« Taxelwit n yimedyazen » d nnuba id yettɛeddayen di rradyu tis snat ɣef yella di lmendad Nureddin akked Zira. Nnuba-agi teṭṭef aṭas lwelha n yimsefliden n umaṭṭaf- agi imi d- tewwi udem amaynut deg usqerdec n tmedyazt. Deg yiwet n temlilit akked d Nureddin nesteqsa-t ɣef tedwlit-agi, yemla-aɣ-d tikti-s akked tmuɣli- ines ɣer tmedyazt taqbaylit tatrart.
Acu i d iswi n tedlwit « taxelwit n yimedyazen »?
Iswi i d as-nga i tedwilt-agi nneɣ nekk akked Zira d asufeɣ si tili tamedyazt taqbaylit tatrat akken ad tili d tiririt i widen i as- yeqqaren d akken tamedyazt taqbaylit teglugel ɣef yiman-is, tekref ur tezmir ara ad tqazem tallit ideg nettidir. D lejwab diɣ i widen i as- yeqqaren belli amyag n teqbayilit ur yezmir ara ad yaẓẓ ɣer zdat. Tadwilt-nneɣ, nebɣa diɣ ad tili d lemri ideg ineggura ‑agi ad walin azal i ten- iferqen gar wayen ɣilen d wayen yellan di tegnit n tira akked usnulfu.
Seg wasmi i d- tebda nnuba, d acu i d tamuɣli‑k ɣef tmedyazt i d- ttawin yimedyazen d tmedyazin i d- yerzan ɣer-wen ?
S yiwen wawal akken ad d- iniɣ amek nekk s timmad-iw ttuqenɛeɣ belli tamedyazt n teqbaylit simmal trennu aquddim ɣer zdat, ama deg wayen iccuden ɣer uɣanib n tira, ama deg yisental tettɛebbi, ama deg tmuɣli i fkan yimedyazen akked d tmedyazin i temsal i iceɣben amdan ama di tmurt nneɣ neɣ di tmura nniḍen. Imedyazen am Xatabi, Luni Husin, Dali Salima d iɛeqqayen yessawalen i cbaḥa n temnaḍt d lehhu n usefru akked d tebɣest n wawal. Ayagi, yeskan-d belli tamedyazt taqbaylit tekcem rṛeḥba talsawit s tehri, ur yelli s wacu ara tizwiɣ zdat n wayen i d- yettnulfun deg uḥric n tira deg umaḍal. Ass-a, tamedyazt taqbaylit a tt-an nnedd ɣer nnedd nettat d tmedyazin n leǧnas nniḍen.
Deg wayen yeɛnan tugniwin i sseqdacen yimedyazen akka tura, acu-t umaynut i d as- d- leqmen ?
Yettban amzun akken ilmeẓyen i d- ikecmen annar n tmedyazt malen aṭas ɣer tenfust ( mythologie) di tugniwin i ssexdamen, aya yettban deg tugniwin sseqdacen yimedyazen yecban Luni Ḥussin, Xatabi Aḥmed, Segini Jugurta, Arezqi Anais,.Annect-a yessebgan-d tiɣawsiwin n ureṣṣi n timmadit-nsen ɣef lsas aqbur n tudert iwakken ad d-inin : « ula d nekni s leqbayel nettiki di talsa, daɣ nesɛa ayen ara nmud i talsa ». Seg tama nniḍen, wid i d- yegren ɣer unnar n tmedyazt d wid yeɣran, yeddan deg ubrid n unadi, yerna tikta i d-ttawin d tid i d –megren di telqayt n yixfawen-nsen s-ɣur yidelsan nniḍen akken ad tleqmen i teskla taqbalylit. Ass-a, nezmer ad d- nini d akken tamdyazt taqbaylit tenjer i yiman-is abrid nniḍen ara tt-yawin ɣer yiwen n uswir ɛlayen mačči d kra.
