« Mebla akukru nezmer ad nini i iman-nneɣ yattawwi deg cciw-is kra n tugniwin yellan d lsas n tudert-nneɣ,; daymi anadi ɣef tugna deg umyag, lebɣi-is ad yeskfel tuffirin n yixfawen-nneɣ »( Hector Bianciotti).
Mebɣir ccek tamedyazt d yiwen udem n tmena aqbur i yesseqdec umdan si zik n zik. Di yal tallit, asefru yedda d tikli n yemdanen akken ad yilli d inigi ɣef lferḥ-nsen, ɣef ljerḥ-nsen, ɣef usirem-nsen. Si Hǧmere ar ass-a ssefran imedyazen u mazal ad ssefrun ɣef ayen yecqan timeti akked d yixfawen-nsen.
Maca tamedyazt d yiwen n ṣṣenf n tsekla yebnan akken niḍen. Ur telli ara kkan deg usembibi n yifyar naɣ d ucuddu n tmsedda. Nnig lqaleb akked uɣanib tella-d diɣ tugna i yettmudun rruḥ i usefru. Tugna tettara asefru maççi d awal kan n menwela, yettuɣal d acqirew zdat n wallaɣ,; d cbeḥa i tmesliwt. Asefru akken ad icerreg lawan akked tujma yettunefk ad yilli d win yettwareqmen s tugniwin yettaṭafen lbal, yetthuzun ixef, yesefriwissen ṣṣura.
Amek i d udem n tugna deg tmezdayt taqbaylit tatrart? Melba ccek amezweru id yewwin amaynut deg uḥric-agi d Lunis Ait Menguellet. Isefra-s ččuren d imedya yesewhamen, i d-yettmalen ljehd n wawal n teqbaylit:
Ur d iyi-ttaǧǧa
Ur d iyi-ttḥerrim di ṣṣut-im
Ur d iyi-ttaǧǧa
Akked rriḥa n lexyal-im
Ur d iyi-ttaǧǧa
Llεemer-iw yecba aɣanim
Ad yettera
Sani i d as-yehwa i ufus-im
Lunis yesmenyaf tugniwin yeççuren d leḥnana akked d sser, tid d-yewwin ddaw yifer-nsent tahuski werǧin yennul ḥedd. Win ara s-yeslen ad yekcem di ttewḥid acku tugna tesebrureq allaɣ-is, tewwi-d akkin d agemaḍ akken ad d-tban tamselt teṣfa am waman zdat tidmi-s. Deg ubrid-a yesenṭeq-d Lunis kra yellan deg ugama. Kra n uferdis yellan yuɣal d awaziw n wawal, yis i yenjer amdiḍ ɣer wul n win ara s-yeslen. Isufar yesexdem Lunis εawnent deg yimeṭṭi, deg usirem, deg uqabel n yir tagnatin:
Tawwurt -is deg tettεeddi
ḍlabeɣ-as acu twala
Tenna-k ljehd-iw yeɣli
Anwa ɣef ara εasseɣ tura
Win yebɣan ad d-iwali
Ur d-yegri d acu nesεa
Win yebɣan ad iεeddi
Abrid i medden yella
Kra d-yefka umaḍal yettuɣal d tugna. Yettuɣal d imttiki deg tadyanin iceɣben wul. Lunis yettara ilem n wayen yellan d tamda n tudert deg yal taɣawsa tettḥulfu s uneɣni i d-yewwin abrid ɣer tasa:
Bdiɣ leḥḥuɣ
Xelḍen waman d yimeṭṭi
Acḥal i ruɣ
Lḥal la yettru yiddi
Assen as-cfuɣ
Yeḥzen ula d igenni
Mi gtent tlufa, mi yeεreq ubrid i webrid, mi txerreq targit s wul, mi yebleε yixef n umdan di temda ineẓman, anwa i d aḥbib n terwiḥt? Anwa i d amwanes? Anwa afus ara yeslfen i waggas? Amek ara d-yini wawal ɣef tirget yesdegdigen di ṣṣura?
