«… Yessefk ad yessin yiwen ad yeɛqel ayen iwatan»

Partager

Tusa-aneɣ-d tegnit ad nesteqsi yiwen i d-yekkren akked tsuta n ccna yesfan, iweznen, skud d aseggas n 50 ay snagan ɣef tlalit-is. Deg temlilit-nneɣ iban-d Meǧahed Ḥamid akken i t-nessen deg tedwilt-is «Icennayen n Uzekka». Ayen yellan yenna-aɣ-t-id fra war tuffra ɣef waṭas n tlufa. Ɣret tadiwennit!

Seld tastaɣt (retraite), wid i k-iḥemmlen bɣan ad ẓren amek yittili Meǧahed Ḥamid… 

Ad d-nini d tastaɣt tadeblant (administrative) kan, mi lliɣ d anawur (fonctionnaire), maca mačči ula deg umaḍal n tẓuri . Tura akka, ttidireɣ ɣur-i deg Tmurt n Yezwawen, deg taddart-iw Alma, taɣiwant n Iccelladen deg Uqbu, anda ttemlaleɣ d lasel-iw, mara ad iyi-d-tas tehregt, ɣellteɣ tagnit bac ad geɣ kra n tezlatin timaynutin i yiseɣrez-iw (album) amaynu akked win n Nwara. Nnig waya, ɣellteɣ abeḥri n yidurar n Tmurt n Yezwawen, daɣen lehhuɣ-d akka ed tbeḥyar akked kra n lecɣal-nniḍen.

Tura ugar n rebɛin n yiseggasen kečč deg ugni n tezlit tazwawt. Tzemreḍ ad aɣ-d-temmeslayeḍ cwiṭ ɣef umecwar-a i yellan d iseɣ daɣen? 

D tidet, mi lliɣ yakan d agrud ay kecmen yinzizen n uẓawan deg uqerruy-iw. Lliɣ smeḥsiseɣ i takkit (kullec), Ccaɛbi, ccna n usamar, win n umalu, syin akkin i tezwawt i ssneɣ taggara-ya kan. Werǧin xemmemeɣ ad cnuɣ. Lliɣ sɛiɣ tikci ad tturareɣ akken iwata allal n uẓawan, neɣ agiṭar. Ass-a, deffir n umecwar akk i ddreɣ, yewɛer ɣef-i ad amneɣ sanda ssawḍeɣ ! Tilufa i d-kecfeɣ syin akkin gant amek ara ṭebbɛeɣ iman-iw i ucqirrew (défi) akken ad d-ḥelleɣ amḍiq deg yiwet n teswiɛt yeččuren d izamulen. Lliɣ ttekkiweɣ kan d imferreǧ deg temliliyin n ccna anda llan yitran imir-nni.

Akken ẓriɣ, lemmer mačči d tawwurt-nni ay uɣur tuẓaḍ, tili ass-a ur telliḍ deg ccna azwaw. Mel-aɣ-d tamɛayt-a igerrzen…

 Yella waya. Lliɣ d anelmad deg uɣerbaz mu ssawalen «Ecole Brahim Fatah», lliɣ deg 7 neɣ 8 n yiseggasen (1957-1958), ihi yiwen n wass, ur as-dmiɣ akk, mi d-ɛeddaɣ seg tama n yiwet n tnezduɣt, tezdi i uɣerbaz, sliɣ i wurar n uẓawan. Amkan-nni yella qqaren-as « Nedjmet Essabah » anida kra n yinaẓuren ttɛawaden aẓawan. Ttmuquleɣ seg umxuj n tbukefrant (serrure), ẓerreɣ 3 neɣ 4 n wid yetturaren. Dɣa syin, yuɣal-iyi d tannumi, ttɛeddayeɣ-d yal ass syinna mara d-ffɣeɣ seg tesmilt (classe) ɣef 17sr (17h) bac ad asen-sleɣ tturaren. Tamuffirt, mi ɛeddaɣ tikkelt tamezwarut deg umaṭṭaf deg yunyu n useggas n 1969, skelseɣ tizlit-iw tamezwarut akked wid-nni gedged mu lliɣ selleɣ akkenni !!! Mi slan s temɛayt-a, wehmen rnan yeɛjeb-asen lḥal mi i yi-ufan ttferrseɣ! Yiwen seg-sen yenna-yi-d ihi s nekni ay tuɣaleḍ akka!

Anaẓur ameqqran Crif Xeddam yella gar wid i ak-d-yefkan lebɣi ad ternuḍ deg tẓuri? 

