Timlilit n Ɛmiṛuc At Ḥemmuda

Partager

Nefra timsalin nniḍen dɣa uɣalen. Seg wass-n d asawen ay nettemlili nekk akked Ɛmiṛuc At Ḥemmuda. Ussan imezwura kan yufrar-d ger wiyad. Ur yeqqim ara aṭas yuɣal yefreq-asen Belqasem tamurt netta akked Dda Aɛmeṛ. Aɛmiṛuc yuɣal d ccif n tmurt yellan agemmad i wasif n Ljemɛa, tamurt yesduklen At Yanni, At Budrar akked Iɛeṭṭafen. Deg wakken ttimɣurent temsalin nniḍen, yelha-d deg lecɣal-is, dɣa yessenɣes tisin ɣur-neɣ netta s timmad-is. Ɣas akken ijebbu-d tikwal , yuɣal d amsiweḍ-ines, Ḥsen n Tḥeccaṭ, ay aɣ-d-yettafken lexbar-is.

Tlata tyitwin s weẓru deg llḥiḍ n wadda n wexxam, d lebyan n tisin n Dda Ɛmeṛ neɣ n Belqasem. Mi ara a yili yiwen weḥd-s kan neɣ deg sin, ttnusun deg texxamt n wefrag. Mi ara yilin deg waṭas yid-sen, amkan-nsen deg wexxam n Mekraz.

Yiwen yiḍ n taggarra n yennayer 1955, qqimeɣ deg wexxam armi sliɣ i tyitwin-nni deg llḥiḍ. S leḥder, zziɣ-di wexxam, udreɣ ɣer tmazirt dɣa ufiɣ-n tlata yemdanen. Amezwaru d Aɛmeṛ At Ccix, wis sin yenṭeq-d dɣa ɛeqleɣ-t, d Belqasem. Sibda netqeɣ ɣur-s nniɣ-as : – Ah ! d kecc, a amerbuḥ ! Dinna kan yenṭeq-d Dda Aɛmer s lemḥirat, yenna-iyi-d : – Tura Si Ɛumeṛ ay d isem-is ! Tanṭeqt-nni n Dda Aɛmer s uɣiwel, fehmeɣ ur yebɣi ara ad izer isem-is n tidet wis tlata-nni ay d-yeddan yid-sen, winna akken ur ssineɣ ara. Akken nemsalam, dɣa nuder d akwessar, ddaw tzemrin, akken ad nefru tamsalt ay ten-id-yewwin. Jebdeɣ-d Belqasem ɣer deffir, nniɣ-as s leḥder : – Anwa wagi a Belqasem ? ur t-ssineɣ ara !

Asteqsi-nni-inu s webrid-is. Imir-n nefra ur d-ikeccem yiwen skud ur tṣeggem ara tuddsa n tnekra. Acḥal n wid ay iyi-d-yessutren akken ad d-kecmen, nekk ur qbíleɣ ara. Lameṛ n Belqasem ur t-rẓiɣ ara. ɣas akken llan widen ay iyi-d-iḥerṣen aṭas, yecban Muḥend At Nser n Lqern At Xlef. Armi d anebdu n 1955 ay t-id-skecmeɣ. Yemmut d amjahed ad fell-as yaɛfu Rebbi. Belqasem yefhem ayen bɣiɣ ad as- iniɣ, yenṭeq—d s leḥder, yenna yi-disem Aɛminxc, n Tasaft Ugemmun, syin ikemmel awal-is yenna-iyi-d akken a (ara) nemseflham :

  D Si Saɛid U Lqaḍi seg taddart n Tmeɣras ay t-id-yeskecmen. Ulac din ccek, thenni.

Si Saɛid U Lqaḍi yella zik deg lɣerb, ɣur-s taḥanut deg temdint n Sidi Belaɛbbas. Deg umezwaru n nunamber 1954 yewwet dinna, taggara yusa-d s adrar yessuli taseqqamut deg Tmeɣras, deg lɛeṛc n At Sedqa. Si Saɛid d argaz. Segmi d-yusa, d nekk dɣa ay as-yefkan tamiṭrayet-nni ay aɣ-d-iseddeq Si Ḥmed n taddart Ibehlal. Tamiṭrayet-agi d tin akken ay as-yessenz s 55.000 frank umerbuḥ-nni n At Yellilten.

