Accueil Tamazight Aẓar n umenzu n yennayer

Yennayer deg tgemmi n talsa : Aẓar n umenzu n yennayer

1585
- PUBLICITÉ -

Aṭas i iteqqnen yennayer ɣer ugellid Cacnaq, ladɣa ɣer tgelda-s deg

- PUBLICITÉ -

tmurt n Maser.

Acu kan, leḥsab-agi neɣ turda-agi ur tesɛi ara assaɣ srid ɣer usfugel n yennayer, neɣ ur tezmir ara ad tcudd snat n tigawin yemgaraden. Leḥsab n yimaziɣen ara yawḍen akka tura deg tfada (calendrier) ɣer useggas n 2969, yesnulfa-t-id, ɣef wakken i d-nnan, Amar Negadi i yellan deg Ugraw n yimaziɣen (Académie Berbère) i d-yettwaxelqen deg useggas n 1967 deg Fransa, iɣef yella d aqerru Bessaoud Mohan Arab. Imir, diɣ, i d-xelqen anay neɣ asenǧaq amaziɣ, am wakken i d-rran s annar agemmay n tfinaɣ. Ihi, tafada tamaziɣt, d ayen i d-yennulfan deg useggas n 1980 sɣur umeɣnas acawi Amar Negadi i yettwassnen s yisem Amar Acawi. Yella umeɣnas-agi i ilulen deg usegas n 1943 deg Tbaten, deg Ugraw n Yimaziɣen (Académie Berbère) deg tmurt n Fransa. Yeqdec deg-s kra n lweqt kan deg yiseggsen-nni 1970.

Tafada n yimaziɣen

I wakken ad yefk izamulen i umennuɣ d leqdic ɣef tmaziɣt, ixemmen ad d-yesnulfu tafada n yimaziɣen imi iwala tella tfada n yimasiḥen akked tin n yinselmen. Ihi, inuda acḥal d aseggas i wakken ad d-yaf ansi ara t-yebdu. Yuɣal, yefra-tt d rray-is, u yewwi nnican seg wasmi yuɣal Cacnaq d agellid ɣef yiferɛunen (yesbedd tagelda tis 22) deg useggas n 950 uqbel tallalit n ƐIsa. Aya, ɣef wakken i t-yufa netta deg unadi-ines, imi ar tura mazal ur tefri temsalt-agi n wazemz-agi. Ihi, yekker Amar Negadi, yexdem-d tafada tamaziɣt deg useggas-nni 1980 u yebda amenzu n yennayer 2930, ass-nni 1 deg yennayer 1980. Syin, uɣalen sseɣtan-t, rnan-as ussan ɛlaḥsab n umgarad yellan gar tfada Julien akked tin Grégorien. Teffeɣ-d tfada-agi i tikkelt tamezwarut deg tesɣunt Assaɣen n Tddukkla n Uɣref Amaziɣ anda yella Amar Amaziɣ. Akka, i d-ttlalent ula d tanfusin ɣer yigduden-nniḍen. Acu kan, tadyant i d-nnan teḍra gar Cacnaq akked Ramses II, mazal ur d-banen ar ass-a, ttbut fell-as deg umezruy. Mazal yettkemmil unadi fell-as, yal wa d acu i d-yettawi ɣef temsalt-agi. Llan wid i d-yeqqaren d akken mgaradent s waṭas talliyin ideg ddren yigelliden-agi Cacnaq akked Ramses II, meḥsub ur zmiren ara ad myagarent gar-asen. Ma d amenzu n yennayer, icudd ɣer tfellaḥ. Xas ulamma ur tefri ara, meɛna leḥsab yettkemmil am wakken teddez tebrez, ladɣa imi yuɣal wass n umenzu n yennayer d ass aɣelnaw, mebla lxedma u yettwaxelles, d lfijṭa.

