Accueil Tamazight Tidyanin n 8 deg maggu 1945 (aḥric 1ut)

Gar twaɣiwin n talsa : Tidyanin n 8 deg maggu 1945 (aḥric 1ut)

7152
- PUBLICITÉ -

Ass n 8 deg maggu 1945, d azemz i yettunefken i tedyanin neɣ i tmesbaniyin yeḍran deg Lezzayer, lawan n umnekcam afransis. Bdant seg umenzu n maggu, wwḍent armi d agguren-nniḍen sdat-s. Maca, d 08 maggu i d ass aberkan, ddeqs n temgraḍ i yeɣlin ass-nni, Ddeqs n tudrin i yerɣan; ttwahuddent. Ass n umenzu n maggu n useggas 1945, i d-yezgan d ass n tfaska n yixeddamen. Iɣella n Umussu aɣelnaw, ssawlen ɣer tmesbaniyin deg ddeqs n temnaḍin n wakal azzayri. Rran-d yimdanen i teɣri deg ddeqs n liwlayat. Ffɣen-d ɣer yizenqan d yiberdan. Tiɣri-nsen d yiwet; d tilelli n Lezzayer d userreḥ n Messaali Lḥaǧ seg usekraf. Ɣef uqerru n ymesbaniyen, yella-d ukabar n uɣref azzayri. Iswi-nsen, iban. Bɣan ad d-smektin Fransa ɣef lweɛd i tefka i yizzayriyen i ittekkkin ɣer yidis-s deg ṭṭradat igreɣlannen. Deg ṭṭrad amezwaru (1914-1918), ad naf 172 749 n yiserdasen izzayriyen i yeddan ɣer umennuɣ: 25 711 seg-sen mmuten-d, ma 72 035 d imejraḥ. Ma deg ṭṭrad wis sin (1939-1945) i yellan gar yimesddukliyen akked yinaziyen, ad naf 257 000 n yiserddasen izzayryen i yeddan ɣer yidis n Fransa: 8600 seg-sen ɣlin d asfel deg unnar n ṭrad. Syin, mi yekfa ṭrad wis sin, ur teṭṭif ara Fransa deg lweɛd i tefka i tmurt n Lezzayer. Lweɛd-agi d tukci n uzarug i Lezzayer. Ihi, sɛuẓẓgen yiserdasen akked yimsulta n Fransa ɣef wayen ṛeggmen, zzin s weɛrur i teɣri n yimesbaniyien. S ddɣel d rsas s wayes iten-qublen. Ma neṭṭef amedya ; timesbaniyin yeḍran deg Lezzayer tamaneɣt, seg ddeqs n tamiwin i d-bdan tekliwin. Llan wid i d-yebdan seg yizenqan n Lqeṣba. Wiyaḍ seg Bab Lwad, ma d wiyaḍ seg Balkur (Belwezdad n wass-a). I wakken ad mlilen akk deg Lbuṣṭa Tameqqrant. Imsulta, qqerṣen-d fell-asen s rsas. Ttwanɣan 07 n yimesbaniyen, rnu ddeqs n yimjraḥ. Ma ɣer yidis n Yifransiyen, yemmut yiwen n umsulti. Syin, uɣen temesbaniyin tuget n wakal azzayri, ladɣa timnaḍin n usamar : Ǧiǧel, Qsenṭina, Galma, Ɛennaba, Skikda, Xennecla, Bgayet, Tbatent, Tizi Uzzu, Busɛada, Siṭif, Sidi Belɛebbas… Acu kan, timnaḍin yenṭṭarren, ad naf Ṣtif, Galma akked Xeṛṛaṭa ideg yeḍra ubaxix d txezzabiyin meqqren . Ddeqs n yidamen yuzlen, ddeqs n tuddar yerɣan, yettwakkes sser ɣef yimezdaɣ …atg. Ad yeqqim umezruy d inigi ɣef yilemzi Buzid Seɛɛal, i yesɛan n 22 n yiseggasen deg leɛmer-is mi yerfed annay azzayri. Ɛerḍen yimsultiyen, ad as-teksen, netta yugi ad as-yebru, yeqres fell-as umsulti s rṣar armi i as-yeffeɣ yiziɣer-is.

