Seg wasmi ideg d-yeflali yitri Matoub Lounes deg yigenni n ccna aqbayli ur yeḥbis wawal fell-as. Udem n ccna s wacu d-yekcem annar-agi n ccna d amaynut , d win si ur nnumen ara medden uqbel tissin n Matoub Lounes. Ccna id yewwi d win yezdin deg yiwen uxelxal ljehd n wawal( tamedyazt lqayen) akked aẓawan d-yedmen nneɣma-s seg tala n wurfan yeččuren ul-is mgal timcukal deg tella tmeti taqbaylit deg isaggasen-nni. Di lawan-nni bexlaf kra n yicenayen d yimedyazen, am Lounis Ait Menguellet, Idir , Ferhat Imaziɣen Imula, Ben Mohamed i yecqarwen lbatel n ukabar awḥid( FLN) n yimiren, tasusmi tekbel ilsawen, tesgugem imawen , tesgen ulawen. Cna n Matoub yussa-d di lawan akken ad yesihriw iɣisi deg uɣrab n ukukru imi awal-is ur yeffir timsal, ur yenneḍ ɣef tidet yellan. Ɣef aya yal mi ara d bedren medden Matoub Lounes deg umeslay qerna-s d aɣawaɣ( rebelle). Xas ṣṣifa-agi n tiɣeweɣt yeddan am tayuga akked isem-is d ttin yelhan, d ttin yesburen s tlaba n yiseɣ maca Matoub lexṣayel-is kkan-d nnig ṣṣifa-agi wuɣur zedwen yemdanen akken ad sneɛten anwi d Matoub Lounes. Iberden yettawin ɣer timadit n umedyaz gten…yal yiwen anwa udem wuɣur yesufuɣ, anta lexṣla id yesbgan. Deg adris-agi nefka nnuba i wawal akken aɣ yeṭṭef affus aɣ yawwi ɣer lexlawi nniḍen n ucenay nḥamel Matoub Lounes.
Am win yetseqin i wassif
Kra ur t-yeṭṭif
Yesenzeh deg-s laɛrac…
Uqbel ad tegrem asurif
Ad tezwirem nnif
Ma ulac…
Tamaziɣt .. ulac.. ulac … ulac…
Yal wa amek id yenna fell-as, Yal yiwen amek i t-yettwali. Kra ttawalint- d aɣawaɣ , d bab n tabɣest, d bab n tirugza, d argaz bu tisas. Ɣer waṭas n yemdanen Matoub yella d win ur neddaray ara timsal. Ayen yellan deg ul-is aten ɣef yiles-is Akka i tt-nettwali… akka i nḥamel a t-id nebder. Akka i-yuzzel fell-as wawal .
Ksed amek ur d wwin fell-as awal. Yal tamacahut tenneḍ ɣef yisem-is, armi tuɣal leḥmala isen-budd qrib iɣ-teseɛaq lewhi ɣef tidet tamenzut yellan imi uqbel ad yilli d ayen nniḍen Matoub Lounes yella d amdan !
Nettu belli Matoub Lounes uqbel kulci yella : d tasa, d ul, d iḥulfan, d ccek, d- amajadel netta d yiman-is. Amezwaru id cehden ɣef aya d Matoub Lounes s timad-is :
Imi lwaqt ur d iyi ḥacem
Xas ayi yeɛdem
Yefka-iyi aɣrum deg isefra
Yal yiwen anta tugna is- yefka i Matoub Lounes. Yal yiwen anta tiṭ s waci i t-yettwali. Wa yeqqar-as d agrawliw, wa d-ameɣnas, wayeḍ iwaṣef-it d-izem bu tisas , wayeḍ yecna ɣef lhiba-s ur yeksib ḥedd. Mačča nettu belli Matoub Lounes uqbel kulci yella d amedyaz !
D amedyaz i neǧǧren isefra. D aḥadad n wawal yesefrurin ifyar. D amedyaz yesqdacen awal, ineǧǧren tira ɣef lluḥ s tedwat n thuski akked tayri .
Fkiɣ ɣer ssuq isem-iw
Ɣer reḥba n iẓẓiriyen
Ma ad yezenz imaṭṭawen-iw Ma llan widen a ten –yaɣen Jeɛleɣ ad qḍuɣ lebɣi-iw Ziɣen teqlab tewriqt-iw Anda akken ufiɣ leḥbab-iw
Id nejmaɛen yixṣimen-iw
Ɣef tɛakazt n wawal i-isened Matoub Lounes akken ad yini t-id it yerḥan. Ɣef tagmert n isefra i- yedda akken ad yezuzer ayen yenwa n tidet. Tedra-tt yid-s am umedaḥ yettebdaden tawwurt tawwurt akken ad yesbin i medden acu iten-yuɣen d wanida i ttuɣen.
