Tella yiwet n tallit deg tmurt n yizwawen anida teccaεcaε tẓuri, yettfeǧǧiǧ wawal. Llan-d yirgazen i d-yewwin agerruj i uẓawan d tsekla tizwawin. Seg irgazen-a llan mmuten ǧǧan-d ayen i d-ǧǧan akked waktay (souvenir) llan ddren mazal tettwali-ten tiṭ.
Ihi, s gar ugerruj-a d aẓawan i yeǧǧan tasuta (generation) tilemẓit n zik, rran tameẓẓuɣt mačči kan i yimesli-nni aḥlawan n wallalen (instruments) n uẓawan maca daɣen i taɣect-nni idekkren, yettceyyiεen tiɣṛi s zzhir, akked imeslayen yeṣfan, iweznen, yesnaxfaten, i yettaǧǧan ula d aṭufan n wayyur neɣ sin yettefriwis deg dduḥ-is mara asen-isel. Ferḥat Imaziɣen Imula s yisem n unaẓur yella gar yirgazen-a i yeddmen tafekkact (tacemmaεt) n usirem, icala yes-s ama deg akal azwaw neɣ deg umaḍal meṛṛa, icerreg acuddu n lbaṭel s tezlit-is, yessaweḍ yessenfali-d ayen akk yebɣa wul-is εinani war akukru d umxat.
Anwa ur nessin “εecrin sna di laεmeṛ-iw», “aεeṭṭar», “azekka», neɣ “idles-nwen” ɣas ma taneggarut-a imeslayen-is ayen n umeɣnas alibi Sεid Sifaw. Mačči d yiwet neɣ d snat i yettbeṛkukkuṭen deg teyyint-is (taccuyt) n ccna, lamaεna tikti ur tin yettbeddilen aṭas seg tezlit ɣer tayeḍ, dima nettaf anaẓur icennu tidet, yeqqaṛ-d ɣef lbaṭel, ɣef tmeḥqranit, daɣen am yal amdan i iḥemmlen tudert yessaram.
Deg tezlit “Uɣalaɣ-d si tmura “ yewwi-d Ferḥat agezzul ɣef wayen i d-yettini, i icennu, ama s tmuɣli n umeɣnas n tummast ama s tin n wergaz asertan i yuɣal ass-a. Anida yesseqdec inumak (lemεani) umu izemmer yal amseflid ad yefhem:
Uɣaleɣ-d si tmura
Anda ttinigeɣ
Ǧǧiɣ-n tisura
N wul si ttafgeɣ
Temẓi-w ay d isefra
Wid si juǧǧugeɣ
Tirga-w i tt-id celgeɣ..!
Uɣalaɣ-d si laman
Yesganayen izem
Si tiẓeṭ n waman
I yeswayen ssem
Seg idrimen i d-igman
Ttaɣen irgazen
Wid i nenwa fazzen..!
Dagi yettbin-d wessenfali n unaẓur i yečča wul-is, ɣas yettinig ahat am wefṛux n iferelles ma d tisura ur tent-yettawi, aql-iten gar yifassen-ik ay azwaw. Acḥal ay kellex laman seg wid yesεan nniya, acḥal ay nzan s idrimen seg wid uɣef nettkel, maca Ferḥat imaziɣen imula yugi wul-is ad yili akken, yerna war cekk aṭas ay εerḍen ad t-aɣen send ad yefren lɣeṛba. Win yettwalin srid i yigli (horizon) ad iwali tilawt yellan.
Uɣaleɣ-d si kullci
Ḥala tayri n tudert
Ttagmeɣ-d tiḥerci
Ad as-rnuɣ di tezmert
Skanayeɣ-tt i lɣaci
Tettbad ɣef yal tiɣmert
Slusuyaɣ-as ifici
Serkabeɣ-tt ɣef tegmart..
Fell-as i ttenniɣ
Ayen akk ttmenniɣ
Ad tejuǧǧeg am tiniri
Di lebɣi-s rniɣ
Di lqed xas kniɣ
Ad rẓeɣ zǧaǧ igenni..!
D acu mazal i win i d-yuɣalen seg kullci? Ahat yuɣal-d ula seg ulac. Tamejrut-a (couplet) i tikkelt tayeḍ teskanay-d axemmem n unaẓur i iεerrḍen ad yessegzu ayen ur tegza tuget, ass-a ala tiḥeṛci n uεebbeṛ ay izemmren ad yelḥu. Ur ilaq ad nettu tilawt (réalité) deg nella anda yal azwaw yettazzal ɣef ayen ad t-yerḥan wala ɣef ayen ad t-inefεen. Ma nuɣal-d ɣer tmejrut, anaẓur yessefham-d ayen yessaram; d tiniri yeǧǧuǧgen i weɣṛef azwaw ansi i d-iqeṛṛaε. Ala win ur nebɣi.
