«Gtent temliliyin s tutlayin tijenṭadin…»

Partager

Muḥ Lɛid Deflawi d amedyaz, d aɛeggal deg ugraw «Isekkilen». Ɣas di Kanada i yettidir seg 2002, acu kan yettkemmil dinna, akked imeddukkal-is, leqdic ɣef yidles aqbayli.

Aɣmis n Yimaziɣen : Ɣer wanida tettuɣal temlilit-nwen, kečč d usefru?

Muḥ Lɛid Deflawi : Timlilit-iw yid-s d assaγ tuker temẓi i temγer, d temγer yettun temẓi-s. Timlilit-iw d usefru-w, d tudert tis snat. Deg useggas n 1986, aseggas amezwaru-inu di tesnawit, i tekcem tira n usefru deg-i war ma ẓriγ d acu-t uxemmem n tira i yi-yerran d iminig i yesnugan iman-iw. Ur neẓri amek, iwumi ? Asefru d aεwin n tesnagrayt-iw, d tanaga gar yisteqsiyen. D asefru-nneγ i d tasekla γas ma tiswiεin yettuγal d ilugan n tmeddurt-nneγ. Ddut kan yid-s ay at tmurt ma tewεam!

Tesnulfam-d, taggara-a, annar n tsekla Isekkilen. Mmeslay-aɣ-d fell-as akked yiswiyen-is ?

Lemmer kan s teqbaylit; akken yebγu yili iziεqer, ad iγellet yiεiqqer. Qrib tura sin n yiseggasen-aya segmi i d-nesnulfa annar aseklan s teqbaylit, di Montéal, iwumi nsemma “Isekkilen”.Talalit n unnar-a d tigzi n usḥissef, d tiftilt i ṣṣwab, d targa i usekkil ameγradan, d tafat kan i teqbaylit. La d-nettawi inebgi di yal taggara n wayyur, akken ira yili usentel, maca s teqbaylit! Iswan n unnar-a-nneγ, d taqbaylit: Uggten yinurar d tddukkliwin di tmurt neγ deg yinig i d-yessuddusen timliliyin d tfaskiwin s tutlayin tijenṭadin, zun am wakken ṭṭfen-d izem deg ujeḥniṭ, ladγa ur tufiḍ d acu i d-γellten i taggara. Iswan n “Isekkilen” d tasekla, d tamedyezt taseklant, d taẓuri, d amezruy, d tussniwin s umata…ara yilin d tudert s ta-nneγ !

Awal ɣef wammud-ik n yisefra?

D ixemmimen n temẓi i leqqmeγ akked wid n “tura” i rriγ d lγella, d ammud n 2014. Fkiγ-as azwel: “Nnig n usirem”. Ssefraγ, uriγ γef Teqbaylit, γef umezruy n yidles, γef yimeddukkal n tẓuri, γef yinig, γef umaḍal amhersan, γef talsa, γef tmedyezt.

Amek twalaḍ aqeddic n uɣerbaz Inas n Montréal i d-yessufuɣen tasɣunt ideg tettaruḍ ?

Zgiγ ttaruγ yal ass xerṣum d tasenna n yisekkilen neγ d tafyirt kan akka… i yettuγalen d aḍris, d asefru, d amagrad… Dγa mi yi-d-ssawlen i tesγunt, ttafen-d akufi-w yeččuṛ. Aγerbaz n “INAS” ilul-d deg useggas n 2009 di Montréal. Dγa d ul kan, d ul n teqbaylit, i iṣṣawḍen iεeggalen-is ad as-ldin tiwwura-ines γas akken ṭṭuqten wuguren. S cwiṭ n ttawilat i sεan, tikti tuγal d awal, awal yuγal d aṣenfar, aṣenfar yuγal d aγerbaz. Aṭas n yigrawen n yinelmaden i yellan: Iṭiṭuḥen, ilemẓiyen, imeqranen.

Aql-ik tettheggiḍ kra i warrac. Mmeslay-aɣ-d ɣef waya…

Akken walaγ, mi ḥṣiγ smedyizeγ ttaruγ adlis asegmisan (pédagogique). Zedmeγ-d tikti asmi lliγ d aselmad deg uγerbaz amenzu di Tmurt deg useggas n 1997-1998. Nniγ-as, amek akka cennun warrac-nneγ, inelmaden-nneγ di taggara n useggas aγurbiz s teεṛabt neγ s tṛumit? Yuεeṛ fell-aγ ad nessiwel, ad nẓawen aya s teqbaylit tucbiḥt? Deg yilel-a aseklan i rriγ tasnagrayt-iw d tumert n tudert n tmettant-iw. Nniγ-as, ad d-aruγ kra i warraw-iw, i warraw-nneγ. Dɣa nniɣ-as:

Ini tidet! Akken (ad) ak-yimlul uzekka Cnu tidet!

Ad ak-ḥemmlen di yal tama Ddu d tidet!

Ad ddun yid-k meṛṛa

Sbur tidet!

Ad tizdigeḍ i lebda

Sefti tidet!

Deg umaḍal war ceḥḥa

Uγal d tidet!

D iṭij d aman n tliwa

Txeddmeḍ isefra ula i kra n yicennayen. Efk-aɣ-d tamuɣli-k ɣef tezlit taqbaylit?

Ma yettẓawan wawal, ad yemmeslay uẓawan-is. D tidet, ḥemmleγ aẓawan, cennuγ ttẓawaneγ mi d-yerza uneγlan n lxiq, ladγa tizlit taqbaylit. Iseggasen-a ineggura, akud-iw, yeddem-it akk yimru-w i usekkil aqbayli: Ttaruγ i wiyaḍ war ma kfiγ iṣenfaren-iw n tira. Tizlit taqbaylit, yewwi-d ad tili ad telhu, ama deg uḍris-is neγ deg uẓawan-is. Yessefk fell-as ad tekcem deg tegnawt taḥerfit, ad teddu deg ubeḥri n tγara. Nettak aṭas azalen i umeslay d uẓawan, maca nettu abrid n ṣṣut n ucennay, abrid i uγerbaz n taγect… Ulayγer ad nettayes, ixuṣṣ-aγ waya! Tin γur-s, ma teffeγ-aγ tnila n ubeḥri-nneγ, iwumi-tt tezlit ur nelli d taqbaylit ?

Yesteqsa-t M. K.

Partager