Aɣmis n Yimaziɣen

Partager

3-Aγmis n Yimaziγen d tirmit tamayut di tγamsa yuran s tmaziγt:

Tikti n usufeγ n yisebtar yuran s tmaziγt deg uγmis La Dépêche de Kabylie tella yakan di lbal n yimḍebren n uγmis-a deg yiseggasen iεeddan.Ula d isem n yisebtar yuran s tmaziγt, wwin cciεar(logo) n tkebbanit-a n yisallen”Le journal des Hommes Libres”i yebγan ad yini”Aγmis n Yimaziγen”. Uṭṭun amezwaru yeffeγ-d deg ass n 12 janvier(amenzu n yennayer)2009, seg yimiren yetteffeγ-d yal ddurt.Taεkemt n usenfar-a i tt-yeddmen d ineγmasen n La Dépêche de Kabylie seg wid yettarun/iḥemlen ad arun s tmaziγt, timital n uneγmas Taher Ould Amar yellan daγen d yiwen wudem yettwasnen deg tsekla tamaziγt tatrart. Syin γer zdat,Aγmis n Yimaziγen,yeldi tawwurt i yimceyεen deg tlata n lwilayat n tmurt n Leqbayel (Bgayet, Tizi wezzu d Tubiret). Imceyεen-a, zgan kkaten s wayen umi izemren akken ad awin isallen i werğin ddan-d di teẓrigt n yal ass n La Dépêche de Kabylie neγ deg yiγmisen-nniḍen i d-yettefγen yal ass.

Rnu akk γer waya, tagnit ideg d-lulen yisebtar-a tsuεed nezzeh,imi ulac iγmisen-nniḍen n tmaziγt yerna llan d luluf n wid yeqqaren s tmaziγt ama d inelmaden n tesdawiyin neγ wid n yiγerbazen rnu γur-sen iselmaden n tmaziγt. Seg ymeγriyen llan ula d wid i werğin lemden tamaziγt aya yesbeggan-d tixuṭṭert n yisallen i d-itteddun deg yisebtar-a imi rzan srid imezdaγ n temnaḍt n Leqbayel, rnu γur-s aγanib(style) n tira yebnan γef tefses d ufrah yessishilen teεkemt γef yimeγri.

3-1-Tarrayt i nessexdam di tira:

Akken ad naweḍ γer yiswin-nne&gamma,; yellan d aseεlem n yimdanen s wayen yeḍran deg temnaḍt ideg ttidiren, nwala ilaq-aγ ad nejbed lwelha mačči kan n wid yeγran/yeqqaren tamaziγt deg uγerbaz neγ di tesdawit, maca ula d wid i werğin γran-tt, ttmeslayen-tt kan. Rnu γer waya,nḍeyyer tiṭ γer termitin yezrin deg tγamsa yuran s tmaziγt, nwala anda akk i yella lixsas, nekni neεreḍ ad t-nseggem deg usenfar-nneγ ideg tamuγli-nneγ terra mebεid :Ayγer ala ad nressi lsas i uγmis n yal ass s tmaziγt !

Aten-id ihi yiberdan i nettabaε di tira n yimagraden:

= Asemres n yimeslayen d tenfaliyin yellan yakan di tutlayt taqbaylit n yal ass, s wakka nessishil-as i yimeγri akken ad yefhem ayen i d-nura. Ma d awalen ijdiden(néologismes)yellan deg yisegzawalen(dictionnaires)n tmaziγt nettadam-iten-id mi ara γ-terr mliḥ tmara, mi ara ten-naru, nettara ger tacciwin anamek n yal awal s tutlayt tafransist.

= Taswiεin nessufuγ-d isuddimen (dérivées)seg wawalen yellan yakan di tmenna. D amedya, nessufeγ-d seg lgaz asget-is :lgazat s uεaned n lluzin/lluzinat, lbiru/lbirwat.

= Mi ara yili wanda ur nufi ara awal iwulmen deg teqbaylit, nettawi-t-id seg tantaliwin-nniḍen, d amedya : newwi-d seg tmacaγt « timidwa » i yebγan ad yini amitié s tefransist. Ma d awalen ijdiden n Umawal i yelḥan yakan deg ttawilat n yisallen, yecban rradyu d tilibizyu nessemras-iten mebla ma neḥseb-iten d ijdiden, nettwali ulac kra n umezdaγ n temnaḍt n Leqbayel ur nessin ara d acu i d :Aselway, aγerbaz, adabu, tadamsa…atg !

= Nettḥadar s wayen nezmer γef tuddsa n tutlayt d tseddast-is s usemres n tefyar timeqranin, s wakka nessenqas seg lebγi n uεaned n tutlayin-nniḍen, neγ asemres n wayen umi sawalen imusnawen n tutlayt : arwasen(calques).

= Imi imeγri mačči kan d isallen i t-yecqan, taswiεin yeqqar aγmis akken ad yesgunfu. Ilmend n waya, nsedduy-d imagraden akked tekrunikin(chroniques)yuran s uγanib n nnecraḥa(style humoristique) am tekrunikt i yettaru mass Tahar Ould Amar “Ulac mmaḥ ulac.”

= Nesmenyaf asiẓreg n yimagraden i d-yettmeslayen γef:yidles, tasertit, addal d tlufa akk iceγben timeti γef wid yerzan tamaziγt(nettwali tutlayt n tmaziγt tesεa tazmert akken ad temmeslay γef kra yellan mačči γef yiman-is kan!)

