Accueil Tamazight “Ulac lebɣi i usebɣes n tsekla-nneɣ…”

Ḥusin Luni : “Ulac lebɣi i usebɣes n tsekla-nneɣ…”

2086
- PUBLICITÉ -

D ilemẓi bu 30 n tefsutin, ma nenna-d Ḥusin Luni ilaq ad d-nini tamedyezt. Amedyaz-a i yewwin aṭas n warrazen deg tfaskiwin, ur yesmedyiz kan maca yettarra-d daɣen ɣer tezwawt, rnu itteg sinima. Nemmeslay akked Ḥusin ɣef waṭas n temsal icudden tasekla tazwawt , ɣef wungal-is “tfuk ur tfuk ara», akked yisenfaṛen-is sey-a i zdat. Hatta tdiwennit ɣṛem-tt.

- PUBLICITÉ -

Ma nerra-d tamedyezt d amdan, d acu d assaɣ i yellan gar-ak-d yid-s a Ḥusin? 

Send ad tt-nessemden, tamedyezt ɣur-i d asemres ( pratique) am tẓallit ar win itebɛen kra n usaɣan(religion), anda ma zemmreɣ ad d-iniɣ d tasekla i d asɣan. Tiwsatin-nniḍen (genres) di tsekla d tigawin akk am wuẓam d tikci. S tmuɣli nniḍen, ma nebɣa ad nessemden tamedyezt, ad tili ahat d amdakel-nni i d-yeddan yid-i acḥal d aseggas, i d-ilulen asmi i d-ilul ugrud-nni i d nekk, uraren lwaḥid deg uɣebbar di tezniqin, imɣuren-d akkenni, mɣunzan uɣalen acḥal d tikkelt, mazal-iten ar ass-a ttemserfuyen sey-a ɣeṛ da, maca zgan d imdukkal. 

Imi tettekkiḍ-d deg aṭas n tfaskiwin, seg Tizi ɣer Bgayet ɣer Wehṛan, tewwiḍ-d daɣen arrazen, ihi yuklal ad d-yili usteqsi-ya ma nenna-k : anda tewweḍ tmedyezt tazwawt d tmaziɣt s umata s tmuɣli n Ḥusin? Deg acu tzad? Deg acu txuṣ? 

Ma nga aserwes ɣer talliyin iɛeddan ad naf tamedyezt taqbaylit n wass-a tbeddel aṭas. Aṭas n umaynut i d-yennulfan deg-s, ama deg usentel ama di talɣa ama deg umawal ama di tiktiwin, abeɛda si tmunent n Lezzayer ɣer da, zemmreɣ ad d-iniɣ yal taɛecret tettili-d tsuta i d-yettawin amaynut. Taneggarut-a tegla-d ula s kra n yimedyazen n temnaḍin yettutlayen tamaziɣt di Lezzayer. Tamedyezt-nneɣ n tura tesɛa allen d yimeẓẓaɣ i as-yefkan ad twali ad tsel i tmedyezt d tẓuri d tussniwin n yigduden nniḍen, tesɛa diɣ allaɣ yettmeyyizen. Tettagem-d sey-a d sey-a war ma tettu tiliwa-s yettfeggiḍen. Ayagi yella-d s waṭas imi d-llant tfaskiwin d temliliyin n tmedyezt akked lebɣi n yimedyazen i d-yewwin s lexber. Maca ma nwala igduden n umaḍal amek ttgen i tmedyezt-nsen, da ad aɣ-d-iban lexṣas, abeɛda deg wallalen ara tt-yessiwḍen i medden, acku ayen akka i d-nniɣ ɣef ubeddel d umaynut i d-yellan deg-s, yella kan di tili imi wid terza temsalt n usiweḍ-ines stehzan deg-s neɣ ɛemmden-as. Sey-in akkin ur d-yelli ara usenqed d yinadiyen deg-s s wudem aseklan, ayen i as-yernan tebrek i tili-nni ideg tella. 

Deg tmedyezt n Ḥusin Luni nettaf axemmem udmawan (réflexion personnelle), d acu d anamek n waya d wacu d azal n wannect-a ɣur-k? 

Seg wayen tettrafad tmedyezt, llan wafrayen d ttexmam n umedyaz, akken ula di tmedyezt-iw ad tafeḍ tikwal tfaḍ-d s wafrayen sari yettburkuten deg wul, yenɣel-d deg-s ama d umran ama d tumert, tikwal diɣ xas ma yella ciṭ n uḥulfu yeɣleb ttexmam i d-yettwehhin tikwal sebbat n uḥulfu, tiyeḍ d tamsalt s timmad-is amek i tt-imeyyez ifessel-itt wallaɣ. Azal n wannect-a ɣur-i d azal n wallal di kra n temsal : tikwal d aseddu n tikti s uḥulfu, tiyeḍ d aseddu n uḥulfu s tikti. 