Akka. Ssneɣ kan s wawal, Sliman Ɛazem, Taleb Rabaḥ, Kamal ed Nura, maca mi sliɣ i Crif Xeddam s tezlit-nni « Acu n zzman » nniɣ-as dayen, abrid-iw ad yili yenǧer, ad cnuɣ s tezwawt deg uɣanib-a « style » i yi-iwulmen akken ilaq acku yella i nekk deg twala-nni d abrid iqeɛɛden n uẓawan, ɛlaḥsab amek msetnan yinzizen-nni n uẓawan. Lliɣ sɛiɣ yiwen n uɣilif : ur ttmeslayeɣ ara tazwawt (taqbaylit) ! Nezmer ad ad d-nini dakken Crif Xeddam yessken-iyi i wannar n tezlit tazwawt, ɣas ma yella mi bdiɣ deg yiseggasen n 1969 yella ur t-tuqiɛ ara deg yilemẓi-ya icennun netta ur yessin tutlayt-is ! Ihi griɣ deg ucqirrew wayeḍnin : Ad awḍeɣ s ubrid-a neɣ s wa, ad d-jebdeɣ awellih-is. Syin akkin teẓram amek. Ihi deg tudert, ilaq ad iger yiwen deg ucqirrew bac ad yeqdec ad yenɛettab syinna ad ibeyyen belli yesɛa amkan.

Acimi tɛeṭṭleḍ iwakken ad teskelseḍ album-ik amenzu ?

Deg tenǧast-nni, imaẓragen (éditeurs) llan ttmeslayen taɛrabt rnu tezzin ala i wid yettwassnen, am Deryasa, Blawi Huwari, Lamari, Abderreḥman Ɛaziz, Buǧemɛa Lɛenqis, El Ɛenqa ed wiyaḍ nniḍen. Daɣen, yella yiwen i yellan, ad t-id-nini, am akken d «monopole» n tezlit n tnezzut, d Kamal Ḥemadi. Wayi, yella d aseyyaḍ n wid yesɛan tikci. Mara ad yaf kra n yilemẓiyen, ad d-nini watan, ixeddem-asen tizlatin, aḍris ed uẓawan, yella yesɛa ttawil ad tent-yessiẓreg deg yixxamen n uḍebsi (disque). Yella yessen-iten merra. War netta, ur tezmireḍ ad tgeḍ acemma ! Ihi, mi lliɣ sɛiɣ aɣanib yexḍa i wayen znuzuyen, lliɣ ur sɛiɣ tagnit ad qerrbeɣ weḥd-i i yimaẓragen-a. Rnu ɣer-s, ma nemmeslay ɣef yimenzayen-iw (principes), gulleɣ ur ɛawdeɣ ad sṭebṭbeɣ ɣur-sen. Ihi nniɣ dakken yewwi-d tili d amaẓrag ara d-yasen i ɣur-i mačči d nekk. Imdukkal icennayen n yimir-nni qqaren-iyi-d ihi zemreɣ ad rǧuɣ, imi nutni d awezɣi ad d-asen i ɣur-i. Ttarriɣ-asen win yeddren ad iẓer! Ddeqs n wakud umbaɛd, amenzay-iw yettwaqader. Aql-i ttzuxeɣ s wannect-a rnu ad as-d-ttalseɣ dima imi ar ass-a yella, mačči kan ɣef yimaẓragen, maca ula ɣef usneɣmes n yimesli ed tiẓri (media Audio-visuels), taɣamsa yettwarun, akked yimheggiyen n kra n ttiɛadat s wazal-nsen. Tizlit i nekk d lebɣi mačči d tawuri. Ur ttidireɣ ara seg tẓuri-iw acku ur tezmir ad ak-tessidir ala deg kra n tḥeggizin !

Acu ara d-tiniḍ ɣef tezlit tazwawt tamirant ?

Ayen i d-qqaren merra ass-a, yuɣal-d lxiq s amḍiq-is, acku inaẓuren-nneɣ iqburen ǧǧan-aɣ-d agerruj ifazzen ur nfennu. Ur yebɣa ara ad d-yini waya belli ur nesɛi ass-a ilemẓiyen iwatan, nemgal, llan maca yesḥissif lḥal mara teẓreḍ acḥal ixus usnulfu skud ur as-zmiren merra, maca yessefk ad yessin yiwen ad t-yeɛqel akken yebɣu yili.

Mi d-tekkreḍ deg Lezzayer Tamanaɣt, drus i yettwajebden s tezlit tazwawt wala taɛrabt n Lezzayer. D acu d sser n Meǧahed Ḥamid?

