Lebni n timadit n yal amdan neɣ n yal lqum yeḥwaj isufar. Yal asafer yettqawit « Nekk » n ugdud akken ad yeflali amer ad ibin s wudem s wamek ara yesɛu leqrar di tebḥat n tudert. Am tara i jebden s aẓar « Nekk », yellan d azar n yal timadit, yetteqlib ad yeg amkan i yiman-is gar tiwriqin n udlis n umezruy yezdin iɣerfan n umaḍal wakali . Isufar-agi yellan d lliqa n tudert i timadit gten yerna mɣen ɣef waṭas n udmawen. Yal yiwen seg-sen yesɛa acu umu i-ilaq, am akken yal yiwen anwa udem s wamek i-ilaq. Xas akken isufar mačči d-izli i yellan, lexsas n yiwen yettqacim deg lewṣayef n timadit, yesenqas di rẓana ines, yesenququl ifaden-is, yettara addud- ines d amaɛlal. Gar iferdisen-agi s wacu tebna timdit n yemdanen neɣ n iɣerfan aktay ( la mémoire) yeṭṭef reḥba meqran , acku d netta i yettagen lemri ɣef wamek yella yiḍeli n ugdud, ɣef w amek yellan ubrid id yuɣ akken ad yesebdedd i yixef-is ijga yeṭṭfen tillin-ines di tudert.Igduden n ddunit meṛṛa ttagen lmendad i waktayen-nsen, acku d nitni kan id ttawil s wacu yezdi yiḍeli-nsen ɣer wass-a akken ad yenfal ɣer yimal mebla tucḍa, mebla agrireb neɣ amdarkel ɣef « ccek » yellan d- axsim amazewaru n timdit. Qqaren : « win icuken deg iman-is amek ara yaf iman-is ? » Aktayen n ugdud, uqbel ayen nniḍen, d leqdic n yirgazen id tefka teswiɛt deg tezrugin n umezruy akked d ayen id snulfan . Irgazen-agi zemren ad illin d igaliden, d imnayen, d asaḍen( héros) , d izemniyen, d lewliya, d imusnawen, d inaẓuren … wi cqa. Ayen ɣef acu yettebded leqlam n-umezruy d-arasi deg allaɣ uffir n iɣerfan tajrumt n tanfusin-nsen. Amezruy iceffu kan ɣef ayen id yewwin i lebni n laṣel akked cetla n ugdud iten-id yurwan. Amezruy yettḥareb ɣef kra id nawel tidmi-sen akked tabɣest-nsen id yerran lɛaz i yixef n uɣref amed ad yefek aɣeddu yettawin tigemi n tanfalit yesburuyen amendil n yiseɣ ɣef lqum. Amzruy iceffu ɣef ayen selɣen yifasen d tibruǧin i tmusni id yewwin tafat i tmurt-iten id yesɛan. Irgazen-agi yisen i telḥa ddunit, yissen i tesuli tisadarin yettawin ɣer yimal yiffen ayen yezrin. Tajmilt n-imusnawen-agi iṣefḍen allen i lɣaci d tajmilit meqran , d lemziya ur yezmir ad yettu yiwen. Ɣef aya, yal lqum di yal tamurt yettega ismektiyen i yimusnawen-is akken aktay-nsen ad yilli d win yedran di lbal n uɣref teɣzi n isaggasen. Tisemɣert yettuɣalen i yimusnawen-agi neɣ aṣaḍen agi tella akken d-awezɣi ad tedel tatut, cafya-sen , s takka-s .I wakken aktay-agi ur yettmattet nettaf d akken iɣerfan, yesnan azal n yirgazen d tulawin i-yegren aẓeṭṭa n tmusni d yiseɣ ɣef ufagag n tɣerma,ttesmin iberden, tisdawiyin, reḥbat, sbiṭarat, anafagen s yisem n imusnawen-agi . Nnig waya slalayend, i wakken ad sidiren i lebda isem n umusnaw neɣ n waṣad , tidukliwin irafden isem n yirgazen-agi ikecmen amzruy . Iswi n imezday-agi neɣ n tidukliwin-agi d aḥareb ɣef tirika id ǧǧen imusnawen yesbden lsas i tɣermiwin n yegduden , d- asemɣi ines deg ulawen n tmeti, d- aseɣzef di tudert-is deffir n tmattent-is. Di tmura ineflen di tmusni , ddewla tettega leqrar i yiragzen id yewwin kra i cetla s usfugel n umuli-nsen di yal aseggas. Asfugel-agi yettawi udem-nniḍen yal mi ara yezri lqern ɣef tmattent-nsen. I wakken d-awezɣi ad ɣbun ismawen-nsen , ur tcuḥun ara s-udrim akken ad sufɣen isura ɣef tudert-nsen, neɣ asen-nebnun tisbeddiyin neɣ ixamen isalayen ( musées) ara sen-yuɣalen d leqrar i lebda. Igduden yerran lɛaz i yimusnawen-nsen neɣ i waṣaḍen –nsen, d igduden yegzin inumak n cetla, d igduden yegzin belli ala s-uḥareb ɣef uktay id yettifrir « Nekk » n cetla-nsen seg umureǧ n tatut id ttawin wussan di lhejna n- umzyizwer-nsen. Akken ur tɣeli taɣerma n uɣref, ilaq lumayer ara d yesmektin tisutwin amek tebda, ɣef acu i tebna, s wacu tbedd, amek tedda, sani teṣaweḍ. Ala s-wanect-a i tezmer tɣerma ad terẓ i yixef-is isula yesufuɣen ɣer tagnatin n uzekka. Gar imedyazen iqbayliyen isebɣen lqern yezrin s tira-s akked tikta-s Sliman Azem ur yelli d menwala. Ayen yecna d wayen yenna d lliqa yewwin isufar n tillin ɣer iẓuran n timadit taqbaylit deg lawan n cedda, deg lawan anda ixef-ines yesmirjih ger nger akked tillin. Sliman Azem yuffa-d (di lawan n tebrek anda lwaɛd iteqes ) ifyar yessan azwu n ḥellu ɣef aggasen yeɣamn di tefka n cetla taqbaylit. Di tudert-is yella d-itiri wuɣur tɛanint wallen akken ad afent abrid yettawin gar timṣeḥsal id ibbub zzman akken ad yerdem yis aɣref s lekmal-is. Ahat ma yesfra fell-as Matoub Lounes s yifyar-agi : « Ɛammi Sliman ɛzizen/ isem-is ɣer medden / d iṭij mi ara d yebru i nnur-is » ur yelli ara s- ugacur. Xas akken yettwenfa, xas akken gedlen tizlatin-is deg umataf, xas akken iḍebsiyen-is ur ttnuzun ara i tmurt , Sliman Azem yeqqim d netta id netta : d-acenay n leqbayel wakali ,d agur yeḍwan deg igenni n tẓuri taqbaylit , d imwahi n ugdud akken ad yeɛqal anda yedda later-ines. Ass-a yettuɣaḍ lḥal mi ara nwali liḥala deg yella uxxam n Sliman Azem deg Agni Yeɣran yerna ḥedd ur yecqi. Yettendef wul mi ara iwali iɣerban n uxxam-is ceqqen, sqef-is qrib ad yeɣli, rekku yeɛnat-id si yal tama. Aɛni fukken iragzen at tisas tisas ? Ɛani fukken iɛarḍiyen yettḥeziben i nnif ? Aɛni yezmek fellaɣ umara n uzaylal ? Aɛni nuɣal d-inakaren n leḥsen armi ur nezmir ara ad nesiwel i usbeddi n yiwet n tiwizi akken as nɛiwed aslaɣ i waxxam n umedyaz, i yizem n tiza Sliman Azem ? Akken ad yeǧǧuǧeg yiseɣ, yerna ixef-nneɣ ur d i tezzem felaɣ lwajeb ilaq aten nexdem. Ilaq later id yeǧǧa Sliman Azem ( ulama tafeka-s teẓẓel di tmurt n lberani) ur nettɛemid ara ad yeɣli , a t- hudden wussan. Ilaq ur nettɛamid-ara i usethezi aɣ yeseɣfel yerna apɣ iccud s yemraren-is ifasen ɣef cwit n nnif id yegran deg-nneɣ. Amenuɣ ɣef yidles Amaziɣ maččî kan d tikli deg berden neɣ d-asuɣu « wallaɣ tamurt umaziɣ ». Amenuɣ ibeddu s useḥbiber ɣef aktay n waɣref akken d-awezɣi ad yuɣal d tadla n lawan. Gar aktayen-agi ɣef i neseḥbibir , axxam n Sliman Azem d yiwen ger lebruj yesɛan azal meqran. Newwi deɛwessu ma yella mḥant wussan, ɣef aya si tura ilaq tiɣri akken ad tili tiwizi i uslaɣ n tezeqa-agi yellan d riḥa n umedyaz i yehuzen ( acḥal d isaggasen ) ibabaten d tiyamtin nneɣ s wawal n tidet , s lemtul ibenun laṣel . Ilaq aslaɣ n uxxam n Sliman Azem akken ad yegri d limara n umenuɣ n yergazen d tulawin- nneɣ ɣef yiseɣ n teqbayli. Ilaq aslaɣ n uxxam n Sliman Azem akken « Nekk »nneɣ d awezɣi ad yesetḥi n s-yiman-is,d awezɣi ad yesider s wallan zdat ayen yellan d wayen id teddun.
Ait Slimane Hamid