A ttɣiḍeḍ inijal aquran , wama azegzaw yettru. D anzi-agi i d-yusan di lbal mi nerra tamawt ɣer liḥala yettidir yidles s umata deg isaggasen-agi ineggura anda timuhbelt tuɣal d tamusni, tiɛugent d leḥdaqa, tamses d ṣṣwab. Teqras lḥila n ṣṣber, yefsi ucudu n rẓana n kra win yeseḥbibiren ɣef yimal n timagit -nneɣ( notre identité) akked d iseɣ n timadit-nneɣ. Yeberttex lmeɛqul ɣer wanu n wer tafat, n wer assirem deg akken idles s udmawen-is meṛṛa (tasekla, sinima, amezgun, ccna…) udren ɣer yiwen yiswir armi qrib (ma yella werɛad) belɛen ddaw wakal.
Ayen nettwali ziɛema d tafarest (production) tadelsant deg tilibizyuwat n Lẓẓayer( akken ma llant) yefka anzi i lmuḥal ama deg aḥric n tadwilin neɣ n yisura. Yal tameddit nettwenced akken a nwali timurṣad n wid ibeɛden ɣef tẓuri am akken yebɛed yigenni ɣef lqaɛa. Ungifen ḥaren tasga, srusuyen-d ɣer ṭabla tizelgi-nsen (s ddaw n lqaleb n yidles) akken nekni ad nemceḥ yerna a nanez i tarbut tamarzagut i d aɣ-id sedqen. Ttawin-d tizelgi-nsen ( ɣef sniwa n timhujrit) amzun akken imferǧen d at-tiɛugent neɣ d imɣendfen ulac acu snan di tẓuri bexlaf aclax n iɣesmar-nsen zdat usmuhbel- nsen akked tiqṣidin-nsen ur nesɛi aqaru ur nesɛi tijeḥnit . Di nniya-nsen kemsi-tt kan (yir taɣawsa-nsen) din ad ttenz, din a ttewaqbel. Nutni fall-sen asxerbubec nekni fell-nneɣ cqar.
Ɣer imdanen-agi ( ur nezmir-ara a sen-nsemi inaẓuren) yuɣal uqlileḥ d cṭara, yuɣal asneɛmel d lḥirfa. Awid kan ad ɛeddin deg tilibizyu wi cqa ma yella ayen deg tturaren neɣ id sufɣen yugar ayen i d-yewwi d aqajem wala d asnimer. Limer d k-terbiḥ a yul, ilaq d lɛib i wamsufeɣ (réalisateur) neɣ i uzeffan( comédien) ad yeqbel ad yesufeɣ neɣ ad yurar deg isura yecban wigi i la- nettwali akka. Di tmura irebḥen leqdic am wagi d lɛar. Ɣer timura –agi ur as-ttaken ara ula d isem n « bricolage » imi yugar deg-s ustehzi wala anekcum di lqaleb n taẓuri.
Asaru am win nettwali yal-ass uqbel lmeɣreb deg TV4 umu qqaren « leɛyuni » d yiwen umedya ɣef acu akka id nettmeslay. Acu i d-iswi n usaru agi ? Acu-t uɣanib-ines ? D timseḍsay ? D ihudumen n timeti ? D takesna( la tragedie) ? D lbrulesque ? ktil akken id ak-yehwa ur as id tettefeḍ ara lqis. Lqelb-is ur iban deg-s acema. Anda-tt rriḥa n tazuri daxel-ines ? Ur ibedd usinaryu , ur tturaren izaffanen deg-s amek ilaq, tadiwenit( dilalogue) ger iɛeggalen n usaru teḍra yid-s am win it-id snesren seg anẓaden n ucabub. Smir kan awalen xas akken wa ur yeddi d gma-s. Xas Saɛid zanun yettban amzun yedda di sfina sbelɛen waman, armi i s-neqqar acu i la ixaddem daxel leɣbina am tagi ? Abuh d ahdum !
