyaz tansa n tillawt.  Di ccew tudert  yugar fella-s amur n tirga wala amur n tidet yellan. Ul-is  yekcem di tezrugin n unadi  ɣef ccihwa n yixef akked d lbena  n tiẓeṭ. Matoub yesfehmed tamselt s yifyar-agi : «ttuɣ tamaziɣt-nni/ ttuɣ wid iyi-id ireban/iɣelbi wul-iw tikli/  ur ḥudreɣ tagmet yeḥfan / anwa amdan yewwet Ṛebbi/ nnig umeɛcuq yenuɣnan/ dkir iḥuza iɣisi/ur d yettaf tajbirt yeṣfan »

Maca, am yal tikelt, targit  am uwecriḍ tudert-is d yiwen yiḍ kan.  Aṣuḍu-ines yecba aḍu anemḍar , mi ihuz tiferet  iɛedda yeǧǧa-tt deg amdiq .Ɣef aya ahat  ger necwa( tin id tewwi tayri)  d tenekra( teqreḥ si- id tegla tillawt) tikwal ul  n umedyaz  yesteqsay taɣawsa  yellan neɣ lexyal id yuɣalen ɣef wanida  tella  tilist ger lexyal akked tidet . Di lǧera n tuttriwin  ɣef  wamek yegga udem  n tayri  Matoub yenna : « inni-iyi-d ma d kem aya/ id yeḥlalin zdat wallen-iw /wissen  ma ur ɛaqileɣ ara / d udem-im id yexlaq  wallaɣ-iw/ ma kfan ussan n nmara/ ad yenfsusi lxiq-iw/ neɣ am lebraq ɣef ur bniɣ ara/ ad tesmendgeḍ lḥif-iw ». Ait Menguellet netta s lijih-as  yenna : «  lejraḥ n lemwas sehlen/ d lehlak yesɛa dwawi/ lḥub yeskawayen ifaden/ d lejruḥ mebla cwami ». 

D  tirget id yesrusuy lefraq deg cciwi n umeɛcuq i yeǧǧan ahat Thomas d Angletrre ad yinni : «  win ur nessin leḥmala, werǧin yemuger tamara » !Lemwaji n tayri d tiḥamel iqelɛen ṣṣwab seg iẓuran-is. Tayri ur teḥwaj ara asburu neɣ imendyal . Mi id tenunet deg ixef n umdan  tettuɣal  am useklu yettnadin tafat akken ad yewet s ugerz ɣer tignawt. Yeqqar  Antoise Saint  Exupéry : «  meskud  teɛra tayri, meskud ur tt-ineq ara usemiḍ ». Ameɛcuq yegren di lxelwa  n ttewḥid , yettemjadel akked ṛṛay-is, yettnadi inumek i uḥulfu ilehben deg ul-is am times .  Taɣzint-is tebḍa akked  lemɛqul, teɣunza abrid , tegrawel terra lmuḥal d tasadart  i tiselbi-ines. Akken ad temir liqa n waggasen id t-xullef tayri mačči d izli n tugniwin yesexdem umedyaz akken ad yezuzen aṭan izedqen ixef-is.  Ɣer Matoub Lounes leqdiɛ n tayri yekka-d i lmus n tesḍila.  Anda nniḍen iɛemed-itt am jenjer i tiṭ. Ɣer lounis Ait Menguellet : « s lḥub-im neɛtabeɣ » neɣ diɣ «  deg iɣes ur  yegri wadif » , «  tjebeḍ-d-iyi am ddkir »,  kecmeɣ di lḥebs n wallen-im ».

Tirget s wacu treq  tayri tesefsay  tasa , tesknef  ulawen. Lefwar  n tayri  ttefɣen-d  deg tagnit ɣef ur yebni umeɛcuq. Tikwal  tettuɣaled lhejna n leḥmala  mi itt –yeẓra di temɣra, tikwal mi id tɛeda zdat-as, tikwal mi d tḍal si taq, neɣ mi tṣub ɣer talla ad taggem.  Anexzur, asider n wallen, tezweɣ ɣef udem, acrured-is di tikli, allen iraqen am rṣas, lqed yezdin am uɣanim, amzur am akbal,  taɣzelt di ṣeḥra d tugniwin id yekkan am  ifeṭiwjen akken  ad yenerni ujajiḥ n tayri. D ifeṭiwjen yettenfalen ɣer wul akken werǧin ad yexsi urɣu s waci kenfen  wulawen. Tikwal deg akken  siwa lexyal  n tmeɛcuqt i d-amwanes , ikečem umedyaz di tizenqatin n  ulajlej ur nesɛi lḥidad. Dɣa yufa ziɣ  : «  texerq tergit-yis », Tikwal yufa « yettnadi-tt di lmux-is ».  Ait Mengullet yenna  «  ma bɣiɣ a kem-ẓreɣ/ ad belɛeɣ allen-iw/ a kem-ttṣawireɣ / weḥdi di lmux-iw » .Yal ameɛcuiq  acu n isufer  , acu n uɛaqar  yesexdem  akken ad yesedhu lxiq id yerzan s ul-is. Tikwel deg akken ḥaruq izad, yenfel ɣef lḥedd-is, amedyaz irenu i urɣu aknaf . Ɣer anect-a yenna Lounis Ait Menguellet :  «  ay  agaru asmi ik-ceɛleɣ/ ay afus –iw asmi ik-serɣeɣ/ tella  ccama / ɣef ljal-im tedbɛa/ times tensa/ nekk baqi ḥerqeɣ ». Tikwal  di dderz n tiselbi d lewṣayef n tin yerɣeb akken wul is -wacu yettṣebir  umeɛcuq  lɣid-is : « d teṣwira-m id jemɛeɣ s- saxxam/ tettekes ṭlam xas kem tɣabeḍ » neɣ  diɣ  «  tteṣwira-m di ljib-iw trufeq –iyi ». Matoub Lounes  netta si tama nniḍen, yesexdem tugniwin nniḍen akken  ad yesmir lqreḥ icegben ixef –is ɣer unar n umajadel n yixef d yiman-is : «  sekdeɣ ɣer waman/ zedig-it ṣṣfan/kkaten ttɛeddin/ ziɣ xas nasarem/ rebbi yettɛawen/ yefka-aɣ lebɣi… », neɣ «  ayen yakk tezayzageḍ/  yetteweḍ-iyi-d lefwar-is/qqaren-iyi-d tendameḍ/ qqaren la t-ttezem deg iman-is  ». Maca nnig waya yella wayen  nniḍen : «  tleɛbeḍ-yisi am alqaf/ mi teɛyiḍ deg-s ad t-deqreḍ ».

