Axedim, asmi akken rebḥen lewqat, d netta i d-rkiza ɣef acu yettsenid umdan akken ad yeǧǧew liser i tudert-is, lehna i uxxam-is, lɛez i yixef-is. Wid yesnan azal n uxeddim qqaren : « zhar yettselik amdan tikelt , axeddim yettselik-it yal-ass ». anamek-agi- n uxeddim (d anamek-is aheqqi) akked azal-is, yella d aferdis iraṣen di tidmi akked leɛwayed n timeti-nneɣ azekka-nni n timunent n tmurt. Ɣer imawlan-nneɣ, d lɛib meqran ilemẓi ur nxeddem ara. Qqaren deg awal : « lxedma mačči d lɛib »neɣ diɣ « ulac lxedma yettuɣunfan ». Zikk( asmi tudert t-ttedu s illugan n tidet) ilmeẓyen akken kan ara kkan di aɛcrin isaggasen di leɛmer-nsen , ttṣeḍḥin ad sutren imawlen-nsen akken asen-id fken amaṣruf s wacu ara d qḍun tiɣawsiwin isen-iwulmen. Xas ulama yuɣ-iten lḥal mazal d inelmaden ( ama di temdint neɣ di tuddar) lawan n imuras ttqelibin ɣef lxedma di tkabaniyin, neɣ ɣer ifalaḥen neɣ ɣer tadbelt. Awid kan ad ṣawren tadrimt s wacu ara qablen lḥawej -nsen neɣ tuɣalin-nsen ɣer leqrya deffir ussan n imuras. Di tallit-nni axeddim d netta i d -ciɛa, d netta i d-ameskan n yiseɣ akked usehru.
Di cfwat n temẓi, mi qrib ad yawweḍ umenzu n Magu, anda ma nedda nsel i medden ttmaslayen ɣef lfijṭa n ixadamen. Awal-agi kan n « lfijṭa » n usfugel yesekcem-aɣ deg yiwet n tazrugt n tirga, anda tumert akked leqder dduklen akken ad rran i umɣid ccan id as-iwulmen. Nḥamel asfugel n umenzu n Magu acku (asmi treṣa tudert ɣer illugan n ṣṣwab) neẓra belli d-imiɣiden i d lɣela tamenzut n tmurt. Deg ussan –nni inelmaden( imir d iṛumyen iɣ-yesɣarayen) tawin-d timsrin ɣef unamek n umenzu n Magu. Tawin-d timsirin ɣef azal n uxeddim. Anwa ur necfi- ara i isefru n Victor Hugo : « xedmet, fkket leɛtab i terwiḥt… travailler, prenez de la piene.. » ?
Ddurt uqbel amenzu n Magu nesawjed a « difili » akken asen- nner tajmilt i yemɣiden akken ma llan . Necfa i tlaba tajḍidṭ iɣ-d ttawin( deg aɣerbaz) s demma akken xas ma d igerdan( mazal-aɣ di uɣerbaz amenzu) a nesdukkel lferḥ akked d imawlen-nneɣ yellan d izumal n uxeddim, d iɣalen i d yesukusen lxir ama deg luzzin, neɣ deg akal , neɣ deg usnelfu di tesdawiyin…. Ussan-nni awal n lfijṭa n ixadamen yesmektay-d izdi n yixef, kennu n ddel. Nefhem belli ala s ljehd n iɣalen-nneɣ ara d nesukes tuččit ara d nniwel tiram.
Deg ussan-nni( mazal deg-nneɣ nniya, mazal laqiqit wul-awen-nneɣ, mazal ur tekki teḥraymit ɣer yixef-awen-nneɣ) deg temdinin, deg tuddart iberden tticbiḥen s riḥa n tilelli i d -yesukes uxadam s tidi n tidi-ines. Ɣef aya iberden anda ma nedda reqmen s-senjaq n yiseɣ, s tira n ttnefxa. Lḥir akken a nameger amenzu n Magu yella deg-nneq imi neẓra d akken imal n tasuta d tidiwin akked ifasen n yemɣiden ara t-inejren akken ad yawi ɣer tigzirin n tanfalit.
Necfa i timesbaniyin( a difili) n lfijṭa n ixadame. Mazal lexyal akked tugniwin n wamek yezdi yal axadam ɣer gma-s akken ibɣu yella uḥric deg yella umahil ines. Inemhalen n tmurt ( di tallit-nni) zedwen ɣef tizumelt n umenzu n Magu akken ad inin amek s ljehd n iɣalen-nsen ggan lemqud i lerbayeḥ, i rezq akked d isufer n temɛict yettaren amdan d ales tesbur lḥema. Mi yefka u « difili » n umenzu n Magu, anda yedukkel win iqedcen s wallaɣ-is ( aggagen/ intellectuels) d win iqedcen s iɣalen-is ( imɣiden/ proletaires) yettfaka wass s tmaɣriwin . Inaẓuren, s tumert, ttikin di tmeɣra n uxadam akken ad as rran timsemɣert( hommage) yuklal, imi ( di lawan-nni) igduden ẓran belli d tidi-nsen i d-yettagen isafen n tamemt , tin yefkan lbena akked unamek i tudert.
Lfijṭa n ixadamen, yeddan ass-a d asfel n yir aselḥu n tmurt, teɣba riḥa-s yeddan akked waḍu n leɣrur. Tedda d asfel i wid yerẓan azal n uxeddim. Truḥ d asfel s draɛ n wid yerran amahil d aserxes. Ass-a axeddam tɣeḍr-it teswiɛt. Ass-a d cṭara i yettsewiqen. D tijeɛel id qeṭṭun. D lexdaɛ i yesidiren. D lekdeb i yesimɣuren. D asqizeb akked d ucayet i yeṣṣawaḍen. Yeḥfa wallaɣ deg usmekti, ahat d ayemi tuget n wid yeẓran, tuget n wid yettḥulfun ddurin lḥid qarren i tidmi : « susem !».
Ait Slimane Hamid