Ǧǧan amṛah d lxali

Partager

Deg usefru-ines « tibratin » yeqqar Lounis Ait Menguellet amzun d aciri  i wayen ara d-yenulfun gar watmaten yezdi umenuɣ ɣer zdat  : « ay iḥbiben-iw a ken-ǧǧeɣ/s kunwi s wayen i nebda/ lɛahd akken yidwen cerkeɣ/ ugadeɣ ur as zmireɣ ara/ tebɣam teswiɛt a tbedel/ tebɣam ad iban lefḥel /tebdam  teggulem a tt-kamel/ mennaɣ a tewḍem/ teggulem ad yekkes lbaṭel/ yir tikli yid-s ar temḍel/tamurt fell-awen tettkel/ mennaɣ ar ttewḍem ».  Zrin wussan , zzman ur yeseḥent-ara amedyaz imi widak  yesddukkel lebɣi iḍeli, ferqen am ibawen ɣef lluḥ, yal wa anta tama yeḍfer, yal wa anwi abrid i yuɣ. Xuḍ tɛedda tallit ddew  yiwet n tenselfast 

( sigle) “ amusu adelsan amaziɣ- MCB- “  ddan yimdanen ɣer yiwen yiswi, lḥan deg yiwen ubrid akken ad rren lɛez i yidles amaziɣ, akken ad sekflen tutlayt  tamaziɣt yettemxelbaḍen  deg umuraǧ n tatut d leqrun akken. Maca gar lebɣi d wayen yellan mačči d izli n timnufeqt id yettlalen.

Icarigen ggunin, leɣder yella di lmendad.  Akka i teddun timsal di yal zman ɣer yal lqum.   Aqecem  amezwaru yeɛnan aseklu n “umusu adelsan amaziɣ” yekka-d seg wayen akken nwan  medden a t-yesnerni:  tallalit n ikabaren n tsertit.  Tanemgalt (contradiction) ur tella-ara d awal kan, imi  d anect-a   i yeddren tuget n imeɣnasen ɣef yidles akked tutlayt tamaziɣt. Aslali n yikabaren n tsertit  i d-yellan deffir tidyanin n ṭubar 1988, lqidar deg ara d yernu affud i tikli  ɣer usmuzeɣ n tmurt, yeneqleb am yir azrem armi yuɣal d netta i d- tidertit ɣef yettemderkal umenuɣ n ‘umusu adelsan amaziɣ’. Tikwal deg ayen nenwa lxir id yettlal ccer!  Ahdum, yernan i waluḍ tucḍa,  d akken tuget n imeɣnasen yegran irebi i yikabaren id yenulfan ,  menbeɛd asbedi n timindwat n   1998 yeldin abrid i usget n ikabaren, am ugraw ɣef yidles d tugdut(RCD) neɣ wid id yuɣalen seg leqdic uffir  am tirni n iɣalen inemlayen(FFS) seg uɛabud n MCB id fɣen. 