Tella daɣen tifelseft umu tefkiḍ neɣ ahat thegga-d i yiman-is amḍiq s lebɣi-k neɣ war-is deg isefra-inek, seg “tgelda n cciṭan», “axellal», “amugar” atg… waqila ṣṣenf-a n yisental d imdukkal n Ḥusin? 

D imdukkal n tidet, imi amdakkel d win akken i wumi ad tesmireḍ lbaḍna-k alama yedda-d lqaɛ-is, ula d nekk tamedyezt i d-yesdukklen isental-a n usfelsef d ayen ideg smireɣ telqey n ttexmam-iw asmi d-yeṭṭerḍeq ufernu n tektiwin ẓẓayen, tessefsi lḥamu n wul n wallaɣ daxel-iw, ffɣen-d d imeslayen, ḥerzen-ten yisental-nni. Teggra-d ma s lebɣi neɣ war lebɣi, ad iniɣ ur ẓriɣ ara tameṭṭut ma d agrud i tebɣa neɣ yella kra n lebɣi-nniḍen yesserɣayen daxel-is asmi i tga iman-is di tayri ! maca akken ẓidet ɣur-s tayri, ad yiẓiḍ uḥulfu s agrud-nni iyes ad d-teglu. 

Ḥusin d amekfaḍu (animateur) n umeqyas n yimedazen deg uxxam n yidles Mulud At Mεemmer, mmeslay-aɣ-d ɣef yiswi n wegraw-a? 

Agraw-a n yimedyazen, d yiwen n usakwu (atelier) si gar wiyaḍ yellan deg uxxam n yidles Mulud At Mɛemmer, yesseḥfaḍen aṭas n leqdicat am uẓawan aɣerfan d watrar, amezgun, taklut… ṭṭfeɣ asakwu-a seg 2011 ar ass-a anda xeddmeɣ s yiwen n wahil i d-zeddmeɣ seg yinadiyen-iw di tmedyezt anda iswi-iw d asnerni n uswir n tmedyezt. Imedyazen ttasen-d yal aseggas sseklasen iman-nsen, sey-in ḥeddren timsirin, ttissinen wid i ten-yecban. Aṭas n yimedyazen ssiwḍen almi wwin-d arrazen di temliliyin n tmedyezt ula beṛṛa i temnaḍt n leqbayel, llan seg-sen tura wid yessufɣen idlisen n wayen uran seg-sen : Abderrezaq Farez, Muḥemmed Awcic, Saεid Fellag… 

Nessen Ḥusin s tmedyezt akked yiḍrisen i d-yettaru sey-a d sey-a deg uẓeṭṭa, lamaεna ur iga zzerb i tikli-s imi yessaweḍ yessufeɣ-d ungal “ tfuk ur tfuk ara !”. Ini-yaɣ-d kra ɣef uqeddic-a igerrzen, ɣef tikti akked yiswi… 

Akken i ak-d-nniɣ di tazwara, ɣur-i tasekla am tesreṭ (ddin), tiwsatin-is d tigiwin akk yezzin ɣef tmedyezt i yeṭṭfen amḍiq agejdan am tẓallit. Ur bɣiɣ ara ad sneqseɣ seg wazal n wungal neɣ n tullizt s wayagi acku yal tawsit tesɛa amkan-is am yigumma yemgaraden. Tikti n wungal neɣ d tullizt ɣur-i, ur telli ara n wass-a imi ɣef 10 yiseggasen uriɣ tullizt tamezwarut, sey-in akkin ɣas ma ssugteɣ di tmedyezt, yiwet n tallit akkenni yella kra iyi-qerḥen deg yismektiyen n yisefra-w, kkreɣ sseṛɣeɣ akk ittafttaren-iw. Qqimeɣ aṭas ur uriɣ ara, asmi iyi-d-tuɣal tehregt tewwi-d yid-s “Tfuk ur tfuk ara !” i zemmreɣ ad d-iniɣ d nettat iyi-d-yerran ɣer tira. Si tama-nniḍen walaɣ mačči aṭas n medden i yesɛan anekcum ushil ɣer tmedyezt imi ẓẓayet tussna-s, meẓẓiyet talɣa-s, rnu ar waya mačči aṭas aya mi d-llan yimeɣriyen n tutlayt-a nneɣ i yeǧǧan amured n timawit melmi kan, akken kan i d-teqɛed iman-is i tikli. Nniɣ ilaq-aɣ ad d-nrebbi imeɣri ass n was-a, akken i d-nettrebbi alufan s wayen fessusen di tazwara, sey-in akkin simal yettimɣur (yettissin) nettak-as seg wayen ẓẓayen. 