Akken yebɣu yekker unaɣur
Deg uzal n sḥari
D fad kan ay yessimɣur
Aman d ubeḥri
Xas ittban-d ul iqqur
Am uzal ḥesri
Netta daxel d awaqur
Icennu Tayri
Deg tsetna (refrain) ad yettru idammen win yefsus wul-is, ad yettzeɣɣeb ula d allaɣ. Γas ur yuqa layas, ɣas yekker unaɣuṛ, maca anaẓur ur irennu zzit i tmes, nemgal (au contraire) yesmaray deg-s aman ad tens, yeẓẓa deg iles-is awal n “tayri” ɣas ahat ur ad t-tecqi aṭas. Ma negdel i yiman-nneɣ cwiṭ n uḥezzeb, ilaq ad d-nini dakken ur mazal ayen yessefṛaḥen i win ur neẓri neɣ ur nebɣi lxir i yiman-is, tamurt-is d tamerkantit netta yedder d aẓawali akken yeqqaṛ yinzi : axxam sεiɣ nekk nsiɣ beṛṛa. Ur mazal dder n tafat i win yettaken taεekkazt i weεdaw-is swayes ara t-id-yewwet. Ula d mmi-s, d mmi-s kan s wawal wamma tterbya d nutni i as-t-id-yettṛebbin akken i asen-yehwa, ula d tutlayt-is tayemmat ur tt-yessin, ma d tawerdant (tabeṛṛanit) tezga tettuḥettem-as i yiles d umeẓẓuɣ d wallen.
Uɣalaɣ-d si tmura
N tazzla idmmen
Uɣalaɣ-d si tmara
N lekteb ineqqen
Uɣalaɣ-d si sseḥra
N wulawen yemuten
Zellun ur ttniẓẓifen..!
Uɣalaɣ-d si leḥkem
N wid iḥeqren
Aɣref mi yessusem
Ɣef umur i as-ukren
Uɣalaɣ-d seg udem
N wid iḥeqren
Yarna ur ttizwiɣen..!
Ur yelli zeddi akked wuccanen, win ur iεemmed ad yemdel icufaṛ di tizi am tmirant-a , win yugin ad yestenyi ɣef lkaɣeḍ aberkan ad iwali tafat tessawal-as-d, anda tettwarna tmara, ulac lekdeb, ḥninen wulawen. Da anaẓur yesmekta-d annect-a, iεeyyen-d ɣef udabu (pouvoir) iḥeqqṛen, iwala mačči kan s yiwet n tmuɣli wanag xilla. D tiɣṛi daɣen i yimaziɣen anda ma llan mačči kan n uneẓẓul ma bɣan ad ssawkin ulawen-nsen yemmuten, ad ṭṭixren i uḍaser n wid yettakren yerna ur ttizwiɣen.
Uɣalaɣ-d si tmura
Uɣalaɣ-d si kullec
Seg awal d tira
Seg iḍes d uqeddec
Ma d fell-as ar tura
Ul amzun yedderwec..!
Yenwa ayetma-s d iẓra
almi ul-is yeffunnec
Fell-as awen-mleɣ
Amek i ɛelleɣ
Di tmejgagalt si igenni
Ziɣ tayri mesleɣ
I iḥeggen allaɣ
N yimdanen lɛali
Niḥqa mara d-yuɣal yiwen seg kullec, mara ijeṛṛeb tikli ḥafi deg yal annar n teẓgi, syin ad t-skidben waytma-s ad as-inin ur telḥiḍ ur k-yenta usennan, dinna ad as-d-ttbanen waytma-s d iẓra ur nettḥulfu, d iẓra ur nezmir i wawal, ur nettḥessis. Maca ɣas allaɣ qrib yedderwec mačči d ayen i yettaǧan anaẓur ur yettsemmid deg ubrid i d-yewwi, ɣas ma tikkelt-a d abrid wayeḍ, win n tsertit, imi tasertit deg tallit-a d afus yessendahen yal taɣawsa n usnerni d tikli ɣer zdat. S usenfaṛ-is amaynut yemɣi usirem aleqqaq deg ulawen n yimeɣnasen d yizwawen s umata. Ma d tamemt ulac win ara d-yinin d tamerẓagt, akken qqaṛen At Zik: ayen yelhan yelha.
Mhenni Xalifi