Abrid yeḍfer Matoub Lounes mačči d win yessan d iǧeǧǧigen. Abrid yeḍfer yessa d iɣebla, d urfan, d lḥir, d-iɛaqiqen. Abrid yuɣ ur yelli d win iḍemnan. Ayen i t-yewwin ɣer iberden yesawnen, ayen i t-yewwin ɣer igudar ur tettmagger lluḍa d tiɣri n idamen :
Fkiɣ laman gar medden
Tagara wwiɣ-d aɣilif
Iles-iw yuɣal d isyaxen
Yezga wul a d yettiẓif
D idamen iyi-d yesneṭqen
Ggreɣ-d am uqajmur s- asif
Yedda uḍar deg abrid xas akken uguren uṛgan aḍar. Iɛawiqen ggunin ixef. Tugdi yettxatalen tassa akked d wul di yal tiɣmert ala awal is-yettaren lqid akken bubrak tenwa teḍlaq ɣef yixef n umedyaz d yemdanen ad yerr aḍar. Acqirew win it –yedman yeḥwaj ṣda n leɛnaya . Matoub Lounes inuda leɛnaya deg idurar anda id yuɣ aẓar :
Idurar nedhen yisen
Ṣṣut-iw anwa ur as
nesli-ara
Xas akka kawen ifaden
Zarɛeɣ awal yenerna
Acu n tamara yettaren amdan ad iqazem ayen umu ur yezmir ? Ad inamer ayen i t-yugaren ? Tuttra ɣer Matoub ur teḥwaj ara aṭas n umjadel imi :
D idamen iyi-d yesneṭqen
Greɣ-d am uqajmur s-asif
Acku :
Nekk nniɣ-d ayen iyi-qarḥen
Xas lḥebs yegguni-yi
Neɣ ma ulac :
Am win yetseqin i wassif
Kra ur t-yeṭṭif
Yesenzeh deg-s laɛrac…
Uqbel ad tegrem asurif
Ad tezwirem nnif
Ma ulac…tamaziɣt .. ulac.. ulac … ulac…
Acu id yesentaqen amadyaz.. ? Ayen i t-yettawi ubrid ɣef wanda zedwen ticrurin yettnawalen cwal i yixef-is ? Matoub Lounes Yeẓra belli awal id yeger yiles ɣer tabḥat n usmeḥsas, tikwal igelud s umenuɣ. Matoub Lounes yeẓra belli lexlas n tmena d regmat. Tikwal sɣur wid yettqazam . Tikwal sɣur wid yettɛuzzu. Tamselt si tazwara i yemdarkel fell-as :
Xas ḥarni rebɛa leḥyuḍ
Xas lfinga a ttettwaliɣ
Xas lḥif ayi-id iṣṣuḍ
Xas yecceḍ ubrid awiɣ
Ma nnan-iyi s-anda i t-tteduḍ
Asen-inniɣ nekk d Amaziɣ
D lebɣi i yesmendagen lebɣi deg ulawen. Deg akken ireṣa lḥawj n tilelli akked fad n tudert deg ul n umedyaz, wi cqa ayen ara s –id teǧǧew nmara-s.Ɣef anect-a tikwal nettaf-it yettqazem tamara s neqma. Tikwal nettaf-it yedaray tarzeg n wussan s tirga. Tikwal nettaf-it yettexalis zzman s idamen-ines :
Kecmeɣ di ssuq n tlufa
Qdiɣ-d leqsadi n lmeḥna
Deg-sen hamjeɣ kul-ass
Ɣef ul-iw ur tnuqqel cetwa
Lebraq rɛud d usigna
Rniɣ ṭlam d imeḍelas
Lmut fell-i ur tnuda
Yifi-t limer id tesqsa
A tɣum leɛyub-iw meṛṛa…
Ɣef ufagag n isefra, yesni Matoub Lounes awalen id yeddem si takurt n lxiq-is, si takurt n wurfan-is akked d lhejnat izedɣen ul-is….
Lebḥer- is yezga yenhewal. Mačči d yiwet n lmuja i yettraǧǧimen iɣerban n yixef-is. Dagi d tilufa n tagmet, dihin d talfut n yidles yettmattaten. Dagi d taluft n isertiyen yezzin s waɛrur i tidet, dihin d lbaṭel id yeɣlin ɣef lqum. Dagi d lḥif yessasayen lemḥayen deg iqera n imeɣben, dihin d tirget n tayri yeseknafen deg ul-is teɣzi n wuḍan akked wussan. Dagi d tadyant n yemdukel i hemjen deg ul-is yettawi gar ifasen-is , dihin d tamselt n leɛcaq yeserɣayen ifarawen n lferḥ-is :
D teɛjajt n lmut-a
Idi yesxelḍen temẓi-w
Ruḥen kan baba d yemma
Teɣli tigejdit n lfreḥ-iw
Ajgagal n lmizirya
Yuɣ amdiq di ddunit-iw
Tefreɣ lkas d ljebba…
Tewet rrba deg axxam-iw
Hamid Ait Slimane
yettkemmil