Limer igenni d lkaɣeḍ
Limer lebḥar d lmidad
Ad d ak-d-ḥkuɣ wis ma d tamneḍ
Ma skadbeɣ Rebbi yesla-d
Maca ayen yellan d ayen yallan kan. Ur yettbedil ur yettuɣal d ayen niḍen. I d-yeqqim d lɣerba nnig lkanun, d amjadel akked d timest yettenfufuden yeseknafen deg yesɣaren am akken urfan seknafen deg yixef :
Ur d-yeqriḥ uṣsemiḍ
Ḥamleɣ ad walliɣ times
Ay ixef-iw ad tettmektiḍ
Ayen akk icuban ɣur-s
Yezzi wallaɣ,;dewren iɣuraf-is deg unadi n tifrat. Tiɣri tenser-d ansi ur yuḥtam :
Anyir-iw kerzent urfan
Zrεent-id d lmeḥna
Kerzent-id mebɣir lawan
Wajden anebdu ccetwa
Tiɣri mi d-tuli, teḍfri-tt tmuɣli, tedda yides akkin d agemaḍ. Iberdan n tira nḍen, tikli deg later-nsen ur yeshil:
Ay abrid mmli-yi-d kkan
Tezriḍ nekk akked yidek i necfa
Di later-ik ayen iεeddan
Nekk yeǧǧa-yi-d ccama
Maca abrid iḍul, yasawen, yessa d isanen. Ɣef leryuf-is ggunin iεawiqen, ttraǧun-t txidas. Abrid yundi s neqma yetthudun tabɣest. Deg akken qersen ifaden ul yegurεed urfan-is:
Neεya deg tweksa usanan
Id d aɣ-yettraǧǧun ass-a
Deg ubrid yurǧan aḍar!
Tewweḍ tfidi s iɣes. Teḥfa tgecrirt. Tewweḍ ad teḥnunef ɣer lqaεa. Amedyaz yuɣwas:
S kra nezmer i cwal
Mi ilaq ur as-nezmir ara
Mi d-iwwet uḥamal
Aɣ-yeǧǧ nebded mi i iεedda
Ɣef tgecrar nuɣal
Zdat ulɣem d ṣṣeḥra!
Aɣebar n lḥir yessallay-d tuttriwin. Temdagarent deg allaɣ,; ttemhucunt, ttreǧiment iɣerban-is. Deg akken ḥarent ɣer tlalit, ddant-d d ubeḥri i d-yeflalin:
Sliɣ i weεbar yeffeɣ
Di tiɣri tedbeε lmut
Ma tfehmem-tt akken tt-fehmeɣ
Ayaw a nεezzit tafsut!
Tifsutin tiberkanin, tizegaɣin, tid war ini,ttezint deg allaɣ. Anyir yettwakrrez d tiregwa, tifexsa ččurent d idim. Ifassen leɣwin, tugna ur teḥwaǧ ara anadi, tamnaṭ tuɣal d amud n tugniwin:
Ayen akken i d- yefda leɣla
Mi t-neǧǧa yenza s rxa
Anwa ad inebhen acimi ?
Timlalay defrent awal. Awal yezzi ɣer wawal. Yebɣa ad yesbleε bab-is. Maca amedyaz yeẓra d awal i ineqqen d win diɣ i yesidiren:
Asefru ɣer-k yettweḥqer
Lmaεna nnig-k i-tεedda
Imi tkerheḍ acuɣer
I d as-tesenqaseḍ di lqima
Akken i meẓẓiyeḍ i imeqqer
Anect texsiḍ i d-inewwer
Issaɣ iṭij ɣef tmura
S tugna yesrafeg usefru di tiganawt metwal igli n tafat acku, xas tella tmattent, awal yekka-d nnig-s:
Ameslay hedd ur t-inneq
Wammeg lεebd yettmettat
Ameslay me d yeṭṭerdeq
Lǧil i t-yebɣan yufat
Waqila xir lmenṭaq
Inni-t-id uqbel ar k-ifat
Ait Slimane Hamid
