Anda neqḍent tismin, yenqed lebɣi

Partager

D tismin i yesmentigen lebɣi deg ulawen n yemdanen akked d yegduden. Yal amdan neɣ aɣref yettmuqul ɣer win i t-yifen yettɛanad akken ad t-yaweḍ. Si zik n zik akka i yella lḥal: leǧnas temḥazwaren akken wa ad kkan wa nnig wa. D aya id yewwin lebni n tiɣermiwin si zzman n iferɛunen armi id nessawaḍ ɣer taɣerma tutrimt( occidentale) yefkan lɣerza i tmeddurt n yegduden imiranen.

Aẓar n tɣerma tutrimt d taɣerma sbedden yigrigiyen akked ṛuman. Ɣef yidɣaɣen i lessen sin yigduden-agi id yuli uɣṛab n tidmi tutrimt armi tefka ifurkawen ɣer yal tama d umaḍal. Tzemnit s wacu teddun lketra n leǧnas ass-a, d ttin id yeswan si tala n tmussni id neǧren izemniyen imenza am Artistote, Thales ; Phytagore,Archimde d wiyaḍ…D tamussni agi s timmad-is i leqqmen deg ixf n yemdanen( yebnan igduden-agi) lebɣi ɣer tmussni, ɣer unadi, ɣer tifin, ɣer usteqsi, ɣer taruẓi n isula yettawin ɣef uɣbalu n yimal! Ihi ma yella timura tutrimin yis-sen-t i tebna tagrawla tamugrant ( revolution industruelle) di taggara n lqern wis 18 aya ur yeswham ara, imi ɣer tara tamenzunt yessen ɣef tidmi tagrigit akked d tidmi taṛumanit i-ijebed uẓar n waɣlan tezdi taɣerma tutrimt. Ahat tayajurt tamenzut s wacu tebna taɣerma d yidles. Mebla idles ulamek ara ad lalent tmuɣliwin irefden amdan akken ad yekk nnig liḥala deg yella akken as yewɛu i wayen ifazzen. Tanfalit ssellum-is d tidmi i teksen aɛjar ɣer tikta timaynutin yesfilliten i yimal yifen ayen yezrin. Idles annar-is meqqer, hraw, ɣezzif. icudd ɣer tasekla, ɣer umezgun, ɣer ccna, ɣer sinima, ɣer taklut…yal aferdis acu id yettawi, acu i yettleqqim deg ixf n umdan akked wegdud. Simmal yuli yidles n waɣref simmal iswir n temɛict –is ilehhu yettili di lmendad n lebɣi ifetel yal aɣe man deg ul-is. Ay akken nebɣu newwi neɣ nerra d yidles i d lemri n taneflit n yal aɣref di ddunit. Ma yella ass-a idles id yekkan s tmurt n Marikan d win id yeflalin ugar wiyaḍ, aya s ssebba, imi tamurt n Marikan d-idles i terra d leslaḥ-is amenzu akken tudert-is tazemnit a teɣzu yal timura deg umaḍal. Slid kra n tmura (am tamurt n Rrus neɣ Ṣṣin) ur yekcim ara uɣanib amteddu n tmurt n Marikan. Lemmer a negger tamawt ɣer timura iɣ yecban ad naf, deg iseggasen n 50/60/70, tamurt n Maṣer tella d tamnazmert tadelsant ( puissance culturelle) i timura tiɛrabbin. Ccna-nsen, sinima-nsen, amezgun-nsen, tasekla –nsen temmeɣ tirni deg tmura umi qqaren timura tiɛrabbin tinselmin. Itran id yefka idles-nsen am Farid El Atrach, Mohamed Abdlewahab, Oum keltoum( di ccna) Salah Abou Sief, Youcef Chahine, Henri Barrakat, Ahmed Badrakhane, Niazi Mustapha, Omar Sharif, Mahmoud Yacine, Nour el Cherif, Faten Hamama, Chadia,Nabila Ubeid, Adel Imam, Leila Alwi( sinima) Nadjib Mahfoud, Yousef Idris, Mohamed Husein Haykal( tasekla) sked anda ur ttwassen-ara. Aǧuǧǧeg yeǧuǧǧeg yidles n tmurt n Maser deg lawan-nni ur yekki ara s ugacur imi llan irgazen d tilawin deffir-s. Llan imawlan n wedrim iserfan idrimen-nsen deg aḥric agi n yidles s yal udmawen-is( amezgun, sinima, ccna, tasekla..) imi rran idles d yiwet n trekkizt s wazal-is di tdamsa n tmurt. Ass-a d lulluf n imeṣriyen i yettidiren deg aḥric n sinima kan.

