Nicolle Barrière : “Tamettut taqbaylit iban iyi‑d zun tettwaɛzel di tmeti”

Partager

Nicolle Barrière d tamusnawt di la Sociologie, d tamedyazt d tamyarut, d tamrayat n tdukkli PEN amezday n yimyura n Franṣa, d tanemhalt n tezrigin l’Harmattan di Fransa deg weḥric yeɛanan tamedyazt. Ɣer tama n wussan igraɣlanen ɣef Si Muḥend U Mḥend, s lferḥ terra‑d ɣef tuttriwin ‑nneɣ.

Antq i d Nicole Barrière ?

Luleɣ‑d deg yiwet n lfirma d-yezgan di tlemmast n Fransa yellan d tamanḍt mechuren s «les volcans». Di lawan‑nni, ur ksibeɣ ara idlisen akken yebɣa lxaṭer ‑iw, imi si zik ḥemleɣ kra i icudden ɣer wawal d wemyag. Yezga umawal gar

iffasen‑iw. Deg uɣerbaz i d‑ldint wallen‑iw ɣef ayen yakk ara d-yenjren abrid ‑iw n yimal.S akkin lemdeɣ la «sociologie» akked d umezruy di tesdawit n Paris. Bdiɣ tira asmi sɛiɣ 13 n yiseggasen, seg yimir werǧin ḥebseɣ tira. Cwiṭ cwiṭ, bdiɣ abrid n tuzrigin, imi sazergeɣ‑ d tuget n wayen uriɣ, zemreɣ ad d-iniɣ belli amecwar i d‑mugreɣ yesɛab aṭas. Ur yeshil ara akken ad tesufɣeḍ adlis di tazwara n umecwer.

Sin akkin fɣeɣ ɣer ugni n umeɣnes akken ad illiɣ ɣer idisan n wid yenḥafen di ddunit, ama di Lefɣanistan, neɣ di Palestin, Lubnan neɣ Lɛiraq.Si tama nniḍen, ttekiɣ di leqdic n tdukkliwin iccuden ɣer tsekla akked d tzrigin, tura aqli d tamarayt n tdukkla le P.E.N amzaday n Fransa am wakken liɣ d tanemhalt n tezrigin l’Harmattan deg uḥric n temdyazdt.

Acu i kem yettaǧan tesfruyeḍ ?

D leḥmala n tlleli akked wezref. Agama d tayri kesbeɣ ɣur‑s. Si tama nniden sɛiɣ ixef d agrawli, kerheɣ ẓẓur, lbaṭel d tmuḥeqranit.

Deg ussan yezrin terziḍ‑d ɣer tmurt n Lebayel, amek id tufiḍ tamnaḍt‑agi, d tin yethadnen neɣ mazal cwal yeḍbaɛ ɣef udem‑is?

Ufiɣ tamurt ( ɣer ɣur-i aya yesɛa azal) tezdew deg yiman yeqqnen ɣer wakal, aya mazal yedder ihuz‑iyi macči d kra. Agama n tmurt iban ‑ iyi‑d am akken yekna i taẓeyt n yiggeni, ḥulfeɣ am akken kecmeɣ deg welbaḍ n wungalan n Albert Camus! Teswhem iyi- leḥnana akked d tayri kesben leqbayeldeg umager n yinebgawen‑nsen. Lamaɛni wwiɣ diɣ asḥisef imi tameṭṭut taqbaylit iban iyi‑d zun tettwaɛzel di tmeti, u nekni neẓra belli mebɣir tameṭut kra n wayen yelhan ur d-yettnulfu! Maca xas akka uɣaleɣ‑d s wul fessusen deg ayen ẓriɣ u wellaɣ!

Temlaleḍ imedyazen n Leqbayel, tesliḍ i temedyazt‑nsen.D acu i d awal‑im ɣef anect‑a?

Ad iniɣ kan tidet, mazal ur kcimeɣ ara adif n tmedyazt n Leqbayel. Deg wayen sliɣ iban‑iyi‑d belli asefru n taqbaylit yewzen yettudum d aḥiḥa, am akken ḥulfaɣ s uɣewweɣ yellan deg ifyar s wacu tebna tmedyazt taqbaylit. Ɣer kra n yimedyazen ḥulfaɣ s telqay n yimeslayen ‑nsen yellan d tiɣri n tegrawla, am akken diɣ ɛebban isentel iccuden amdan ɣer tudert akked d txelqit. Tamdyazt ‑agi tewwi-d ad tels talaba tameynut akken ad d‑tqazem icqiriwen n tallit deg nella! Mebɣir cekk imedyazen n teqbaylit ḥulfan s wanect‑a!