- PUBLICITÉ -

Tadyant n Buzid Seɛɛal

Aḍris-agi, d yiwen n umjahed iwumi ssawalen Ɛissa Cerraga i d-yettalsen tadyant n Ṣiṭif, deg-s yewwi-d awal ɣef yilemzi-agi. Yenna-d: «…Tikli-nni, tella tetteddu tṣeggem, lɣaci llan cennun s taɣect εlayen imseɣret (nnacid) n « Ḥayyu ccamal, ḥayyu Ifriqya“, d acu kan, mi d-kecmen yemsulta, teḥbes din din kan tikli-nni, yerna d win ay d ifeṭṭiwej yessaɣen times n ccwal ara yeqqimen sin n wagguren. Tidyanin-a, bdant-d mi yewweḍ lɣaci ɣer sdat n tneɣlust n « Café de Franc », i d-yezgan deg tlemmast n temdint n Sṭif. Usan-d ɣur-i ṛṛebεa n yimsulta, bdan ttdemmiren-iyi, ssemguclun-iyi i wakken ad i yi-kksen azamul n uɣlan s lekmal-nnes, d aɣlan i yellan itteddu akken ad ibeddel akk umezruy-ines, maca nekk ur ten-ǧǧiɣ ara ad i yi-rnun. Mi i yi-d-yeẓra Buzid Seɛɛal la ttedduɣ ad ɣliɣ, yeffeɣ-d gar lγaci-nni, yekkes-iyi takbabt-nni (taεellamt), yerna yerfed-itt d asawen. Ula d Seɛɛal, i yesεan 22 n yiseggasen, ur yeǧǧi imsulta ad as-kksen takbabt n lḥeṛma n tmurt, yerna ur yugad seg tuggziwin-nsen (menaces). Sakin, yiwen n umsalti i iḥulfan amzun yeɣli leqder-nnes sdat n yilemẓi-nni azzayri, i yugin ad yaɣ awal, iqres s lqerb ɣef Saɛɛal Buzid, aqcic-nni yeγli. Mi yeffeγ leεqel lγaci, ur nezmer ara, ad nẓer swaswa anwa amsalti i iqersen ɣef Seɛɛal. Yuɣ lḥal, ur neẓri ma d Olivieri (yellan d imḍebber n terbaεt yettewliwilen n yemsulta) neɣ d amaswaḍ Laffont, neɣ d Tort… Yessekf ad teẓrem d imsulta-nni i iqerssen d imezwura i d ssebba n tazla-nni n yidammen i d-yellan ussan-nni. Wid i d-yennan nessuffeγ-d imrigen (leslaḥ) seg yibernyas d tqendyar deg tikli-nni, skaddben ».

Lexsarat n tedyanin n 8 maggu

Seg yineḍruyen n maggu 1945, tban-d tebɣest n yizzayriyen yebɣan beṭṭu d Fransa, sran ad yidir di tlelli akked wussan yeḥlan. Akken daɣen, iban-d wudem n umnekcam afransis, yesxedmen akk ttawilat d lḥerǧ aɛesekkri. Ur yemniɛ seg-s win meqqren neɣ win meẓziyen. Yedda uterras, yedda lmal agugam. Tidayni n maggu, glant-d s lexsarat timeqqranin i sin n yidisan yettnaɣen, ama deg cci neɣ deg tmegraḍ. Igemmaḍ n wid yemmuten deg tmesbaniyin, d leḥsabat ur nerkid. Yal tama, acḥal i d-tettak. Ma nessaked ɣer leḥsabat i d-tefka tedbelt n Fransa di tallit-nni ɣef yiles n uneɣlaf n daxel n Fransa, yenna-d : ‘’Azal n 50 000 n yimesbaniyen i ittekkin deg tmesbaniyin. ɣlin wazal n 88 n yifranisyen (Gar yimsulta akked yiminigen imhersiyen) akked 150 n yimjraḥ’’. Ma yella ɣer yid-is n yizzayriyen, yenna-d : ‘’Gar 1 200 ɣer 1 500 n yimesbaniyen i yemmuten’’. Ma yella d leḥsab i d-ittunefken sɣur izzayriyen iɛedda nnig n wayen i d-tefka Fransa. Ad naf 45 000 n yimesbaniyen i yettwanɣan. Ula leḥsabat i d-fkant tmura tiberraniyin yemgarad, iteddu gar 50 000 armi 70 000. Tasɣunt « Al Baṣayer » i d-tesuffuɣ Tddukkla n Lɛulama Izzayriyen, fkan-d 85 000 n lmuta. Imceyyeɛ n tmura n Marikan yedduklen deg Lqahira, tamanaɣt n Maser, yenna-as i uselway n Tddukkla n tmura tiɛrabin belli azal n 45 000 n yimesbaniyen i yeɣlin. D aya i yeserfan adabu afransis. Ajerred n wid yemmuten deg tedyanin-agi yettkemmil seg useggas ɣer wayeḍ, acku ddeqs i d-ittwajerden ɣer yittafttaren n teɣdemt n Lezzayer deffir n timunent. Deg tallit tamirant, yella-d wawal deg rehbat d temliliyin n tsertit akken ad ttwaḥsaben wid ijerhen deg tedyanin-agi am wid yemmuten d imeɣrasen. Acu kan, ar ass-a, mazal ur ttwasemlen ara… Yettkemmil

Lyes Belaidi

- PUBLICITÉ -