Smail Abdenbi d aɛeggal n Tiddukla tadelsant Imedyazen. Yemmeslay-aɣ-d deg tdiwennit-a ɣef Urigami, taẓuri n uḍeffes n lkaɣeḍ. Yenna-d daɣen d taẓuri i aɣ-d yekkan si Asya, yerna lejdud-nneɣ ssnen d acu-tt ugar n ṭam (8) n leqrun aya.
D acu-tt tẓuri-a i wumi nettini Urigami ?
Smail Abdenbi : D asteqsi iweɛren, maca ma neɛreḍ ad d-nerr deg yiwet n tefyirt, ad d-nini d taẓuri n uḍeffes n lkaɣeḍ am wakken i tt-id-yemmal yisem-is deg tutlayt tajapunit : uru = ḍeffes, kami = lkaɣeḍ. Aḍeffes d abeṭṭen, kra ttinin-as asneḍfes neɣ aḍebbeq. Isem n tẓuri-a d amaynut, fkan-as-t melmi kan, deg lqern wis XIX. Zik ttinin-as : Orikata (taɣara n uḍeffes). Kra nnan-d, mi d-ilul lkaɣeḍ deg Ccin deg tazwara n lqern wis II qbel talalit n Sidna Ɛisa Amasiḥ i d-yetbeɛ uḍeffes n lkaɣeḍ. Ihi seg wassen s ass-a yennerna, ladɣa deg lqern-a yezrin. Urigami ansayan yella sseqdacen-t i wurar akken ad dhun neɣ d asefk i yiyakucen iss ttamnen di tallit-nni. Mačči am tura, taẓuri tesɛa ilugan, tesɛa tamuɣli-is ɣer wayen yerzan amdan akked tmeddurt-is. Ad neddem amedya n uselmed n wudmawen, zik yettili-d s wawal, seg yimi s ameẓẓuɣ, d atlay. Tura, snulfan-as-d tutlayt s yizamulen neɣ ayen i wumi nettini ameskan. S waya, uɣalen yimurigamen zemren ad gelmen udmawen i d-snulfan neɣ ma bɣan ad as-d-alsen akken yella mačči am zik s uwehhi kan. Urigami atrar yefrek daɣen d ifurkan, mačči d yiwen uɣanib i d-yennulfan amedya n Urigami aẓuran, adday, n tusnakt… S cwiṭ n lkaɣeḍ nezmer ad d-nesnulfu ayen nebɣa, ama d talɣiwin timadwanin, iɣersiwen, imdanen… Deg wayen yerzan asnulfu, taẓuri-a ur tesɛi ara tilisa. Taẓuri-a tekmel, tenfeɛ imeqqranen, tessegmay imeẓyanen. Teshel i ulmad, tanga-s d lkaɣeḍ, anda teddiḍ yella yerna ur ɣlay ara. Ssarameɣ ad tekcem tẓuri-a s aɣerbaz, s ixxamen n yilemẓiyen neɣ ilemmasen idelsanen… Ma nmuqel ɣer tmura nniḍen ad naff iman-nneɣ seg yineggura, yessefk ad nembiwel cwiṭ.
Ihi d taẓuri i aɣ-d-yekkan seg Asya ?
D tidet, Urigami yekka-aɣ-d seg Asya. Ilul-d di twannaḍt-nni, maca di tmurt n Ccin neɣ n Japun, wissen ? Di temsalt-a mxallafent tmuɣliwin. Maca d ayen ibanen, d Ijapuniyen i yeslugnen Urigami, rran urar n uḍeffes n lkaɣeḍ d taẓuri. Deg wayen icudden s amezruy, tettban-iyi-d amzun akken rran deg yidis attekki n yiɣerfan nniḍen deg umhaz n tẓuri. Taleslalit (renaissance ) n tẓuri ur d-tekki ara seg ulac. Ar ass-a mazal tewwiḍ tafat ɣer tɣemmar merra n umezruy-is. Ɣef waya, yessefk ad yili unadi deg umezruy n tẓuri-a, Ulac din ccek ad aɣ-yessewhem wayen ara naf.
Amek i tlemdeḍ neɣ amek i tessneḍ taẓuri-a ?
Deg useggas 2004 i bdiɣ ttissineɣ d acu i d Urigami.
Ad rreɣ tajmilt tameqqrant i Internet, acku d netta i yi-yeldin allen. Seg Internet i d-zedmeɣ aṭas n yimagraden akked yidlisen n Urigami, anda nniḍen ulac. Seg yimir-nni i fehmeɣ belli aḍeffes n lkaɣeḍ ziɣ d taẓuri. Acku aḍeffes d taɣawsa yettwassnen aṭas deg tmurt-nneɣ. Ulac ahat Tazzayrit neɣ Azzayri ur nḍeffes xerṣum yiwen wass deg tmeddurt-is aɣerrabu neɣ tasafag ? Aya yesɛa amezruy ur d-yeɣli ara seg yigenni am ugeffur.