D acu i d asirem n Nicole deffir n temlilit i d‑yellan ɣef Si Muḥen U Mḥend?

Mebɣir cekk sarmeɣ ad d-tuɣal s wafud meqqren nnig waya. Ilaq timlilit yecban tagi d tin ara yilin d tagnit i yimsefra n Leqbayel d wid n Fransa akken ad myusanen, amer s waya ad d-nekk nnig yiḍelli d txidas n umezruy yellan gar snat n tmura‑neɣ. Zemren imawlen n tira ad sisnen lexyuḍ gar sin yegduden i wakken anida tefcel tsertit, ad t‑id-jebren.

Ilaq ad nejmaɛ tanagit n wid yedren tallit n traḍ n timunent akken ad t‑id-nales s tmuɣli yefɣen berra n wannar n lkerh akked d dɣel amer tisuta i d‑iteddun ad afen‑t tagnit tesfa akken tudert ger sin yegduden ad tili d tin iwatan i lfeyda n yal yiwen. Cɣel yecban wagi iṣaḥed i tiddukliwin, i yimusnawen d yimawlan n tira akken ad kken nnig uɛakir n tesrtit, ma nebɣa ad ncud lexyuḍ n tayri d tdukkli gar‑nneɣ. Asirem‑iw ameqran, ad jemɛeɣ tamedyazt n tlawin n Leqbayl taqbrut d tetrart akken ad nesufeɣ adlis ɣef tmedyazt ‑agi yuklalen leqder macči d kra !

Acu i d‑ttawin i denhem‑im wawalen‑agi : tamurt n leqbayel, tamedyazt, Si Muḥend, illel, ddin, talwit, tayri ?

‑ tamurt n leqbayel: leḥnana, tadukili, iseɣ, lɛez,Ǧerger, iṭij, tahuski wer tilas, aḥiḥa, tumert.

‑ tamedyazt: d agni n temlilit ger yemdanen n talsa. D amennuɣ ɣef izrfan, d tamusni, d tayri!

‑ Si Muḥend: amdeyaz n tlelli, d tanfust, ur yessin ara addari, d azamul n Leqbayel, am akken yella d tansa i yal amedyaz deg umaḍal.

‑ illel: d tagnit wer tilas, talqay-ines tewwi-d amleli am iqucac n idurar!

‑Ddin : deg yixef n yal yiwen ilaq ad yili d aɣbalu seg ad d-yeddem yal amdan isufar s wacu ara yethaden yixef‑is, lamaɛni, ma yelsa talaba nniden yettuɣal d tamda n cwal !

‑talwit: iḍul lebni-ines ger iɣerfan. Ccek‑iw imenɣi amezwaru ilaq ad yili mgal traḍ, tamsalt teɛna‑aɣ meṛṛă, ilaq ad d-nini ɣef yiwwet n tikkelt: ala i trad!

‑tayri : d netta‑t i d ddwa n tlufa !

Acu i teswjad Nicolle deg ussan‑a i d‑iteddun ?

Sarmeɣ ad kfuɣ yiwen ungal ɣef traḍ. Akken ddiɣ, nwiɣ ad d-sufɣeɣ adlis ɣef yiman‑iw. Deg ayen yeqnen ɣer leqdic daxel n tdukkla Le PEN ad d-nessufeɣ adlis ɣef usental ‑agi “acu yezmer yemru mgal traḍ” am akken diɣ nenwa ad

nkemel imenɣi neɣ ɣef yizerfan n yemyura d tilelli n umeslay di ddunit meṛṛa.

Asirem‑nneɣ ameqran d ad nebdu leqdic akked d yemyura n Lezzayer d Fransa ɣef umuli n 19 e deg yeḥbes trad, neḍmaɛ ad nesiweḍ ɣer lebɣi‑agi.

Asirem n Nicolle i talsa meṛṛa ?

Ad tefeɣ deg ugni n cwal, ad yer uḍar ujajiḥ n lfetna yetthudun tirga n

yegduden d yemdanen, ad yekfu lbaṭel d ẓẓur ɣef iɣerfan ; ad tili tegmet gar

yemdanen, ad d-nulfu tugnit i deg yal agdud ad yesɛu amkan ‑is mebɣir

mmephyaf.

Yesteqsa-tt Ait Slimane Hamid

Partager