Amek ttwalin ass-a yimeɣnasen yelsan talaba n tsertit  di lawan-nni?  Amek i d ameyez n  yimeɣnasen, i kecmen ɣer ssin ikabren-nni, taluft  n tmaziɣt akked  d ustuter n yidles amaziɣ ass-a? Awal id yettuɣalen deg immi n wid wukkud nesqerdec talluft, ama ɣer imeɣnasen yettikin zikk ɣer RCD neɣ FFS  d-awal n ndama. Ala win ara d yinnin :  “limer ẓriɣ akka ara teffeɣ tili werǧin ad ttikiɣ deg lecɣal n ikabaren-agi,  tili werǧin ad ɛamdeɣ i tmattent n umusu adelsan amaziɣ”. Awal agi i tezzid  deg yimmi n yimeɣnasen inufqen ɣef ikabaren-agi acku yal yiwen iḥulfa d akken agni n tisertit tumɛint akked  d win n leqdic ɣef izerfan d yildes amaziɣ yuɣal d arayaɛ ulac win ara tiɛamren. Mustafa, yellan ger imenza yegren iman-is ɣer RCD yenna: “ di zedwa n yimir ur nefriẓ ara iceqiqen id yewwi leqdic aserti di tmeti –nneɣ.  Fad n tugdut akked tilelli n umeslay isettu-aɣ iswi amazwaru ɣef acu i nettiki deg ukabar ( RCD) : tamaziɣt. Tawecḍa tekka-d mačči kan seg imdebren n ikabaren, imi ula imeɣnasen yellan deg abuḍ( base)  kecmen di laɣlaɣt yerran atmaten d icenga.”  Ayen id yenna Mustapha d tidet imi necfa yak i ucerig yellan gar imeɣnasen n FFS akked  wid n RCD di lawan-nni, icerig yettkemilen ɣer ass-a n wussan. Ahat d acarig –agi  i yenɣan ayen id yeqimen deg umusu adelsan amaziɣ.  Asḥisef d win diɣen id nemuger ɣer yiwen umeɣnas nniḍen deg tɣiwant n Timizart. “Nekk nwiɣ s tulya n tugdut , yeffeɣ leɛtab ɣer tafat. Ayen ɣef i nuzel acḥal d assegas , win ɣef i  nerhen temẓi-nneɣ niɣil d ayen yeṣawḍed , yebda yettbini-d. Gar-nneɣ d lebɣi n wulawen-nneɣ ala ṭelqa i yellan. Nenwa am akken is yenna Matoub lounes: “knant-d tiṣeḍwa ibeɛden”. Ziɣen gar targit d wayen yellan mačči d izli n yehdumen ara d yenulfun. Imenɣi gar aɣlayen( chefs) n yikabaren  yuɣal d tiselɣlit ireglen abrid i ṣṣwab. Yuɣal axṣim mačči d adabu, axsim d agma-nni n yiḍeli yellan di llem nniḍen. Ɣer ass-a nugi ad neffeɣ seg ucerig-agi. Imraren n tadiwenit gar FFS akked RCD gezmen, si tezwara” . 

Ɣer amur ameqran n yimeɣnasen n ssin ikabaren-agi, facal n umusu adelsan amaziɣ yekka-d seg akken imdebren , yesluɣen ameyez n yimeɣnasen-nsen,  ɛamden ad yelli yiɣisi gar-asen. Ɣef aya yenna-d Majid : “mačči kan nɣan amusu adelsan amaziɣ , glan ula s wayen id yernan ssin akkin. Ass-a ulac win ara inekren d akken ssin ikabren-agi d-akref i kerfen lebɣi iɣ-id yewwin ɣer leqdic aserti .  Deg akken ḍefren nmara akked qinuḥ, uɣalen wa ijebedd wayeḍ ikaref. Mi id yenna yiwen  ih wayed ad yinni ala.Deg akken ttemyadin taqajirt n wuccen, ass-a ɣelten lɣela n yir tasertit ḍefren. Ass-a di ssin yid-sen  hujren-ten tuget n  yimeɣnasen armi id  gren am ujeɣlal melba aɛarus”.

