Sebɛa n yisaggasen times ur tensa. Rṣas iqebḍen lerwaḥ yettmiri am azal am yiḍ. Temẓi tedda d asafel i lmend n timunent. Times saɣen imdebren imezrayen ( Krim Belkacem, Didouche Mourad, Larbi Ben Mhidi, Boudiaf Mohamed, Mostapha Ben Boulaid) tuffa tugga teḥḍem, asɣar ihegga, anwa ara tt-yesḥebsen ? Timuḥaqranit n unakcem aṛumi am zit ineɣlen ɣer times, tegga afud i lfetna. Ulac taxlijt di tmurt deg ur yenɣil yidim, ulac tawacult ur d teɣufer ara lmeḥna. Lemrar n ligira ssen ɣef udem n tmurt tirni, ur semgarden ara ger wa neɣ d wayaḍ.
Qirb azgan n lqern tura i yezrin ɣef umenzu n Unbir deg tefeɣ takarṭuct tamazwarut mgal azaglu n Fransa. Wid yekran ɣef lfetna nwan( s lfidya-nsen) agdud ad yezdi lqed, ad yidir ddew tigduda n izerfan , ddew leɛnaya n tilelli. Ahat sebba tamezwarut i-yesmendgen aɣref ɣer tanekra d lḥawej n timunent akked d usfilet ɣer tudert n liser. Fehmen ala tilleli id allal ara sen-id yerran asehru –nsen yegzer unehras aṛumi. Anamek n wawal nettaf-it deg yifyar- agi yecna Ferhat Mhenni deg tizlit-is «tizi n wass-a»
Mačči d din iɣ-yewwin
Neɣ d tiselbi
Ger izegluyen mačči kan d win
Ne Franṣa ɣer i nekker
Akken at-nezwi
Hudden ḥarqen yixamen
Nɣan-aɣ izmawen
Listiɛmar bu Lemḥayen
Yeǧǧa-d igujilen !
Ayen yesmendgen irgazen d tulawin akken ad defren abrid yesawnen, abrid yessan d lxuf akked uzal, abrid ir nɛateq, d lebɣi n tudert di lɛez. D tagin n tudert s ddew yifer. Ulac ayyen nniḍen. Lehna akken ad tiɣelet umdan yernu as yeg azal, ilaq ad yekk seg uzabuq n cwal. Tafat akken as yettumel umdan ilaq ad yilli izegred di nnafeq n ṭlam. Ala ayen ɣef tuzzel tidi neɣ idim i-iseɛun leɛnaya deg ulawen. Matoub ahat d anect-a i-yenwa at-id yinni deg tizlit-is «afalku n uẓru n leɣrib»
Temẓi-m felli itt-trehneḍ
Felli itt- teṣerfeḍ
Di ddunit kem d amdeger
Teguleḍ ur teḥniteḍ
Ur kem yuɣ wayeḍ
Tufa-kem-id di ddel tewser
Yif xir-am ur tẓareḍ
Win akken it-ḥamleḍ
Qqer kan mazal yedder
Mačči d ayen umu tẓemreḍ
Akken at-id ḥebseḍ
Negred dasfel i Lẓẓayer…
Igenni yesuter iseflan, akal yeffud idim. Tiswin n yemdanen( yettwaqsen deg ixef-nsen) cewḍen s tirget n leftna. Di tɛajajt yezdin asirem ɣer yixef n lmeḥna, rrunt tiyamatin, gujlen warrac, tɛab temẓi, yeslex uglim n lehna. Tuddar mbawlen-t, agris n lmut yessend ɣef ulawen, aqarif n tugdi yezzid ɣef leḥwari. Acu iderun deg udrar ? Allen n tyamet yellan d adrar n ṣṣber ( yefren imeṭṭi ɣer daxel) smirjiḥent nnig yigli s tmuɣli tewcem tawla. Asigna n tebrek yenejmaɛ nnig tiqucac, ayen yekukra yimmi at id yinni tasa tweɛa-as. Ixef-is yeduqes tergagi s wafug n yigerfiwen. Lhejna-s d aɣbel n mmis d wargaz-is yeseblaɛ yimmi n lfetna. Acu ara iṣebren ṛuḥ ? Amek ara yeṣber ṛuḥ. Anwa ara d yeṣwḍen tidet yellan ? Ayen yetthabi wul leqrar-is d tidet yellan. Lounis Ait Mneguellet yerra-d atwer n tyamatin-nneɣ deg lawan –nni deg ifyar-agi n usefru ines «amjahed» :
Ẓriɣ yelli-s n wadrar
Lɛeqel –iw iḥar
Ufiɣ- ttin teguni azṛu
Am tid iɛamren tuddar
Ur tettunebder
Teṭṭef mmi-s deg uffus tettru
Argaz-is yemut yuzar
Ɣer rṣas yezwar
Nekwa-s yedem-itt waḍu !
Iṭij win it-yebɣen ilaq ad yizmir ad iqazem lḥamu-s. Ticraḍ akken ad cebḥent aglim, ilaq ad yemir yidim. Aɣanim akken ad yecnu, ilaq ad yeqbel fellu. Akal akken ad yefk lɣela ilaq ad yiḥmil tayerza. Ulac ayen i d- yettasen s wulac. Yeqqar wanzi, bedd ad d-twaliḍ, lḥu ad tawiḍ, qqim ulac. Ger leɣmam n tebrek n wussan d wuḍan n ẓmik, tanawel tasa ineẓman d unuɣni. Ifassen ixaḍen senjaq n usirem d nitni i-fetlen deg uḍan lbarud aqdim n tisas. Lhewl n umenuɣ yerra tiqad ɣef yixfawen. Idmaen url lin d aman akken ad yestehzi yissen wallaɣ taguni tatut . asmekti ma d lwajeb, ur ilaq ara ad tili tufra xef ayen yeḍran neɣ yezrin ɣef tiwenziwin n yergazen akked lxalat. Izenzaren n tafat akken ad sburen tamurt ilaq ayen ɣef muten imeɣrasen ur yettuɣal ara d lbur. Ger umeni d wayen yellan tekked timhujrit d tuṣda, tesendem tilleli di lɛez-is, tenjaɛ anzan widen yefkan idim dasfel akken aniddir nekni. Lemɛna n wawal d ttin id nettemyager deg ifyar n tizlit n Lounis Ait Menguellet deg usefu ines «wali kan anwi id iruḥen» :
Ɛiwed-iyi-d anwi i – ikecmem
Ɛiwed-iyi-d akken ad sleɣ
Wwin-iyi-d cciɛa
Ɣef yidmaren-iw ad tt-ɛelqeɣ
Mi nwiɣ ddunit tekfa
Ur d yegri wara sirmeɣ
Mi nwiɣ ur d yeqqim kra
Ziɣ mazal-iyi ad ḍseɣ
Ziɣ d kunwi id iruḥen……
Ait Slimane Hamid