Timsirin n wussan n tmedayzt Yusef U Qasi d SI Muḥend U Mḥend

Partager

Wid iḥeḍren i wussan n tmedyazt Yusef U Qasi d Si Muḥend  deg  tedwlit-is tis  mraw ( ɛecra) i d- yellan deg tzeqqa n yidles Mouloud Mammeri deg Tizi-Wezzu si 2 ar 6 deg Unbir-agi yezrin, rran (akken ma llan) tamawt ɣer usarag  yellan s wazal-is  i d- yewwi  Salhi Mohand Akli yellan d amnadi deg uḥric n tmedyazt n teqbaylit tamirant. Aya yettban deg lḥir yellan ɣer wid i as- yeslan, akken ad as-mjajin s tuttriwin icudden ɣer  tsekla taqbaylit tatrart, amek -itt u sani i tetteddu ?

Deg wawal-is,  yessenɛet-d  Salhi Mohand Akli  afud i d- wwint tfaskiwin n tmedyazt  i  tenfalit  n tsekela –nneɣ( ama d tafaska n uqbu, neɣ Nat Smail, neɣ tin n Yusef U Qasi d Si Muḥend U Mḥend)  deg yal aḥric, ama deg wayen icudden ɣer userkeb n yifyar, neɣ tugna yettcebbiḥen asefru neɣ deg yisental tettqazam tmedyazt-agi. Am wakken  i t-id- yessenɛet   Salhi, deg yiḥulfan n tsuta n tura,  tedda  lhejna n tudert yezdin ɣer yal tudert di ddunit. Tuget n yimedyazen yettikin di tfaskiwin-agi d ilmeẓyen tecɣeb  tmeddurt tamirant. Atwar-nsen (win i d- yessakayen tikwilin yettemmalen  iberdan n tmedyazt)  ur yefki ara anzi i wayen i d-yessenṭqen tasuta taqburt. Xas akka tasuta- agi tettidir deg yiwet n temnaḍṭ( tamurt n Leqbayel, maca  ayen iḍerrun deg umaḍal wakali yecqa-ten). Daymi ahat  tuttra i tezzin deg wallaɣen n yimedyazen n tallit-a  tettezzi  ɣer tnekkit-nsen . Tuttra –agi,  nezmer kan ad tt-id- nesfurru s wawalen- agi : « acu i d Nekk, amek yeqqen nekk- inu ɣef yiman-iw ? » .

Aɣbel- agi yettlen ɣef ufeggag n yixef ,  yettban akken ilaq deg tmedyazt i d- tettawi Mehdi Samira( yewwin arraz wis rebɛa di tedwilt-agi tis mraw) neɣ  di tmedyazt n Farez Aba, Touat Katia, Ahmed Khatabi. Ɣer yimedyazen-agi, lmut d tudert zdin. Mzuɣaren, teddun deg yiwen umecwar, xas tikwal ttemyezgalen. Akken ad tili tudert, ilaq ad tezwir tmettant. Akken ad tlli lmut, ilaq ad tegri tlalit. Imsefruyen i d- yekkan nnig tezmert n wawal , fesren ussan d wuḍan ɣer umras n wurar yellan gar tilin d war tilin. Ulamma awal  n « ayen , acimi»  yettuɣal-d deg yifyar yeẓden asefru,  lḥir ur yelli ɣer tririt acku, tiririt d asendaq  n umrar n tirga tigensanin  yettlejlijen nnig n teṣmeḍ  n uẓekka neɣ ddaw  lḥamu n yiṭij yesseknafen tudert. Deg uhric –agi, nezmer ad neddem ifyar –agi n Farez Aba d tugna n wawal :

Ay ajenniw !

Ayen aẓru ijeqqem-d seg udrar ?

Nekk kkiɣ-d seg wakal

Nekk d uẓru d atmaten

Amek ɣef uẓru yebna wawal?

Ayen ɣer wakal i ttmettaten?

Aẓru d aɣebbar yettɣawal

Yesmundul tiṭ, dɣa imeṭṭawen

Snagareɣ-t d takka tikwal

Di taɣuct, d inetman xemten

Imsefruyen i d-ireẓẓun ɣef tfaskiwin( am tin n Yusef U Qasi d Si Muḥend U Mḥend) &nbsp,; ttagme-d tikta  deg wayen i d- tewwi tudert tamirant mebla ma zzin  s uɛrur  i  wayen yellan d aqbur. Asaned n lebni n usefru  yella ɣef tanfusin i d- igan( i d- islalen ) igduden n dunnit meṛṛa. Ɣer yimedyazen-nneɣ, yuɣal   ulac tilist gar yiɣerfan, ulac amgared ! Ẓrubat iḥuzan idelsan grarben ddaw  tebɣest n umyag, ddaw ccihwa n uttiki ɣer twacult talsawit. Deg ubrid yettawin ɣer umasel n timadit  tahrawant,   irebbiten n l’olympe ttwanecden  ɣer rreḥba n yinig akken ad mlen abrid i zgaɛbur( asefru n Bensalem Khalifa) deg waffug war tilas  i t-yewwin d lǧerra n Ulysse, akken ad yemlil d Yilat( asefru n Ait Boussad Akli)  amer ad dlun ɣef tedyant  yezwin Lviṭnam, neɣ ad aɣ-d- mlen  acu yessarem wul , neɣ ad alsen  i lḥif ddren yimaziɣen…cebken lexyuḍ n usefru deg uẓeṭṭa n tmedyazt iwakken ad gen  aɛlaw  ara yuɣalen d talaba i yal amdan di ddunit  xas tuɣ-it d  Arusi neɣ d Aglizi neɣ  Amarikani. ifyar-agi n Louni Hocine d yiwen wudem deg wannect-a :

 Ddiɣ s wul-im di tira

Tagelda iwumi zzin yitran

Tenfa di ṭṭlam tafrara

Yal awal anda i t-rran

Wa yura ɣef tewwura

Wa yeffer wanda i t-uran

Wa s yimru di ṭṭiq yura

Wa di ṭṭaq ḥejben yiran.