Neẓra belli ameskar (auteur) i telliḍ imuger-d aṭas n wuguren deg usufeɣ n wungal-a am aṭas n yimeskaren… anda-t uɣbel ɣef leḥsab-ik? 

D tidet, am waṭas n yimeskaren-nniḍen, aṭas n wuguren i d-mmugreɣ send ad d-yeffeɣ wungal-a. Ixxamen n teẓrigin n udlis ttagin ad ssufɣen ayen yettwarun s tmaziɣt, tikwal ur ttwalin ula d ayen yellan deg udlis, ur ẓriɣ yella fell-asen lḥers neɣ akken i d-qqaṛen “ttaggaden ur iteddu udlis, ur d-ttarran idrimen-nsen», maca ama d tin ama d ta, ulac lebɣi i usebɣes n tsekla-nneɣ, ulac lebɣi i usebɣes n tɣuri, ulac tiliẓri neɣ rradyu neɣ aɣmis i d-yelhan di cceɣl-a, ulac adellel, ulac timliliyin ad yessemlilen amyaru d tmetti, ulac asenqed… Ilaq ad nẓer, ma yella yekker yiwen ad yessufeɣ adlis ad yegmen ad d-yemmager ayagi d wugar, sey-in ma yesɛa lebɣi iǧehden, ahat yiwwas ad yessiweḍ. 

S wungal-a tεeyyneḍ-d s wudem unṣib anekcum-inek ɣer tsekla tazwawt, d acu i as-ilaqen i tneggarut-a akken ad teccaεcaε imi ɣef tnaga n waṭas mazal-itt tεerreḍ ad taf iman-is… 

Tzemmreḍ ad d-tiniḍ giɣ-d aḍar s annar n tsekla taqbaylit neɣ tamaziɣt s umata. Akken yenna yinzi “Lecɣal n taddert weɛrit, nekkni neḍḥa-d meẓẓiyit”. Meẓẓiyit d tidet, mazal ur nesɛi ula 20 yiseggasen imi seg 1995 ɣer da kan i tekcem tutlayt-a nneɣ s aɣerbaz. Tasekla tedda d tutlayt, amek nebɣa ad nesɛu imyura d yimeɣṛiyen n udlis ma ulac tutlayt-nni nsen deg uɣerbaz ? Acḥal n Yiqbayliyen i yessnen ad arun neɣ ad ɣren s tmaziɣt ? Tasekla d assaɣ yellan gar yimeɣri d umyaru, assaɣ-a di tmetti-nneɣ akken kan i d-yennulfa, ur yelli ara si zik, mazal-it rrhif, fessus, meẓẓi, s yiwen n wawal : d amaynut. Maca, anda akken tella rrhafa-s i yella lǧehd-is, acku s kra yellan d amaynut ijebbed. Si tama-w, tḥeqqeɣ, stamneɣ, tasekla-nneɣ ur tettɛeṭṭil ara ad tecceɛceɛ imi tasuta i tt-irefden d tilemẓit, d tamaynut ula d nettat : teǧhed. 

Seg tsekla tagreɣlant d anwi imeskaren uɣur imal Ḥusin neɣ uɣur yettemlil akked tehregt (l’inspiration)? 

Ur zmireɣ ara ad d-iniɣ mmaleɣ ɣer yiwen acku yal amyaru yesɛa ayen i t-yessimgerraden ɣef wayeḍ, yal yiwen ttafeɣ kra deg-s iyes i t-ttqadareɣ neɣ t-ttḥemmileɣ neɣ kennuɣ aqerru-iw sdat-s : Ccehwat n Charles Baudelaire, tabsikanalizt n Freud, taruḥit n Xalil Ǧubran, tafelsafit n Nietzsche, tidiwenniyin n Platon, asugen n yirebbiten igrigen d yittafttaren n Yillu (La Bible, Leqran), Isuḍaf n Budda… 

Akken ad nseqqef, ahat yesεa Ḥusin kra n yiṣenfaṛen am i usemres, neɣ d asirem kan n umedyaz…? 

Llan sin n yidlisen ur ttɛeṭṭilen ara ad d-ffɣen wa deffir wa : Tagelda n Cciṭan (ammud n tmedyezt), Nnbi (d tasuqqilt n Le Prophète n Ǧubran Xalil), maca ur ẓriɣ ara anwa ad d-yezwaren.

Yesteqsa-t : Mhenni Xalifi

- PUBLICITÉ -