Ayagi yakk ɣef wacu i d- nettmeslay ur d- yusi ara kan akka s ugacur, acku lsas iɣef tsenned tmedyazt -agi tatrat yettwabna-d aẓru ɣef uẓru s lmendad n tfaskiwin i d- yellan d iseggasen aya ama di Tizi Ouzou( ussan n tmedyazt Si Muḥend u Mḥend d Yusef U Qasi) neɣ di Bgayet ( tafsaka Nat Smaɛil akked d tin n yitri n Uqbu). Igemmaḍ s wacu i d- yegla leqdic-agi ass-a la t-nettɣellit.
Akken tamedyazt -agi ad temlil akked ṣḍa i as- ilaqen, iwakken ad tuɣal tettwassen ama ɣur-neɣ neɣ ɣer leǧnas nniḍen, acu-ten yisufar i ilaqen ?
Di tazwara, anwa i izemren ad yerfed tamedyazt-agi akken ad taweḍ ɣer yimdanen ? Di ṛṛay-iw, aya iṣaḥ-d isdawiyen, acku d nitni i teɛna temsalt di tazwara. Amek ? S usqerdec akked uktazal n wayen i d- yettnulfun di tira. Nezmer ad as- nefk anamek nniḍen i kra i d- yellan d amaynut, ara d- ilalen, ssin akkin, ilaq tasuqilt seg teqbaylit ɣer tutlayin nniden. Acu, aya yewɛer akken ad d-yili imi isdawiyen ur ttnadin ara ɣef tmedyazt di rṛeḥba- ines, smeɛdazen i unadi. Ayagi imedyazen fehmen-t, maca nezmer ad nger tamawt ɣef yiwet n temsalt s wazal-is : imedyazen n teqbaylit ssexdamen yiwen n wudem n tmenna ixulfen tin n leǧnas nniḍen, am wakken i as- yenna Mulud MƐemeri : « asefru n teqbaylit yecbeḥ ugar di tmesliwt ». Limer d lebɣi, annect-a yakk d ayen ara d- yessuksen tamedyazt taqbaylit deg tuccar n ccna, iwakken asefru ad iɛebbi iman-is s lǧehd n yifyar-is mebɣir ma iḍfer-it uḥiḥa.
Tadwilt « taxelwit n yimedyazen » tga i yiman -is iswi : asekfel n tmedyazt taqbaylit » Amek tenwam ad d-yili wannect‑a di tilawt ?
Gar wayen akk i nenwa d wayen i nessaram ad naweḍ ɣer-s yella di tazwara d afran n yimedyazen i d- yewwin amaynut, wid i d- yufraren akken ilaq di tedwilt sya ɣer yixef n useggas. Ilmend n waya, ad tili yiwet n tedwlit n taggara s ddemma, sin akkin, ad yili usekles n yisefra n wid i d- yufraren deg CD imawi, am wakken diɣ, ad yili usufeɣ ɣer tizrigin yiwen n wammud n yisefra ideg ara tili tḥawact n tmedyazt-agi meṛṛa.
Asirem n Nureddin ?
Amer yiwwas ad beddleɣ leryaḥ, d lbeṛṛani ara d -yedlun ɣef tmedyazt taqbaylit akken ad awin seg-s tikta. Ass-nni ideg ara d-yili wannect-a, nezmer ad d-nini belli tamedyazt- nneɣ tewweḍ ɣer lebɣi i as- nbud !
Acu i d tamedyazt ɣer Nureddin ?
D kra i d -yeslalayen deg yixf n umdan iḥulfan ɣef wayen ur yebni.
Tamurt n leqbayel ?
D dduḥ, d tudert, d usirem‑iw
Lunis Ait Menguellet ?
Isefra inegura n Lunis, ddan di lebɣi n kra i d -nenna dagi, imi isental i d- yewwi d wid iɣef d- newwi awal yakka. Aya, yeskan-d bel li d wa i d abrid n uzekka i tmedyazt taqbatylit. Ɣ er ɣur-i, d wa i d izen n Lunis di leqdic -ines aneggaru i yimawlen n tsekla. « nettalas di telsa am wakken talsa tettalas deg ‑neɣ » D wa i d anamek n wawal. D wagi i d anamek n wawal n Lunis.
Ait Slimane Hamid