= Nessezwar isallen n tudrin d tγiwanin n temnaḍt n Leqbayel γef wid n uγlan d umaḍal. Aya imi iswi-nneγ d asiweḍ n yisallen i yuḥwağ yimeγri, ma d wid n uγlan d umaḍal nettawi-id ayen yesεan seg-sen tixuṭṭert deg tudert n yimezdaγ.

3-2-Uguren i nettemlil:

Γas ma tarrayt i d-nebder uwsawen nessaweḍ syes ad nger asurif meqqren γer zdat, imi yal tikkelt yettnernay umḍan n yimeγriyen, aṭas n yiεewwiqen daγen i nettemlil. Iεewwiqen-a d wid i teffeγ tifrat-nsen i ufus-nneγ:

– Wid yerzan tutlayt d tussna n tutlayt:

– Aṭas n wawalen i yellan di tmeslayt n yal ass sεan imesla yecban:O,V, P.Imesla-ya nεewweq mi ara nεeddi ad ten-naru imi agemmay umris n tmaziγt ur yesεi ara isekkilen i ten-iwatan. Akken-nniḍen:imusnawen ur mtafaqen ara amek ara arun imesla i ulac deg unagraw amsislan n tmaziγt(système phonétique amazigh).

D amedya:Avidyu/abidyu, amunolog/ amunulug, aporṭay/ apurṭay.

– Amawal n tmaziγt gten deg-s yisumar(propositions) anda yal yiwen amek i d-yesnulfuy awalen.D amedya:département s tefransist,kra sawalen-as agezdu wiyaḍ-nniḍen sawalen-as tasga.Nekni nεewweq anwa awal ara nessexdem.

– Wid yerzan ttawilat:

– Di tugti-nneγ seg wid yettarun deg yisebtar-a ur d-neffiγ ara seg kra n uγerbaz n tγamsa, s termit kan i nlemmed lxedma-ya. Γef ayagi i nuḥwağ ugar n usileγ(formation) akken ad tennerni tmusni-nneγ ladγa deg ayen yeεnan iberdan n tira di tγamsa(techniques journalistiques).

-Ur nesεi ara kra n umkan ideg ara nettemlil way gar-aneγ akken ad nemcawar neγ ad nebḍu lxedma.Ar yimir-a yal wa ixeddem iman-is,ur nesεi la tazeqqa n tira(salle de redaction) ideg ara ilin d amedya wallalen n tira neγ xersum amseγti(correcteur).

*Tagrayt:

Γas ma Aγmis n Yimaziγen yegga asurif meqqren γer zdat,imi yesfaydi deg termitin n yiγmisen n tmaziγt i t-yezwaren. Acu kan uguren yellan deg unnar telzem-asen tifrat akken ur ttilin ara d iεewwiq i tlalit n yiγmisen-nniḍen s tmaziγt, ayγer ala yal aγmis n yal ass ad yexdem am La Dépêche de Kabylie.

Ma d tifrat ara d-nsumer i wuguren i d-nebder,d ti:

– Ilaq at tussna ad jerrden deg yimahilen-nsen uguren icudden γer tutlayt ilmend n usnerni n walugen n tira d ufran n wawalen ijdiden ara yesdaklen akk ttawilat n yisallen n tmaziγt.

– Yelzem γef ddula ad as-teqqim i temsalt n uγmis s tmaziγt akken i teqqim i temsalt n rradyu d tilibizyu;acku imeγriyen n tγamsa tamaziγt γur-sen azref akken ad sεun aγmis-nsen n yal ass.Akken ad yili uneggaru-ya,ala ddula i izemren ad tefk allalen ilaqen.Akka i ilaq ad yili lḥal di tazwara,mbeεd mi ara iressi wansay-a di tmetti zemmren ad lalen yiγmisen-nniḍen ara yesεun tilelli γef ddula.

-Iγbula:

-Abrous Dehbia,Quelques remarques à propos du kabyle utilise dans la presse écrite,Etudes et documents berbères,n°8,Paris 1991,pp175-186

-Abrous Dehbia,Qelques remarques à propos du passage à l’écrit,Actes du colloque international de Gherdaia,éditions FNACA,Tizi Ouzou 1991,pp01-14

-Boudjema Aziri,Néologismes et calques dans les médias amazighs,éditions HCA,Alger2009

-Kaci SAADI,Tasuqilt n yiḍrisen n yisalan d wukrisen-is isnelsiyen,Timmuzγa,uṭṭun :20,yulyu 2009,sbt38-43

-K.Bouamara&aliés,Ilugan n tira n tmaziγt,éditions Talantikit,Bgayet 2005

-Lhocine Ourezki,Aγmis n Yimaziγen γer « Imaziγen ass-a »,Dépêche de Kabylie du 01/02/2010.

-Piérre Albert,Histoire de la presse,éditions PUF,Paris 1970

-Ramdane Achour,Problèmes de construction syntaxique de la phrase en kabyle dans les usages modernes en siuations formelles,Timmuzγa,uṭṭun :21,yennayer 2010,pp11-21

Mokrane Chikhi

Aselmad n tusnalest(anthropologie)di tesdawit n Bgayet

Partager