Tudert ur tḥamel ara ilem. Win yeǧǧan amkan d lxali , ad yas wayeḍ a t- yeɛmer deg abdil-is. Tamurt n leqbayal yellan  d tagmert yeselḥuyen tasertit di tmurt, terra aḍar.  Tamurt n leqbayel  yellan zzik d  tala anda id ttnulfunt tikta, anda askasi ɣer yimmal n ugdud yettef reḥba deg irebi-s, ass-a tuɣal tekaw, tettnegi ala aɣurar.  Tidmi  tekcem deg ujeɣlal-is, yexmet ṣṣut-is.  Imusnawan, yellan nniqal i lmendad n usnulfu akked  usqerdec n timsal , feclen . Wa ihujer  ɣer tmura n lberani , wa yebra i leqrar,  ma d win yeṭṭfen di nmara  nmara ma ur yettwenɣa suksen –as-id leɛyub armi yerra xemsa ɣef yimi . Ass-a yeqqim umraḥ d ilem, asafu ur yelli win ara t-yesɛeddin i tasuta tamaynut. Tuget n yelmeẓyen ur ssin ara  imeɣnasen iɛabben tamselt n tmaziɣt deg isaggasen n 80. Ɣer warrac- nneɣ ass-a, ismawen am Muqran Ait Larbi, Djamel Zenati, Said Khelil d wiyaḍ ur ttawasen-ara. Leqlil n wid yeslan yisen  ur ssin ara amezruy –nsen ur dlin ara ɣef umenuɣ-nsen.  Tawacḍa ur d tekki ara si ljiha n tasuta-agi, aya yekka-d deg  akken imeɣnasen –agi kecmen di telɣa n tsusmi acḥal d assegas. Ass-a mi iten-yeḥres lḥal xas ma bɣan ad innin kra , ṣḍa n wawal-nsen ur yesɛi ara  ljehd am zikk-nni asmi llan deg annar n umenuɣ. Amezruy ur iṛaḥem ara, mi tellid madden yak ad-ak-ɛaqlen mi tɣabeḍ medden ar k-ttun.

Yir asehṣeb, yir  asekud yettawi dima ɣer  ukmim( l’impasse) akka id asen-teḍra i tuget n yirgazen isertiyen n tmurt n leqbayel. Taflest ( confiance) tenegzem gar-asen akked ugdud acku inaw-nsen( leur discours) ur yeqqin ara ɣer lhejnat yesembiwilen ixef n uɣref deg id nnunten.   Ahat d- anect-a i yeǧǧen yiwwas Matoub Lounes deg tezlit “ a terwa n lḥif” ad yinni : “ a terwa n leḥlal/ ma d- yarrew ubudu lexrif” neɣ deg tezlit  “Hmed d lḥusin” ad isuɣ:” a terwa n leḥlal/ achal akka iken-id mazal? “. Yenxer ugni n tsertit, fukken iskasiyen , uɣalen isaragen isertiyen ur jemɛen ara imsefliden, agdud yezzi aɛrur i yikabaren , yezzi s waɛrur i tiqurdac ttnawalen  imawlen n tisertit di tmurt. Lḥir agi yettuɣal-d deg usefru n Lounis Ait Menguellet “ aseggas” anda is yeqqar! “ s kra n urgaz si numen /ziɣen isewqed iyi-iman-is/Ṛebbi itt-id ɛussen/ ur ttɛamid ɣef lmut-is/ imi tnedhem yess/ tewwed-iken  tifidi s iɣes”.

Acu id yegran deg annar? Kra n tidukliwin yettemɛabaren akked lweɛd ucmit s lqela n wallalen. Akkin d tifeskiwin n tmedyazt, dihin  d ussan n ufexar, anda nniḍen d win n tibexsisin, awid kan ad teɛmer reḥba xas lɣela d awal-kan. Ddew amendil n yiḍ id yeɣlin ɣef tidmi timesfilelt i tafat, lhejna tuɣal ɣer uskeɛrar akked yir aqlileh zzun akken amɛaber d yilem d tirugza. Tedra-tt d lqum am win yeṭden ililli, xas akken ililli-nni s timad-is tfuk deg-s liqa. Awal si zikk i t-yenna Slimane Azem: “ wehmeɣ kan deg atmaten/ yeggulen ur ḥenten /ddunit asddun s lmul / temẓi-nwen tesgal-iten/ alama mmuten / ad mḥamalen seg ul/ ma temɣer tesḥent-iten/ alarmi nnuɣen / din-a i t-ɣabeḍ a lmeɛqul/”. 

Ait Slimane Hamid 

Partager