Ass-n, d Ɛmiṛuc ay d-yessawḍen Belqasem armi d ɣur-neɣ. Zwaren-d ɣef Dda Ɛmeṛ, syin zegren-d asif ɣur-i. D Belqasem dɣa ay d amezwaru, yessuli tuddsa n yemsawḍen, neɣ « les agents de liaison ». Win ur nessin ara tamurt, ilaq-as deg yal taddart ad yaf win ara t-yessiwḍen ɣer wanda iteddu. Akken yal amecwar s wemsiweḍ-is alamma yewweḍ s amkan-is. Iberdan igezmen, wid iḍemnen, ala mmi-s n tmurt ay ten-yessnen. Tikli n yiḍ ur teshil ara deg wedrar, abeṛṛani n tmurt akken yebɣu yezweṛ, yezmer ad yetwakellex. Neqqim deg tmazirt, ddaw wexxam-iw, dɣa nebda-d awal ɣef leḥsab yellan yid-neɣ akked Belaɛid At Mɛemmeṛ. D leḥsab ay yellan d aqdim. Sfehmeɣ-as i Belqasem amek idrimen-nni yellan gran-as-d i Belɛid, azal n 70 000 frank, yefka-iyi-ten-id s afus-iw. Nniɣ-as yernu llan deg leḥsab, uran deg ukaṛni-nni.

Nefra timsalin nniḍen dɣa uɣalen. Seg wass-n d asawen ay nettemlili nekk akked Ɛmiṛuc At Ḥemmuda. Ussan imezwura kan yufrar-d ger wiyad. Ur yeqqim ara aṭas yuɣal yefreq-asen Belqasem tamurt netta akked Dda Aɛmeṛ. Aɛmiṛuc yuɣal d ccif n tmurt yellan agemmad i wasif n Ljemɛa, tamurt yesduklen At Yanni, At Budrar akked Iɛeṭṭafen. Deg wakken ttimɣurent temsalin nniḍen, yelha-d deg lecɣal-is, dɣa yessenɣes tisin ɣur-neɣ netta s timmad-is. Ɣas akken ijebbu-d tikwal , yuɣal d amsiweḍ-ines, Ḥsen n Tḥeccaṭ, ay aɣ-d-yettafken lexbar-is.

Deg magu 1955 ay d-yeffeɣ Muḥemmdi Saɛid. Deg tazwara kan yefka-t-id Belqasem ɣer Micli akken ad d-yelhu s uselmed n lgirra. Muḥemmdi Saɛid yella zik d afesyan ɣur Lalman. Yessen-as i lgirra. Akken d-yewweḍ, nhegga-d widen ara yilin deg welmad n leslaḥ n lgirra. D Dda Aɛmeṛ ay d-ilhan s uheggi n terbaɛt ara yezwiren s tɣuri tamezwarut n lgirra.

Tisin n Muḥemmdi Saɛid ɣer taddart n Budafal weḥd-s. Ass-n yeddukel-d netta, amsiweḍ akked sin nniḍen. Akken d-yeɣli yiḍ, teddun-d deg webrid yellan ger taddart n Budafal akked temdint n Micli. Teddun-d deg webrid armi d-ufan yiwen n taddart-nneɣ, Ɛli At Wesliman. Imir-n, Ɛli iteddu d axeddam, d « agrisur » (graisseur) deg ukamyun n Dda Waɛmeṛ At Ɛebdelmalek. Yuɣ tanumi yettaṭṭaf-it-in yiḍ. Akken d-yemlal tarbaɛt-nni, iɣil d igumiyen-nni, Aɛṛaben ay yellan deg lkazirna n temdint n Micli, acku lsan minitir. Dinna kan yenṭeq ɣur-sen s taɛṛabt, yenna-asen : – Ckun ntum (anwi kenwi) ?