Asfugel n umenzu n yennayer

Ɣer yimaziɣen, ur yebdi ara yennayer deg useggas 950 uqbel talallit n Ɛisa, yella yennayer uqbel Cacnaq, imi llan,yakan, sfugulen-t yimaziɣen imezwura. Yella d aggur amezwaru deg tfada-nsen. Akken yebɣu yili lḥal, ass-a,yuɣal-as-d yiseɣ i yennayer deg tmurtn Lezzayer, neɣ ɛad deg tmazɣa s umata. Sya ar d-iban wayen-nniḍen i sdergen deg tmagit n yimaziɣen, abrid n yiseɣ la as-yettruẓu usalu, ha-t-an la d-yettifrir. Amenzu n yennayer d ixf n useggas deg tfada (calendier) n tfellaḥt ɣer yimaziɣen. Xas ulamma yemgarad usfugel-is seg tama ɣer tayeḍ, ladɣa deg yisufar swayes i d-ttheggin imensi-ines akked wamek i t-ttmagaren, acu kan iswi d yiwen : asirem i wayen yelhan deg useggas ajdid. Seg zik, sɛan yimaziɣen assaɣ alqayen gar-asen akked wakal i ten-id-yessekkren ; seg zik n zik, ttarran tajmilt tameqqrant i ugama s useḥbiber fell-as. Ihi, seg wakken sfilliten ad tefti zariɛa deg wakal, zellun-as asfel u sewwayen isufar ifettin deg yimensi n yennayer. Isufar yecban, irden, ibawen, tiɣrifin, berkukes, d wayen-nniḍen. S umata, ttheggin-d uftiyen, zellun ayaziḍ. Zik, ur xeddmen ara yimdanen deg wass n umenzu n yennayer, yerna ttgen 7 wussan n tmeɣra neɣ tfaska. Deg tama n At Snus,seg temnadt n Tlemsan, ttgen tafaska iwumi fkan isem ‘’Ayrad, izem’’. Ihi, ass n umenzu n yennayer, xeddmen-as tameɣra , ttɛeddin d tarbaɛt ɣef yixxamen, zzuɣuren yiwen umdan i cebbḥen am yizem, ssuturen yis-s axxam, axxam, u ttɣennin kra tenfaliyin anda i ‘’ttḥettimen’’ s yisefra-nni ɣef yimezdaɣ i wakken ad asen-d-ffken kra n tedrimt neɣ kra n yisufar ara ferqen ɣef yimeɣban mi ara selken tafaska-agi. Ma seg tama n At Mzab, nutni sfugulen yennayer ass 6 deg ‘’janvier’’, mačči am tamiwin-nniḍen anda i t-xeddmen gar 12 d 14 deg ‘’janvier’’.

Yiwet gar tmucuha yeqqnen ɣer yennayer

Tella yiwet n temɣart, tesɛa taɣadt. Aseggas-nni yeǧǧhedd yennayer mačči d izli, yella deg-s ugeffur, adfel, akked usemmiḍ. Ihi, teḥbes temɣart-nni, nettat d taɣadt-is, aggur daxel n uxxam. Asmi ifukk waggur n yennayer, tecreq-d tafukt. Teffeɣ-d temɣart-nni akked taɣadt-is ɣer lexla, tenna-as i yennayer : ‘’Xemsa deg wallen-ik ! Tfukkeḍ, ur tesɛiḍ acu i yi-txedmeḍ’’. Amek ara yexdem yennayer i wakken ad d-yerr ttar-is ? Iruḥ ɣer furar yenna-as : «Ttxil-k a ɛemmi furar, rḍel-iyi yiwen wass, ad d-rreɣ ttar». Yeqbel furar, yerḍel-as-d yiwen wass i yennayer. Tebreq, terɛed tegnawt tenhewal, yeɣli-d udfel d ssixṭṭa, dɣa yemsex tamɣart akked taɣadt-is, mmutent. Ɣef waya i as-qqaren i wass aneggaru n yennayer Amerḍil n temɣarin. Qqaren-d daɣen mi ara yekcem yennayer keccmen wussan n tafat, teffɣen wussan n ṭṭlam. Llan wid i d-yeqqaren, ɛad, daymi i as-yenqes yiwen wass i furar.

Yiwet gar tezlatin i cennunt tlawin deg yennayer

A yennayer ! A yennayer ! Keččini d bab n yiger,

A yennayer ! A yennayer ! Fell-ak i nerwa amdegger.

A yennayer ! A yennayer ! Eğğ amkan a gma i furar,

A yennayer ! A yennayer ! Tettaggadeḍ Rebbi deg umɣar.

A yennayer bu-ṣṣaba,

Aman-ik d isemmaḍen.

Tamurt n jeddi d baba,

I tt-ireffden d irgazen.

A yennayer bu-tecrurin,

A win iwumi yezdi yisem.

Ḥemmlen-k warrac d teḥdayin,

Mi i ak-yesla udrar d rrsem.

A yennayer ! A yennayer ! A lexyar deg wugguren,

A yennayer ! A yennayer ! Ḥader widak yunagen.

A yennayer lehna tafat,

Tamurt, tedda s tsula,

Win i inudan ɣef kra yufa-t,

Anda yedda Rebbi yella.

Hocine Moula

- PUBLICITÉ -