«Timmuzɣa, d tidet d tiddin ɣer sdat neɣ d tirga mxalfa»

Partager

Yella-d ass-nni n letnayen 19 meɣres 2018, ɣef 11h00 d tasawent, usarag sɣur uselmad d umnadi Said Chemakh akked umeɣnas Mouloud Lounaouci. Wwin-d awal ɣef temsalt n tutlayt d yidles amaziɣ s umata. Ma d asentel n temlilit-agi taseklant d wagi: “Timmuzɣa, d tidet d tidin ɣer sdat neɣ d tirga mxalfa”. Fursen yimsaragen-agi tagnit i wakken ad cidden aṭas n tlufa yerzan tamaziɣt ass-a. Yella-d usqerdec n tikta gar-asen d yisdawanen d yiselmaden yeččuren tazeqqa n yisaragen n Ugezdu n tutlayt d yidles amaziɣ n tesdawit Mulud Mɛemmeri n Tizi Uzzu. D mass Lounaouci, i d-yebdan ameslay ɣef umennuɣ ɣef tmaziɣt. Yuɣal s amezruy n temsalt-agi, yebda-tt-id si tezɣent tamaziɣt 1949, syin iruḥ ɣer tallit n timunent 1962-1963, ikemmel armi i d-yelḥeq ɣer tefsut n yimaziɣen 1980 akked tefsut taberkant 2001. Syin akkin, yemmeslay-d daɣen ɣef wayen i d-yettwaḥellan s umennuɣ-agi, yefka-d imedyaten n usnulfu n yigezda n tmaziɣt, asekcem-ines deg uɣerbaz…atg. Deg umeslay-is ɣef tmurt umaziɣ, yenna-d: “D timmuzɣa s timmad-is i d tamurt-nneɣ, d Tafriqt n ugafa i d ayla-nneɣ”. Yewwi-d awal daɣen ɣef usurif ameqqran i d-telḥa tmaziɣt: di 2002 tuɣal tmaziɣt d tutlayt taɣelnawt di tmurt n Lezzayer; di 2016 tuɣal d tameslayt taɣelnawt tunṣibt am taɛrabt. Ɣef wannect-agi, yenna-d s usḥisef: “Limmer d lebɣi d tidet d tutlayt tunṣibt am taɛrabt, tili fkan-as ttawilat i d as-iwulmen”. Yerna yenna-d: “Nettwaxdaɛ s tmendawt n 2016, imi deg umagrad wis 4 i d-yennan belli ula d nettat d tutlayt tunṣibt. Acuɣer ur tt-id-seddan ara deg umagrad wis 212, i d-yettmeslayen ɣef lsisan n ddula tazzayrit ur netbeddil ara, dinna nnan-d belli d taɛrabt i d tutlayt taɣelnawt tunṣibt n uwanek. Ihi s wakka iban-d belli tella tnemgalt gar sin-agi n yimagraden”. Ikemmel yenna-d: “Ayen i d-fkan s ufus ayeffus ad teksen s ufus aẓelmaḍ, ulamma mačči s lebɣi n udabu i d-tettunefk tmaziɣt, imi d taswiɛt i t-iḥettmem ad tt-id-yefk”. Am wakken daɣen i d-yewwi awal ɣef tkadimit n tmaziɣt ara d-yilin deg wussan i d-iteddun, yenna-d belli yuggad ɣef tiddin-is, ur ilaq ara ad nebru i ṭṭbel deg waman. Ilaq ad tili d takadimit ara ixedmen i tmaziɣt merra, ilaq d tin iqeddcen, yettnadin, ara yellin tiwwura-s i uskasi. Ula d imḍebbren-is, ilaq ad ilin d imeɣnasen iqeddcen i lmend n tutlayt. Ma ɣef tantaliwin timaziɣin yenna-d: “Ilaq yal yiwen ad yexdem s tmeslayt-is, sya ɣer sdat ad d-tifrir yiwet ɣef tiyaḍ i wakken ad tuɣal d tamaziɣt”. Ɣer taggara n usarag-ines, yefka-d izen i yinelmaden ilmeẓyen i d-tewwi teswiɛt ad ilin d imeɣnasen. Ma si tama-s Said Chemakh, i d-yemmeslayen aṭas ɣef tiddin n tmaziɣt di tmendawt n tmurt n Lezzayer, yenna-d belli: “D tidet, yella umgared gar umekkan n tutlayt taɛrabt d win n tutlayt tamaziɣt”. Iserwes gar tantaliwin, dɣa yenna-d : “I 14 n tantaliwin timaziɣin, ur mxalafent ara taseddast neɣ tajerrumt, mgaradent kan deg umawal akked yireṭṭalen”. Yemmeslay-d daɣen ɣef wamek negrent tutlayin n umaḍal, dɣa yefka-d leḥsabat n UNESCO, i d-yeqqaren belli gar 600 000 n tutlayin yellan deg ddunit, sya ɣer 2050 azal n 300 000 seg-sent ad negrent, amur ameqqran deg-sent d tutlayin timawiyin. Nutni ḥesben tamaziɣt gar tutlayin i qrib ad suffɣent tarwiḥt, ihi ilaq fell-aɣ ad nesseḥbiber fell-as, uqbel ad ifat lḥal. Imi akka tura ddeqs n tantaliyin n tmaziɣt i inegren deg tmurt-nneɣ, amedya n tgergent akked tzennatit…atg. Ikemmel ameslay-is ɣef umecwar i d-telḥa tmaziɣt, yenna-d belli: “Nezger-d i wasif mazal yettraǧǧu-aɣ lebḥer, ihi mazal leqdic s waṭas sya ɣer sdat”. Ijeb-d daɣen tamsalt n usiskel n tmaziɣt, ibeggen-d rray-is deg-s dɣa yenna: “Nekni nextar asekkil n tlatinit, imi nebɣa ad tennerni tmaziɣt deg yal iḥricen, ma d imussnawen-agi n ddqiqa taneggarut yebɣan ad tt-arun s taɛrabt, awer tettwaru ayaxir, ma d asekkil n tifinaɣ ad yeqqim d azamul”. Ma ɣef 14h00 d tasawent, yella-d uskasi ama sɣur yinelmaden n ugezdu n tmaziɣt ama s yigezda n tutlayin-nniḍen neɣ si tama n yiselmaden n ugezdu-agi i d-iheggan leqdic-agi.

Adaoun Abdelghani

Partager