Nitni wehmen d acu-t wergaz-agi ay ten-id-yesteqsan s taɛṛabt, dɣa ula d nitni ḥesben d agumi. Ɛli ageswaḥ ! Imir-n kan cudden-as ifassen-is ɣer deffir, dɣa szewren-t-id (*) sdat-sen. Mi d-wḍen nnig taddart, fkan-d amsiweḍ-nni yessnen axxam-iw, dɣa ffɣeɣ-d, ddiɣ-d yid-s. Akken d-wḍeɣ ufiɣ-d Aɛli icudd. Wehmeɣ kan, dɣa ḥkan-iyi-d. Nniɣ-asen d mmi-s n taddart-iw, ulac ɣer-s, dɣa fsin-as d. Ma d nekk nniɣ-as i Ɛli : – Ṛuḥ s axxam-ik, maɛna yemmut wawal, ur tezriḍ ur tesliḍ ! yeṭṭef deg wawal-is. Tikwal d nekk, tikwal d Dda Ɛmeṛ, ntezzi-d yes-sen akk i tmurt ufella. Akken ssnen akk iberdan dɣa teddun weḥd-sen. Deg yal tama yesselmed Muḥemdi Saɛid tussna n lgirra. Yeqqim acḥal ed wamek ibeddel amkan. Deg lawan-nni ay d-nessekcem ilmeẓyen. Deg wakken ur xuṣṣen ara yergazen, nuɣal-d axtiri. Aɣbel-nneɣ nukni ed wid yessnen i lgirra, akk ed wid ara d-yawin yid-sen tamegḥelt. S tagi ay nezwar seg wid yellan imir-n deg lɛeskeṛ.

D awal-agi ay as-nniɣ i Saɛid At Laɛrbi (yettwassen s yisem n “Budwaw” deg Micli), asmi ay iyi-d yessuter ad d-yekcem. Netta tuɣ-it deg lɛeskeṛ. Nniɣ-as ma tebɣid ad k-neqbel, ɛelleq-d yid-k tamegḥelt, seg-in (syin) taseḍ-d ɣur-neɣ. Yuɣ awal-nneɣ. Asmi d-yerwel yewwi-d yid-s uzzal yelhan. D mmi Lḥusin ay t-yessawḍen ass-n ɣer rrifij yellan deg taddart n Agwni Waɛdellah. Lgirra n tidet deg wedrar tebda deg wass n 10 deg yunyu 1955. Ass-n teḍra-d tyita tameqqrant deg taddart n Tmeɣras, deg lɛeṛc n At Sedqa. Temla-d terbaɛt n yemjuhad ɣer taddart-nni. Mi kecmen deg wass ɣer taddart, yella win ay ten-id-yeẓran, yessenz-iten. Tiremt kan yewweḍ-d lɛeskeṛ n Fṛansa s lqewwa. Lawan deg-sen ukin yiɛssasen ssufɣen awal, tenhewwal teswaɛt. Lɛeskeṛ sseqraben-d, imjuhad teddun ansi ara ffɣen seg taddart. Deg tazwara, sdergen iman-nsen rnan sdergen lemkaḥel-nsen akken ur ten-id-kkaten ara s lbaɛd. Wwten ad nesren, maca Iṛumyen sḥerṣen-d. Akken sduklen iman-nsen ɣer wemkan yeddurin, fehmen ulac ansar, dɣa heggan iman-nsen i tyita.          

Tuffɣa n yemjuhad-nni seg taddart, tella ɣef tiṭ n Yiṛumyen. Syin ddan-tt fell-asen s leḥmeq, ɣillen ad ten-id-ṭṭfen s ufus. Acemma kan armi tekker, teṛɛed tebreq deg tmizar n Tmeɣras. Yemlal ṣṣut n ubaṛud n temgeḥlin n ṣṣyada akked tid n uṭumatik n Fṛansa. Yal tama tefka-d amur-is. Taggara snesren iman-nsen yemjuhad-nni, jjan deffir-nsen 14 n lmeytin Iṛumyen, ma d nitni d imejraḥ kan, ur yemmut yiwen seg-sen.