Ahat dayen-nni ( lqella n yergazen ɣer-nneɣ yebɣan ad skecmen adrim-nsen deg annar-agi n yedles ) ɣer-nneɣ i yeǧǧan idles-nneɣ yesḥurejdul ɣef lebɣi n inaẓuran war tazmert seg 62 armi d –ass-a. Xas ma taggara-agi lulent-d kra n tiẓrigin tusligin ( boites privées) yecqan adlis neɣ isura neɣ ccna maca mazal-iten-t ttraǧunt leɛnaya n ddewla akken ad afent adrim s wacu ara ssalin isenfaren-nsen-t( projets). Lqela n les sponsors, astehzi n-isihranen( les détenteurs de capitaux) deg idles yerra yal asenfar d taɛkemt. Ulac win wwin-t tismin as yini ad kecmeɣ annar-agi yellan d anubi- vièrge- akken ad weqmeɣ llsas i lebni yidles( win ara ibeden ɣef ifaden-is) ara yilin d rkiza i tdamsa di tmurt. Yak ttṛaǧun deg ddewla akken a sen- tebnu ixxamen idelsanen, tizeɣwa akked istidyuten n sinima, ixxamen umezgun… xuḍi di tmura anda idles yesɛa leɛnaya llan isemṣaren( producteurs) i- ibedden ɣer wanect-a. Amedya axxam n rotana di tmura lxalij d netta id yellan deffir qṛib yal « iklipen » id yettɛeddayen deg tilibizyuwat n timura-agi. Ticennayin am Nejwa karam, Nancy Ajram, Omar Diab, Nawal El Zughbi.. llan deffir-sen ispunsuren, iemaṣaren… dayen-nni i ten-yeǧǧan ttidiren s lḥirfa-nsen, s ccna-nsen… llan di tmura-nsen d itran ( stars) ɣer ttɛanaden ilemẓiyen akked tmeẓyanin akken ad cuqqen abrid i yiman-sen di tudert.

Ulac ayen id yettasen kan akka… telqa ijebden idles d adrim… adrim yettawi-d adrim.. d tagi id tagda( équation) ur nefri ɣer -nneɣ. Ɣef uggur -agi i yemderkal yidles –nneɣ dag-i di tmurt. Ahat d anect-a yak id yewwin talalit n tidukkla n imedyazen ilelliyen ɣef yella Mass Louni Hocine amedyaz akked umyaru id yeflalin di taggara-agi akken as yuɣal ccan i umedyaz. Gar yiswiyen id tewwi tidukkla-agi: aseḥbiber ɣer izerfan n imedyazen n teqbaylit. Aya d lmeɛqul imi inaẓuren nniḍen yal mi ara d ɛaddin deg tizeɣwa n yidles neɣ di radyu ttwaxelṣen( seɛun un cachet) bexlaf imedyazen. sawalen-nsen kan i wakken ad ččaren ilem yellan gar iɛeddi n ucennay akked wayeḍ. Xas ticki ttwanecden ɣer radyu di nuba-t yellan s demma, werǧin uɣalen-asen-id izerfan-nsen( droits d’auteurs) ɣef ayen-nni.Simi ad iban wamek ara teddu tidukkla-agi akken tiɣri-ines a ttaweḍ wid tecqa taluft ( imedyazen akked imḍebbṛen n yidles) ahaqel targit n yal yiwen deg-nneɣ tesfillit ad zzint tismin ɣer wayla-nneɣ amer wid yesɛan adrim ad gzun ula d -idles d amur di tdamsa yemzer ad yessekcem adrim s waṭas, ad yegg imukan i uxeddim i wacḥal d ataras.., ad yewwi lfeyda i bab-is…i tmurt!

Ait Slimane Hamid

Partager