“S tmuɣli tasnilsant, ur yelli umgarad gar tutlayt d tentala…”

Partager

Aḥric 1u

Deg tdiwennit-a, newwi-d awal akked uselmad n tmaziɣt Ramdane Achour ɣef uzekka n tmaziɣt d wuguren i d-tettemlili deg unnar.

Aɣmis n yimaziɣen: Di tazwara, s kra n wawalen kan, amek-it waddad n tutlayt tamaziɣt ass-a?

Ramdane Achour: Liḥala n tmaziɣt, am wakken qqaren deg umeslay n yal ass, yiwet n lǧiha bxir; tayeḍ, la tettwexxir. Neɣ am wawal-nni yeqqar winna n zzman: Seg wasmi nerbeḥ, d lexsara. Amek? Tamaziɣt, tḥella-d aṭas deg tama tazamulant, deg tama tazerfant, maca la tettwexxir deg yixxamen, la tettensar kra kra, la txelleḍ deg yilsawen. Taɛrabt d tefransist, qqlent-as d takniwin deg wagens. Agens-nni deg tella tgelled weḥd-s armi d melmi kan.

Amek tettwaliḍ takadimit-agi i d-yettwasbedden i tutlayt tamaziɣt?

Tasudut tussnant, ttif tella wala ulac-itt. Ar d-yemɣi, ad iban ma d aḥbac neɣ d ajilban. D acu, ad iniɣ adabu yundi-tt, iɛuss-itt.

Aṭas i yesteqsayen acimi ulac isem n Mass Remḍan Ɛacur, gar 40 n yiɛeggalen i iɛemren takadimit-agi, acu ara asen-tinniḍ?

Ur yelli kra ara asen-iniɣ. D wid ifernen wid ara yilin kan i yeẓran amek fernen, anwi i d isefranen-nsen, ayɣer wwin win wwin, ayɣer ǧǧan wid ǧǧan. Yerna uqbel ad d-yaweḍ usteqsi fell-i, ayɣer ulac-iyi, tewwi-d ad yesteqsi bnadem ɣef waṭas n yimussnawen-nniḍen, ssnen-ten akk medden.

Yettezzi wawal itenneḍ ɣef usnulfu n yiwet n tmaziɣt tamaynut (tufṣiḥt), ara yesddukklen iles amaziɣ azzayri, acu-tt tmuɣli-k?

Yenna-as Lewnis: “Win tufiḍ yers-d s annar, ur as-mlin, win tufiḍ la yetturar, llɛeb ur yessin”. Nekk ttwaliɣ belli amdan ad yeddu kan d tmuɣli i d-yefka Salem Chaker (1996) deg wayen yerzan asemsasa (amenagement) n tutlayt. Rray-is, d rray iɣudan. Ur ilaq ad d-neslal tutlayt ur igezzu yiwen, ur nelli d tutlayt n yiwen, ur nelli d tutlayt yeddren. Ur ilaq ara daɣen ad iḥir bnadem ad ak-yini: “Yal tantala neɣ tameslayt, ad tuɣal d tutlayt weḥd-s”. Yal tantala, ad tebnu s wudem ara d-yesgerwen akk timeslayin-is mebla ma tezzi s uɛrur i tentaliwin-nniḍen. Ahat sya ar sdat, ad d-tlal tutlayt ara d-yesddukklen akk tantaliwin, akk Imaziɣen. llant temsal, d lweqt ara tent-yefrun.

Llan wid i d-yeqqaren belli taqbaylit d tutlayt mačči d tantala neɣ d tameslayt, i kečč yellan d amussnaw deg tesnilest amek tettwaliḍ tamsalt-a?

S tmuɣli tasnilsant, ur yelli umgarad gar tutlayt d tentala, acku deg tɣessa, ulac ay deg mgaradent. Am tutlayt, am tentala, d anagraw n yisɣilen (système de signes). D adeg-nsent deg tmetti akked uwanek (Etat) ay deg temgarad tutlayt ɣef tentala. Taqbaylit, d tutlayt neɣ d tantala, yal wa amek yettwali gar tutlayin neɣ tentaliyin timaziɣin. Yezmer lḥal, tutlayt tamaziɣt ara d-ilalen azekka, d taqbaylit ay d taɣayemt ɣef ara tebnu, d taqbaylit ara yilin d aɣsaw (noyau) ara d-yesgerwen tiyiḍ. D akud d tmetti ara tt-yefrun.

Ma nuɣal-d ɣer yidlisenfusen iɣurbizen n tmaziɣt, imi kečč gar yimeskaren-nsen, amek ara d-tessegziḍ aseqdec n teqbaylit ugar n tantaliyin-nniḍen. Acu kan, idlisen-agi ur ttwaxdamen ara i tmurt n leqbayel kan?

Idlisen n uselmed, ttwaxedmen s teqbaylit “tatrart” i Leqbayel, yessnen taqbaylit d tutlayt n tyemmat-nsen, d tutlayt n uxxam. Ur ttwaxedmen ara i temnaḍin timezɣawalin-nniḍen neɣ i temnaḍin tiɛerbawalin. D acu, deg tmurt-nneɣ, tikwal d arway ay aṭas. Imḍebbren, yerḥa-ten kan umḍan n twilayin ara d-inin belli yudef ɣur-sent uselmed n tmaziɣt.

Ur twalaḍ ara d akken ilaq udlisfus uzzig i yinelmaden n temnaḍin tiɛerbawalin?

Ilaq udlis amaẓlay i temnaḍin tiɛerbawalin. Adlis deg ara lemden taqbaylit d tutlayt tis snat. Ad tt-lemden am wakken lemden medden tutlayt s-way-s ur d-lulen ara… Tettkemmil

Yesteqsa-t Adaoun Abdelghani

Partager