Imenɣi, macci d lemkaḥel kan ad tt-yesmilen akka neɣ akka. Deg yiwet tama d imjuhad ay d-yekkren akken ad kksen lbaṭel n Listiɛmaṛ ɣef tmurt-nsen, akal n lejdud-nsen, deg tama nniḍen d iɛessekṛiyen ay d-yusan seg tmurt-nsen, zegren-d lebḥer akken ad ilin d taɛekkazt n leḥkem n ukulun. Seg-a (ssya) yella lḥeqqq, seg-in (syin) ulac. S wurfan-nni, uɣalen Iṛumyen ɣer at taddart. Suffɣen-d ɣer beṛṛa akk imezdaɣ yellan, irgazen deg tama, tilawin deg tama nniḍen. Ur jjan yiwen deg wexxam. Taxeṣṣart ay heggan ass-n, bɣan ad tt-iẓer yal amezdaɣ, meqqer neɣ meẓẓi. Ayen bɣan ad t-xedmen ass-n, bɣan ad yili d amedya i Yidzayriyen : derren irgazen akked yelmeẓyen deg tama. Yusa-d ufesyan dɣa yefren-d 14 ger yelmeẓyen-nni. Ssadren-ten ddaw taddart, nɣan-ten dinna. Taggara Iṛumyen-nni ɣilen akken ay d-rran ttaṛ, netta deg tidet akken ay sduklen Idzayriyen deg tnekra mgal listiɛmaṛ n Fṛansa. S yidammen n yelmeẓyen-nni n Tmeɣras ay teswa tara n tegrawla n nunamber 1954. Nekk ass-n lliɣ deg tḥanut. Aɣbel n tnekra yettimɣur simmal. Ɣas akken nnig wul, snuzuɣ tikwal timẓin ed yirden. Ad tili tsaɛet d lejwayeh n zzuj n tmeddit mi d-kecmen Yijadeṛmiyen ɣer tḥanut. Ulac awal ulac sin, ssulin-iyi ɣer wexxam n Yijadeṛmiyen. Uɣeɣ tanumi ed webrid-nni akk tseddaṛin-nni yessalayen d asawen. S wass-n, d tikkelt tis tlata ay uɣeɣ abrid-nni. Skecmen-iyi ɣer ssilul. Tallit kan armi d-wwin wiyaḍ yekcem-d Muḥend U Rabaḥ At Mɛemmeṛ, d aḍebbax deg temdint, Caɛban Ḥmituc, akked Mḥend n Buɛlam. Neqqim dinna akk ass. Ur aɣ d-nnan kra, ur aɣ d-steqsan. Armi d tameddit ɣef lxemsa ay d-wwḍen Yijadeṛmiyen yellan ṛṛuḥen ɣer Tmeɣras. Yid-sen yella ljudan-nsen. Imir-n Ilan deg 12 yid-sen d Yijadeṛmiyen deg Micli. Nesla i kra n wawalen n ljudan-nni mi asen-iheddeṛ i yerfiqen-is. Yiwen wawal nefhem-it, yenna-as : -… S ’il y a des coups, c ’est à nous de les ramasser, on nous envoie toujours en première ligne – Akka, tiyitwin timezwura d nukni ay tent-iteccen, deg tigi uɣen tanumi, d nukni i wumi d-sawalen d imezwura !  Seg wurfan-nni ay d-wwin deg wudmawen-nsen, nefhem llan deg-inna (dinna) neɣ ṛuḥen ɣer tyita-nni n Tmeɣras. Deg lawan n yimensi, jjan arraw n Muḥend U Rabaḥ wwin-aɣ-d imensi, necca. Nuyes ad aɣ-ssensen dinna. Ɣef lɛecṛa n yiḍ, ssufɣen-aɣ-d, ur aɣ-beḥten, ur aɣ-steqsan. Ass-n tzegl-aɣ. Tikwal ferrunt-d. Tiyita-agi n Tmeɣras, ɣas tenjeṛ-d asif n yidammen ger Yiṛumyen akked nukni, tbeggen-d deg tazwara leḥder ay ilaqen ad yili qbel anekcum n yemjuhad ɣer tuddar. Imir-n dɣa ay yettwakkes unekcum n yemjuhad deg uzal ɣer tuddar. Imir-n daɣen ay tettwakkes tyita deg lqurub n tuddar. Tadyant n ttaṛ-nni n Tmeɣras, ur yessarem yiwen ad d-teḍru deg tuddar nniḍen.”

Tekkest-itt-d Tiddukla Tadelsant Imesyazen  seg “Iberdan n Tissas” (Le Pas Sage 2006)Messaoud OULAMARA

Partager