D taɣawsa n tuzzuft neɣ d amdan ?

Partager

Ar wass-a d wussan, aṭas n yimdanen i yebɣu yili uswir-nsen d aggagen(intellectuels) neɣ d menwala-ten, ttwalin tameṭṭut d nettat i yezgan tettili d timentilt n waṭas n wuguren di tmetti.  Tamuɣli-ya tsaɣ s waṭas ladɣa di tmura ideg mazal tudert tansayt teckenṭeḍ deg yijufar n tatrara war ma tejla. Timura n Tmazɣa d tid n Waεraben d amedya ɣef tmettiyin-a  tansayin ideg tameṭṭut jlan yizerfan-is; nettat tezga anamek-is d taɣawsa n zzhu d tuzzuft, d ttawil n tarrawt akked usefrurex, d taklit i iqeddcen mebla εeyyu.  Taswiεin mi ara teεreḍ ad tefsi i yiman-is leqyud n uẓayer (statut) iɣer turez, wiyaḍ ttwalin-tt d amihi(danger), d ugur i tmetti; acku s cbaḥa-s tezmer ad texdem “lfitna”: ad tesseɣwu argaz ur nuklal, ad texlu lǧib-is, ma yeḍḥa-d yeεceq deg-s nettat ad as-tent-tesserwu ad t-tezzuɣer arma d taggara ad t-teǧǧ, syin akkin netta ad yemxel, ad yedderwec. Wi yebɣan lqid n lebda i tmeṭṭut, ttawin-d tiktiwin-nsen seg tesreḍt akked uslugen n wazalen(système de valeurs) n tmetti tansayt. Tameṭṭut mtafaqent fell-as akk tesreḍin tiyenrebbitin(religions monothéistes) dakken seg wasmi yakan i tebda ddunit d nettat i d sseba n ddnub. D nettat i yellan d sseba segmi i aɣ-d-yesseẓeε Rebbi seg lǧennet asmi akken Ḥewwa (tameṭṭut tamezwarut) tuɣ awal n Cciṭan, tewwet armi tḥettem ɣef Adem akken ad  yečč seg ttejra n lfakya iɣef ten-iwessa Rebbi i ten-id-ixelqen. D ta i d sseba i yes-s ten-id-yessufeɣ Rebbi seg lǧennet ɣer lqaεa. Ilmend n tedyant-a, at tesreḍt ttwalin ṛṛay n tmeṭṭut diri-t, ur ilaq ara ad t-yeddem yiwen imi yettawi ɣer ucruf, ɣer lexsara, tamuɣli-a teẓḍa ula deg wansayen, d amedya di tmetti taqbaylit taqburt, argaz d lεib fell-as ad tḍebber fell-as tmeṭṭut. Yella wayen yugaren aya: at tesreḍt, d amedya  lfuqaha n yimselmen ttwalin tameṭṭut ur zeddiget ara acku tesεa idammen-nni i as-d-yettasen yal aggur, ɣef waya ur testahel ara ad teṭṭef kra n umkan unnig neɣ aεlayan di tmetti. Σlaḥsab-nsen, tameṭṭut ilaq ad teqqim deg uxxam-is, ad tili d talaba n urgaz-is, ma teffeɣ ad teṣṣer iman-is, ad teffer kra n uferdis di tfekka-s i izemren ad yecεel acayaḍ n urgaz aberrani. Ɣur-sen tameṭṭut ma tekkes leḥjab, tefsi leqyud ad d-tawi lada, imi acḥal d yiwen i yemxellen s sseba-s. Di tazwara ad t-id-tesseɣwu, ad as-tesseεǧeb iman-is, asmi ara d-yeɣli deg-s ad tt-iḥemmel imir-n nettat ad tjebbed iman-is fell-as, ad tettferriǧ deg-s ɣef libεid amek ara yettembiwil, amek ara yuɣal d amexlul mebla ma teḥṣa neɣ tecleε seg lemḍeṛṛa iɣef tella d sseba. Acḥal d yiwen i d-tesseɣwa tmeṭṭut di taggara yuɣal d asekṛan neɣ yeṭṭafar lehyuf akken ad yettu, llan seg-sen ula d wid yenɣan iman-nsen. 