Agrireb ɣer ugadir n tqulhatin ur yeqqim ara kan ddin, imi di ṣehra dima di TV 4 yettɛedayed diɣ win usaru umu qqaren « tinifift ». D tidet win i s-d-ifernan azewel-agi ( titre) ur yeḍlim ara imi di tizerugin n usraru agi  ,; aḥnunef yeṣaweḍ ɣer lqaɛ n lbir. « Tinifift » umu yura asinaryu Sid Ali Nait Kaci yesekcem wid it-yeṭṭafaren di lwehma . Tamezwarut d win yuran asinaryu( Sid Ali Nait Kaci) i-yellan d-anemhal n la technique fell-as, am akken diɣ yettiki d azzafen deg usaru. Amzun mačçi drus, d netta s timad-is is-yeggan aẓwan n tezwart (musique du génirique) . Ɣef anect-a yakk rnu Louiza Sid Ali Nait kaci deffir script n usaru. Meḥsub aniwel n at uxxam ad t-teččen kan at waxxam. Maca lmeḥna ur d teqqim ara kan deg anect-a, imi asaru-agi ur iban acu i lmeqsu–ines. Win ara t-iwalin ad yesteqsay kan deg iman-is ma yella yettwexdem i necṛaha  ,; neɣ asental ɣef id yewwi d iɣeblan iḥuzan timeti ? S tewzel n wawal asaru-agi ur iban yella tamellaɣt( cémedie ) neɣ takesna ( tragédie) ? Ur nefhim ara. Tidet yettuɣaḍ yinijel aquran imi tamusni akked tizumna n lejdud tuɣal ɣer wid yerran taqbaylit d taḍsa !
Astehzi s yimferǧen n tilibizyuwat-agi yewweḍ ɣer lḥedd-is mi ara nwali nnuba , am tin id yettɛadaten deg Lẓẓayer TV, umu qqaren « système dz » . Iɛagalen n nnuba- agi bɣen ad ɛanden nnuba-t id yettɛadayen di tilibizyuwat n Franṣa ( les talk show) anda awal ad yelli d-afesas u d imṣeḍsi. Maca amgared ger tisadrit (professionnalisme) n widak d timṣiwḍit( amateurisme ) n wigi yefḍeḥ u yettban ɛinani. Mačči kan innid akken ayen id tennid ad iḥaz bab-is neɣ ad yeṣeḍ-s wid i t-yettwalin. Anecraḥ akked tamses iɛum umgarad ger-asen.
Liḥala-agi ineggin d tixasarin ur teqqim ara kan ɣer sinima neɣ tilibizyu imi ula di ccna n teqbaylit yewḍen ar yiwen yiswir deg isaggasen 70/80 , teḥnunef armi ur d yettaf umdan acu n tezlit umu ara yesmeḥses s teqbaylit. Di xemsa n isaggassen-agi inegura, bexlaf Ait Menguellet , les Abranis, Zedek Mouloud akked Idir, ulac adebṣi id yefɣen yelḥa akken ilaq yeɛjeb imsefliden u yuffa wul lebɣi ɣer-sen. Ula d adebsi anagaru n Aɛli Amrane ( deg niqal neḍmaɛ kra) iɛedda s tsusmi ulac fell-as awal, ulac aqlileḥ akken at –id aɣen medden.
Wid yesneɛmilen iman-sen d inaẓuren , fernen abrid n shala. Lexdma n « wacɛendifih ». Awet kan , nher kan akken id tusa d acebaḍ. Ass-a d nitni i yettezwirin ɣer wannar anda yella wučči akked tedrimt. Ama ɣer umezgun d ayen id wwin nutni ara iɛeddin xas ur yeswi tibṣelt. Ma ɣer sinima Kif –kif, di radyu d nutni, di tilibizyu d nutni . Anect-a di lawan deg imyura n tidet, wid izemren ad awin ayen yelhan d wayen yeṣfan i yidles, ttwaɛezlen , ttwaḍrfen .
Mači d inazuren n lɛali i negren. D tibura i medlen zdat –sen. Ass-a akken ad yettuneqbel usinaryu neɣ tacquft umezgun ilaq ad yilli bab-is seg wid yetteḥnunufen deg umqyas n wid yeṭṭfen ṣṣrima n tedrimt. Win yugin aḥnunef-ag akked d rhina n yiseɣ-is , win-a xas ad yayes ad as teḍru am win yuṛǧan Ṛebbi.
D tta i d-liḥala temaɛlalt beriken wuɣur id yeḍḥa yidles s umata. Dayemi kul lafɛa yellan seblaɛn-aɣ-tt ama s lebɣi neɣ mebla lebɣi. Limer di terbiḥed a yul tili d sinima s ara terfed teqbaylit iri-s ass-a, meɛna imi id teɣli ger yir ifassen d taqbaylit i yerran d sinima. Yella deg awal : i tekka Ɛica terhen, tuɣ bu jelab iqerṣen.
Ait Slimane Hamid