Yal tamnaḍt deg Tmazγa tesεa kra n ugrewliw i d-yeğğan isem-is di cfawa n ugdud ; Σebdelkrim Lxeṭṭabi, Ccix Aḥeddad, Lalla Faḍma n Sumer,… Wi akk d izumal n umennuγ mgal amnekcam afransis di tmurt n Lmerruk d tmurt n Lezzayer. Tamurt n Libya i yeγlin ger yifassen n umnekcam aṭelyani deg useggas n 1911, ula d nettat banen-d deg-s yizumal i yennuγen mgal amnekcam-a. Σumer Lmuxṭar, d yiwen seg-sen, d netta i imucaεen imi yella d aqerru n tegrewla n yilibiyen mgal amnekcam aṭelyani. Ilul deg useggas n 1862 di temnaḍt n Zawiya n Jenzur, seg teqbilt tamaziγt nat Leεbaydi n Mnifa. Yekker-d deg tmezgidiwin n ṭṭariqa tasennusit anda i yelmed tussniwin n ddin ineslem ; mi twalan yiselmaden-is yeḥrec, ssulin-as di ccan, rran-t d ccix deg yiwen n lğameε deg useggas n 1897.
D agellid Muḥemmed Idris al-Sennusi i t-yumren di tazwara akken ad yexdem tirebbaε n yimjuhad ara yennaγen mgal iserdasen n Ṭṭelyan, maca deg useggas n 1922 asmi i yuγal leḥkem deg ufus n yifaciyen, agellid i d nebder yerwel γer tmurt n Maṣer. Ma d Σumer Lmuxṭar ikemmel amennuγ ladγa deg temnaḍt umi qqaren : Adrar Azegzaw neγ al-Ğabel al-Axḍer, anda i xeṣṣren amennuγ yiserdasen n Ṭṭelyan acḥal d tikelt. Asmi i t-walan yeγleb-iten, ur as-zmiren ara deg umenγi ; εerḍen ad t-γwun s udrim akken kan ad yeḥbes tagrewla, maca netta yugi imi mačči d cci i t-yecqan, meεna d nnif akked leḥmala-s i tmurt-is i yebγa ad tidir di tlelli. Yettwaṭṭef γer lḥebs ass n 12 cutember 1931, tsuter deg-s tedbelt n umharas ad yefk tiγri i yimjuhad yellan deg yidurar akken ad sersen leslaḥ, s wakka nutni ad as-εfun. Netta yugi, yextar ad yemmet d ameγras γef lğal n tmurt-is d ugdud-is. Mi t-walan yugi ad yesteslem, ḥekmen fell-as s lmut, nγan-t s uxnaq ass n 16 cutember 1931, zdat n 20000 n yilibiyen i iferrğen deg-s. Mi yemmut, wwin-t yiserdasen γer Benghazi, meṭṭlen-t s lεessa deg tmeqbert umi qqaren Ṣṣabrin. Taqsiṭ n uzamul-a n umennuγ n ugdud alibi γef tlelli-ines, tnuda-d akk amaḍal, s lfilm i yexdem fell-as umsufeγ asuri Moustapha Akkaq « Izem n ṣṣeḥra »neγ (le lion du désert) i d-yeffγen aseggas n 1981, lfilm ideg d-yurar ddur n Σumer Lmuxṭar umumetel amarikani Anthony Quinn.
Mokrane Chikhi