Iberden yettawin ul ɣer ul n tin ɣef  yerɣa lxaṭer d uffiren. Tikwal  mi yeɛya yixef deg unuɣni, deg  aḥiwet ur d nettawi yegger ṛṛuḥ-is di twamust n tidmi-s yuzen-it  d amazan ɣer tin akken ɣef yettlejlij deg yiḍ deg ass : «  yugi-yi wul akem-ǧǧeɣ/ di lmuḥal ɛawqeɣ /a tin aɛzizen fell-i / ddɛu-yi ɣurem a n-dewreɣ/ ma twalaḍ ɛaṭleɣ/ xas zwej ruḥ thenni » .

Argaz, ulama di tbiɛa-s yettqazzem lewɛer, zdat tahuski yettilqiq.  Yettihnin . Uzal s wacu tebna tfeka-s  yettirḍib. Qaren ulac nnif di tayri ! Win ijerben uzu n tasa yessen  acu teswa leḥmala.  Yettenfal wul ɣef aya  aɛdil n leḥya ( yir leḥya)  yettwacareg. Amɛcuq yesebrareḥ tawwur ɣef ayen  yettkufuten deg ul-is  d aḥulfu neɣ  d asirem.  Yunnef i yixef-is  ad yaḥnunef zdat lebɣi-s.  Ayen yellan d adaxli  yeksa-s aɣumu yuggi ad yilli  d lbeḍna.  Tugniwin yesxdem Lounis Neɣ Lounes  suɣen lhejna n tayri mebla akukru : «  tezdeɣ-iyi s lekmal-im », «  tmelek-iyi medden yakk ẓran » «  fell-as ad ɛemdeɣ kulci », « teǧǧiḍ ul-iw yeselqaf », « am umeslub deg zenqen », «  ameɛcuq yenuɣnan », «  di lexla yezga yixef-iw ». 

Amedyaz  yesdukel imeṭṭi ɣer  uḥalel, ɣer usuter.  Anect-a at nnef deg ifyar-agi n Lounis Ait Menguellet  : «  ur di yettaǧǧa / ur di yettḥerim di ṣṣut-im/ ur di yeṭṭeǧǧa akked riḥa n lexyal-im/ur di yeṭṭeǧga/ ṛuh-iw yecba aɣanim/ad yettara/ sani id as-yehwa i uffus-im ». Matoub Lounes  srid yenna  « ul-iw yugi /ad yamen kulci yekfa/ yuɣ tanumi/s yisem i yeṭṭef tiyita/ axxam-nni/ hesbi-t yeɣli/ di ssin ma ur t-nezdiɣ ara/ ṛwaḥ ṛwaḥ/ bezzef aya i nemyejreḥ » .  D tagut neɣ d asigna, d tafat neɣ lehwa aḍar yeddan deg abrid n tayri d aɛazem.  Amaɛcuq yettqelibin ɣef tunti-s  yestehza s wuguren  id yewwi zzman zdat-as. Ait Menguellet  yenna : «  ɛemdeɣ i lmuḥal ma ilaq » , Matoub netta  «  limer imeṭṭawen /ad tt-id rren/ad neggiɣ deg yiḍ deg azal/ ad ɣelbeɣ iɣeẓrawen ».  Anadi ɣef tmeɛcuqt n wul yella  di yal lawan di yal amkan . Anect-a  a t-id  nnef deg usefru n Lounis Ait Menguellet anda is- yeqqar : «  la ttnadiɣ fell-am anida telli-ḍ/ la ttnadiɣ fell-am/ yeɛdel wass akked yiḍ/fudeɣ ṣṣifa-m/ lluẓeɣ lhedra-m/ anida telli-ḍ ? » ma d Matoub n iqawel-it-id deg ifyar –agi : « ul-iw meskin ihujar/ icereg lebḥer/ɣef tin aɛzizen fell-as ». Ulac talwit ɣef ul ikecmen terga tutilft.  Igli-ines d timlilit : « d timlilit yidem i yebɣa » neɣ «  lmeqṣud d kem-nni » . Iswi-ines d ddwa ḥelu s wacu ara t-id tedhen tin ɣef ayeg yettɛawez deg lyali. Win ijaḥen ma yertaḥ iban di lberka n tatut yeblaɛ yixef-is , win yeqimen ma yeqlaleḥ iban  ɣef tagmert n tiselbi i –isedda lebɣi-s.  Ahat  d-anzi is-yeqaren «  i yeẓran ala win yewten d win yettewten » i d ixef n yinnig  deg ulawen n wid tebla tayri.

Wissen….

Ait Slimane Hamid

Partager