Netta di lḥaqiqa, yir tignatin-a i d-nebder uwsawen, mačči d tameṭṭut i d sseba-nsent, maca d aẓayer-nni i as-yettunefken di tmetti. Di tazwara yella d meḥyaf d temḥeqṛanit i iḥuzan tameṭṭut iman-is kan, armi yuɣal yuɣ ula d irgazen ladɣa wid i d-yetturebban s usegmi ansay i yetteẓẓun deg wallaɣen yir tikta ɣef tlawin. Limer ur semxalfen ara ger tmeṭṭut d urgaz, tili kra n wugur ur yettili. Tameṭṭut d amdan, argaz daɣen akken ! Ulac acu i ten-yessemgarden : akken i tecbeḥ tmeṭṭut i yecbeḥ urgaz, akken i as-tεeǧǧeb tmeṭṭut i urgaz, i as-iεeǧǧeb urgaz i tmeṭṭut, akken i iḥemmel urgaz tilelli, i tt-tḥemmel daɣen tmeṭṭut,…Ahat yella kra n umgired gar-asen di tuddsa tabyulujit n yal yiwen, imi awtem yezga tafekka-s teqwa, iɣesseb mi ara t-id-tass ccehwa n tuzzuft, ma d tawtemt ur teǧhid ara akken yeǧhed wewtem, yerna ccehwa-s tettεeṭṭil di tazwara ma teḥma tettuɣal d times. Aṭas i yenwan d argaz kan i iḥemmlen tuget n wassaɣen n tuzzuft, netta ula d tilawin daɣen akken, acu kan ma tella tayri d nettat kan i izemren ad tẓeṭ leqniεa gar-asen. Mačči s useḥjeb d usebrek n tmeṭṭut ara yeḍmen urgaz ṣṣfa n leḥlal-is maca s tayri. 

Limer di twacult yettuneḥsaben d nettat i d abelkim(noyau) n tmetti, ur ssemgiriden ara ger warrac d teqcicin, limer tisudwin-nniḍen n tmetti yecban iɣerbazen d tesdawiyin ur ferrqen ara ger yilmeẓyen d telmeẓyin, tili ur d-ttilin ara wuguren iɣef d-nemmeslay uqbel. Acku tterrbiya-nni taqesḥant i iferrqen ger uqcic d teqcict mi ara ilin d imeẓyanen, tettuɣal-asen d ugur mi ara umɣuren. Ttekken-d seg-s waṭas n wuṭṭanen n tnefsit i yettḥazen ama d tilawin ama d irgazen. Aṭas seg warrac i d-yetturebban s lḥeṛṣ, skerhen-asen yimawlan-nsen tiqcicin armi i uɣalen uḍnen mi meqqrit, seg-sen llan wid yetεeddan ɣef lḥeṛma n yimecṭaḥ, llan wid i ineqqen tilawin,…

Seg tlufa akk yeḍṛan, imusnawen n tnefsit seg tuget n liḥalat, ufan-d belli win akken yuɣalen d aqettal n tlawin neɣ d apidufil(win yetεeddayen ɣef lḥerma n yimecṭaḥ), sseba n waṭṭan-is d lḥeṛs-nni ideg d-yetturebba asmi meẓẓi, yetturebba-d di twacult anda ulac taywalt yerna yettwagdel fell-as ad yaẓ ɣer teqcicin imi skerhen-as-tent, armi yuɣal limer yufi ad tent-yessenger akken ma llant. Neɣ taswiεin, llan wid i d-yetturebban ɣef tiktiwin n tesreḍt ideg assaɣen n tuzzuft d leḥram, imdanen i d-yetturebban s tiktiwin-a, kra seg-sen seg wakken ṭṭfen tanefsit-nsen, yettuɣal-asen d timexlelt  mi ara as-d-brun, imir-n  ttmilen ɣer ccwal d reffu, ayen i ten-yeǧǧan tεeddayen ɣef lḥerma n tlawin neɣ taswiɛin tɛeddayen ula ɣef lḥerma n lwacul imecṭaḥ. Limer ad tili tigda ger urgaz d tmeṭṭut di yal taɣawsa n tudert, ur d-yettili ara  gar-asen umgired neɣ kra n wugur, imi d argaz neɣ d tameṭṭut d imdanen i llan i sin, akken yella win i tella tin. Akken llan yirgazen n lεali i llant tlawin n lεali, akken llan yirgazen n diri i llant tlawin n diri. Aṭas n tmura ladɣa tid n Lurupa ideg tameṭṭut d urgaz yesseεdel-iten usaḍuf(lqanun) akked wansayen, seg wakken ttilint kra n liḥalat n utεeddi n urgaz ɣef tmeṭṭut di tmura-ya, acu kan drus ma nesserwes-itent ɣer wayen iḍerrun di tmettiyin tansayin yecban tin-nneɣ, yerna di tmura-ya llan aṭas n yimussuyen i yettnaɣen ilmend n uḥuddu n tmeṭṭut d tukci n yizerfan-is. D imussuyen yecban wi i ilaq ad ggten di tmettiyin tansayin yecban timura n Tmazɣa akked tid n Waεraben akken ad sneqsen seg tṭurfit n urgaz zdat n tmeṭṭut, tiṭurfit-a aɣbalu-s d aslugen n wazalen d wansayen akked tesreḍt, tisudwin-a daɣen ilaq ad asent-iger yiwen azalen n tɣerma d tugdut akked tatrara d wazalen alsanen(valeurs humaines) s umata. S wakka kan i nezmer ad nseggem aẓayer n tmeṭṭut i yuklalen amkan unnig di tmetti imi d nettat i d yemmat-neɣ, daɣen d  leεmeṛ-nneɣ.

Mokrane Chikhi

Partager