       Zaden wumran

        I d-yessefran

D tisura ɣur-m i d-yeggran

Asnulfu yuɣal mebɣir  tilas.  Kra yellan neɣ i d- yettnulfun  amyag yella-as di lmendad. Akken ad  fsun ijeǧǧigen n tsekla  akked tidmi taqbaylit tatrart, tasuqlit  ula d nettat  tuɣ leqrar deg tfaskiwin i d- ttheggint snat n tdukliwin Yusef U Qasi akked  Si Muḥend    U Mhend. Hamid Ibri, Selmi Moussa, Louni Hocine  wwin-d abrid nniḍen deg uhric-agi, imi nnig tririt n tmedyazt n Victor  Hugo, neɣ Baudelaire neɣ Nizar Qabani ɣer teqbaylit, rran fell-as  asnulfu n tugna, asɣerbel n wawal, lebni n yifyar akken ljehd n umyag n teqbaylit ad yifrir deg tsuqilt . Ahat d anect-nni i yeǧǧan tasqamut n uktazal ( n ussan-agi n temdyazt Yusef U Qasi  d SI Muhend U Mḥend)  ad tweṣṣi imḍebren n temlilit-agi n tmedyazt ad ldin timzizelt n tsuqilt s wudem nniḍen. Awellih isenned ɣef wakken tewwi-d ad tili temzizelt n tsuqilt  teldi i  yal aḥric di tsekla ,akken aleqqem n tira s teqbaylit ad yihriw ad yaɣ abrid alsawi. Imedyazen d yimyura ttwanecden si tura akken ad aznen tisuqilt n yidlisen gan ( ama d ungalen, neɣ tullisin neɣ tamedyazt) n leǧnas meṛṛa  i tesqamut –agi n uktazal . Ṛray-agi yufar-d akken ad yili d afud  i kra n win  yebɣan ad yerr tasekla n umaḍal  ɣer teqbaylit. Yella-d diɣ akken   ad yesnerni di  tutlayt taqbaylit  acku tasuqilt d nettat ara d- yernun ɣer  tsekla-nneɣ udmawen n tira imaynuten.  Tasuqilt n usefu «  l’ennemi » n Victor Hugo iga umedyaz   Selmi Mussa( yewwin arraz  amezwaru s ddemma) d yiwen ugzul deg uḥric- agi :

 Temẓi-w d zzedwa n tillas,

Yenqer yiṭij d imeḍqan ;

Lehwa, rrɛud weddan tilas,

Armi  iyi-seyden leǧnan.

Tura ṛṛay ha-t di llyali-s,

Ala  axebbac i d-yegran

Akken ad d-nderri  akal-is,

Ɣzan waman d iẓekwan.

Ɣef thuski n tira, tennerna telqay n lmeɛna. Asekkud yeldi tiwwura  akken ifergan  yellan zik d iɛewwiq zdat  umyag n Si Muḥend U Mḥend , ad ttwahudden, ad serḥen i wawal ad icali gar tizrugin n tidmi, tin akken ur nessin  lqid. Qqaren agdud ma yura yenǧa, ma  yerra tira ɣer yidis yuǧew-d nger i yixef-is. Imsefruyen imiranen n teqbaylit (am Sadi Kaci, Douaher Mohand Akli, Nihad Salah, Younsi Mouloud, Metahri Hakima)  gan lmendad i tira, wwin-d awal  s wudem  amaynut.  Sbedden ijga n tmedyazt  ɣef lsas yeḥwajen akal iṣeḥḥan.  Isefra i d- yettlalen  ddaw  lmidad n yimru   d win  yettehwi  lkaɣeḍ.  Ass-a,  tamedyazt ttarun yimedyazen-nneɣ  ur teḥwaǧ ara aẓawan akken ad as-  ittumel win ara s yeslen( fiḥel ma yuɣal usefru d tizlit) . Asefru yuɣal yessekfa  iman-is s yiman-is. Akken ad as- yewɛu wallaɣ, akken ad t- tezgi tidmi, ilaq ad as- yili yura. Amdiq-is d adlis . tudert –is deg udlis. Aḥat  d aḥulfu s wannect-a i yeǧǧan tuget n wid iḥeḍren i wussan- agi n tmedyazt Yusef U Qasi d Si Muḥend U M¨hend   ad sḥisfen  imi icennayen-nneɣ yellan d imedyazen ula d nitni am Zedek Mouloud neɣ Lounis Ait Menguellet ur ḥdiren ara i timzizelt n yisefra, yettilin s demma  ?  Mebla ccek aneḥḍur-nsen  ad yernu kra,  ad yeg  afud nniḍen  i lebni n tsekla taqbaylit.  Mebla ccek askasi ara yilin gar yimedyazen d yinaẓuren- agi d win ara d -yeglun s yigerrujen n tikta…i lfayda n teqbaylit akked tsekla- ines. Akken yebɣu yili lḥal, yal tallit tettak-d imusnawen-is.  Qqaren deg wawal : «  win i iteddun ɣef tidet yeṣṣawaḍ »  ahat  ifyar-agi  n Lounis Ait Menguellet  ufan-d anamek- nsen di tilawt i nettidir tura :

Tiɣri nesla m nteṭṭeḍ

Tezwar kul tayeḍ

Ɣurwat ad as- tebrum tura

Zik wa ihedder-itt i wayeḍ

Ass-a di lkaɣeḍ

Ad tt-id- afen ineggura !

 Ait Slimane Hamid

Partager