Luleɣ deg Teqsibt (Casbah) n Lezzayer, din i ddreɣ ɣas ini tudert-iw merra. Ilaq ad teẓreḍ belli anda i yi-steqsan ad yi-d-inin ansi-yi, ur asen-qqareɣ seg Lezzayer tamanaɣt !!! Tamurt n Yizwawen d akal n lejdud-iw, ttḥulfuɣ seg tmurt-a ay d-seɣmiɣ aẓar, s yidammen, tummast, akked umezruy n yigiman n leqrun. Lemmer imawlan-iw, talwit fell-asen, ad d-uɣalen ulama dqiqa, ad wehmen mara ad yi-ẓren zedɣeɣ deg taddart ! maca ẓriɣ ad ferḥen aṭas daɣen acku aya yekka-d seg tterbya i yi-fkan.

Ur nezmir ad nɛeddi war ma nebder-d tadwilt-k yettwassnen «Icennayen n Uzekka», uɣef tenniḍ deg yiwet n tdiwennit dakken telliḍ din d aseyyaḍ n wid itewlen. Amek i d-tella termit-nni, ed wacḥal yeẓẓay ubehhir-nni i ak-d-yettwaɛeyynen?

Ɣef tedwilt-a, rriɣ ɣer tesga 25 n yiseggasen seg tudert-iw tudmawant ed tnaẓurant, ayen xedmeɣ d aɣan-inu (devoir), yettusemma, asiweḍ i tsutiwin tilemẓiyin ayen ẓriɣ. Ẓriɣ seg tazwara dakken ala azayez (public) akked umezruy ara yecfun ɣef wayen giɣ. Ass-a, llan(t) wid(tid) i d-yuɣalen d (t)imeqqranen(nin), d ayen yelhan. Ayen nniḍen, neɣ ankar n kra, mačči merra, ur d-cliɛeɣ ara deg-s maḍi. Ur bɣiɣ ara ad iyi-ḥemmlen, maca xersum ad iyi-qadren d aya.

Deg kra n yimagraden, ɣriɣ dakken Maɛtub Lwennas yella yebɣa ad ak-d-yessuter i yiwen nuqeddic imezdi. D acu i d-yellan kit? 

Talwit i yiman-is. Medden merra ẓran, Lwennas Maɛtub, seg wakken yekcem deg umezruy almi ur yesra ad yili d agni n ttjara ! Sḥassfeɣ imi ur d-yella ara taggara wayen-nni. Ur d-qqareɣ ara ugar n wanect-a acku netta ulac-it tura da, ihi ad t-neǧǧ ad yestaɛfu deg talwit.

Deg kra seg tezlatin-ik, am tin «Ay ul iḥeznen dima » ad naf dima aḥulfu iɣemqen, iḥeznen. Meǧahed ḥamid d acennay n leḥzen daɣen?

Gedged ! D winna i d aɣanib-iw, tizlit-nni n uḍegger ur xuṭeɣ deg-s. Ur tt-xdimeɣ ara, la ttzuxuɣ s waya.

Ahat ad d-yili umaynut yeqreb, am yiseɣrez?

Ttheggiɣ seg wacḥal-aya tura iseɣrez-iw wis-ukuẓ. Ttraǧuɣ kan ad yi-d-sutren ! Sin n yimaẓragen sseknen-d lebɣi ad t-id-sufɣen, tura aql-i ttxemmimeɣ, ur ɣessbeɣ ara deg wanect-nni! Kra n wayen yelhan neɣ icebḥen yettɛeṭṭil akken ad d-yennerni. Deg 2015 ahat.

Tettwaɛerḍeḍ taggara-a sɣur Tesbeddit Takanadit i Tmaziɣt « TIREGWA », ilmend n tfugla i tga deg Zubga. Amek tettwaliḍ iqeddicen yecban wid txeddem?

D ayen igerrzen aṭas aṭas, « TIREGWA » d tasbeddit n umedya, i iqeddcen seg wul. Aṭas i ilaq ad lemden seg-s ad tt-ɛanden. Ad snemreɣ akk imasayen-is, iɛeggalen-is, akked yimezdaɣ n Zubga daɣen, i igan am wakken ara yecdeh walbaɛḍ deg umedya-nsen.

Tanemmirt a Meǧahed Ḥamid mi tqebleḍ tasutert-nneɣ, amek tebɣiḍ ad nseqqef?

Awal n taggara, ad nettreḥḥem ɣef yiẓiɣren n yinaẓuren-nneɣ i aɣ-yeǧǧan, ilaq ad nzux s wacu nella: d Izwawen, d Imaziɣen, d izzayriyen, d At Taferka n ugafa, d Iferkanen, d At ilel agrakal. Tanemmirt i wid akked tid iqeddcen deg uɣmis-nwen.

Yesteqsa-t : Mhenni Xalifi

Partager