Tenniḍ-d d leqrun aya segmi ssnen yimaziɣen d acu i d
taẓuri-a, amek iga waya ?
D tidet, lejdud-nneɣ At Umur neɣ Imuren (Les Maures ), imaziɣen n Spanya llan ttḍeffisen lkaɣeḍ, ssnen d acu i d taẓuri-a ugar n VIII leqrun aya. Snulfuyen-d s umata talɣiwin tinzegganin acku di tallit-nni, tamuɣli n ddin tesḥerrem allus n telɣiwin n umdan neɣ aɣersiw. D Imuren i yeskecmen taẓuri n urigami ɣer tmura n Turuft (Europe ). Nekk ur lliɣ d anmezray n tẓuri-a maca d nitni s timmad-nsen, urufiyen, i d-yennan akka.
Ihi, teṭṭafareḍ kan taẓuri yettwassnen yakan ɣur yimezdaɣ n Tefriqt Ugafa ?
Nekk ttwaliɣ yessefk fell-aɣ, nekni s yizzayriyen, ad nuɣal ɣer tẓuri-a akken ad tt-id-nerr. Acku, nezmer ad d-nini d tigemmi taɣelnawt n tmurt-nneɣ. Deg ubrid-a i ttaɛraḍeɣ ad dduɣ, i ttaɛraḍeɣ ad awiɣ kra i umussu n tleslalit n tẓuri-a di tmurt-nneɣ.
Amek ara d-tawiḍ, deg wacu ?
Di tazwara, uriɣ adlis n tectelt ɣer tẓuri n Urigami. D adlis ucbiḥ am wakken i as-ttinin, deg-s 104 n yisebtar, azwel-is : Urigami neɣ taẓuri n uḍeffes n lkaɣeḍ. Yesɛa ddeqs n yixfan. Yezmer ad yaf deg-s umeɣri, ixf amezwaru, yettmeslay-d ɣef tbadut n tẓuri, amezruy akked kra n yiɣunab. Ixf wis sin, ɣef tanga (lkaɣeḍ). Ixf wis kraḍ, ɣef yilugan n tẓuri. Di taggara, ixf ideg llan mraw akked semmus yiluɣma yebḍan ɣef kraḍ n yiswiren akked tmawalt n tẓuri. Serseɣ-t deg teẓrigin Baghdadi deg unebdu 2009, aql-i ttraǧuɣ deg-s ad yeffeɣ. Sakin, imeddukal n tiddukla tadelsant Imedyazen, ideg nekk s timmad-iw d aɛeggal, ɛawnen-iyi akken ad d-snulfuɣ asmel deg Internet i tẓuri n Urigami. ilmend n Yennayer 2010, necden-iyi-d kra n tiddukliwin tidelsanin n temnaḍt n At Wasif, Tizi Uzzu i wakken ad xedmeɣ timzikent-iw tamezwarut n tẓuri n Urigami. Deg waggur n yunyu 2010, ssuddseɣ-d akke yinelmaden n tesdawit Mouloud Mammeri n Tizi Uzzu timlilit i ulmad n tẓuri n Urigami. Yenced-iyi-d daɣen Usqamu Unnig n Timmuzɣa ɣer Ɣerdaya, ilmend n umenzu n Yennayer 2011 i wakken ad xedmeɣ timzikent-iw tis snat n Urigami. Wagi akk d amured mazal abrid ɣer zdat.
Yella kra usenfar ssya ɣer zdat ?
Ih yella, yerna mačči yiwen. Asenfar amezwaru, qesdeɣ aseggas-a ad ḥarbeɣ ɣef yizerfan n umeskar n tmudmin i d-snulfaɣ, llant semmus. Sakin, aql-iyi ttheggiɣ timzikent ara d-yilin deg Lezzayer tamanaɣt akked uẓrag n tkarḍiwin ideg ara serseɣ tiwlifin n tẓuri n Urigami. Ssarameɣ daɣen ad d-yeffeɣ udlis-iw aseggas-a i wakken ad xedmeɣ azenzi s ustenyi deg kra n tmedlisin n twilayin n tmurt.
Attan ɣer-k ihi, kfu-tt akken tebɣiḍ.
Tamezwarut, bɣiɣ ad k-snemmreɣ ɣef tegnit-a i yi-d-tefkiḍ i wakken ad d-mmeslayeɣ ɣef tẓuri-a. Tin ɣer-s, bɣiɣ ad farseɣ tagnit, ma tessurfeḍ-iyi, akken ad d-greɣ tiɣri i tmurigamin akked yimurigamen neɣ wid akk yebɣan ad lemden Urigami, ad iyi-d-arun ɣer tansa-w taliktrunant : tasghunt. amurigam@yahoo.fr.
Yessenṭeq-it-id M. Mouloudj

