Accueil Tamazight ‘’Ugur yellan d wa : Melmi ara ɣren yinelmaden tamaziɣt ‘’?

Yahia Bellil, d amaṣwaḍ n tmaziɣt

‘’Ugur yellan d wa : Melmi ara ɣren yinelmaden tamaziɣt ‘’?

308
- PUBLICITÉ -

Deg tdiwennit-a, nestqsa amaṣwaḍ n tmaziɣt, Mass Yahia Bellil, ɣef uhetwir-agi yekkren ɣef umekkan n tmaziɣt deg usemres n wakud deg yiɣerbazen, imi ɣef wakken i t-id-nnan, ur iban ara yixef-is.   

- PUBLICITÉ -

Aɣmis n yimaziɣen: Amek ara d-tili tuɣalin ɣer uɣerbaz deg tallit n Kuruna ?

Yahia Bellil: Awanek ur d-yenni ara d acu n wallalen i yellan gar yifassen-is akken ad ihenni inelmaden d yimawlan-nsen, ad rsent tsiswa-nsen. Awal yellan ɣef waya, d ayen kan i d-yessufeɣ uɣlif n usedwel aɣelnaw deg ulɣu 1 127 n wass n 11.10.2020. Yemla-d deg-s amek ara teddes tuɣalin n usaggas-a, ama si tama n tezmert, ama si tin n beṭṭu n yinelmaden ɣef tneɣriyin deg yiɣerbazen, ama si tin n usemres n wakud i yal tanga. Yeqqim-d deg tamiwin i terza tuɣalin, ma yella zemrent ad seddunt timsal akken iwata, akken ur inetteḍ ara, ur icerreε ara waṭṭan n tawla n kuruna, am tɣiwanin, imawlan n wallalen n usiweḍ n yimdanen, d wiyaḍ. Tamsalt tefka-d ticci; ur yeshil ara waluf. Maca, ur ttɣimin ara akka yinelmaden, berra i uɣerbaz. Ilaq ad bdun medden ad ttnamen amahil deg tegnatin n ddiq. Wissen d acu ara d-yefk yimal deg temsalt-a. Ma nezmer, ad nkemmel; ma yusa-d wayen iɣef ur nebni, ahat ad d-siwlen ɣer tuɣalin s axxam.

Deg uɣawas i d-yuzen uɣlif n usedwel aɣelnaw, ass n 11.10.2020, ɣef usemres n wakud, yella umaynut. Ini-aɣ-d iwellihen igejdanen i d-yefka.

Ayen yeqqnen ɣer usaḍuf, iban. Arra iwelleh-d ɣer wayen ara yilin deg yiɣerbazen akken ur ttaḍnen ara deg-sen medden. Ameqqal (arrêté) wis-52, yefka-d azemz n tuɣalin n yinelmaden, tilisa n yimuras iɣurbizen; wis-53, yemla-d amek ara yeḍru ubeddel n tiggezt (inscription), i unelmad yebɣan ad ibeddel aɣerbaz. Amur i aɣ-yeǧǧan ad nemmeslay ɣef warra-a, d amur-nni n tuddsa n leqraya n yinelmaden. Deg-s, yedda-d wamek ara yeddes uselmed deg yal aswir : akud, tangawin, igrawen n yinelmaden, atg. Yal aswir s yiwellihen-is, deg yixf iman-is. Dinna i d-iban wakud d umkan i yettunefken i tamaziɣt.

Dɣa d wa i d lsas. Γef wakken i t-id-nnan kra n yiselmaden, amkan n tmaziɣt deg usemres n wakud ur iban ara mliḥ. D acu i twalaḍ ?

Imdanen i ixedmen ɣef waya, ddan i lmend n yiwellihen n tesweḍt tamatut. Yella kra n uɣawas i ḍefren. Γas akka, yeqqim-d cwiṭ n wugur. Ansa i as-tekkiḍ, ad tafeḍ tamaziɣt-nni teṭṭerrif iman-is; ur tekcim ara s tehri ɣer ugni n tangiwin tigejdanin. Tazwara, niqqal yuzzel wawal ɣef tibawt n tmaziɣt. Tura, mi akka i d-yusa warra unṣib, nufa ayenni d lekdeb. Yelha. D acu kan, ara-agi ur yefki ara afud i tmaziɣt, ad tili d tunsibt nettat diɣen deg uɣerbaz. Deg yixf yerzan aɣerbaz amezwaru, i uswir wis-4 d wis-5, ad tcukkeḍ am wakken tuddsa terza iɣerbazen ideg igrawen i yeqqaren tamaziɣt meẓẓiyit maḍi, am wakken yella lḥal deg temnaḍin tiεerbawalin. Tikwal, ad naf yiwen unelmad di tneɣrit n tmaziɣt, tikwal sin… ulac agraw ummid. Daymi i d-yemmeslay warra-nni ɣef usddukkel n yinelmaden n tneɣriyin n yiwen uswir deg yiwen n ugraw. Amedya, inelmaden n snat neɣ ugar n tneɣriyin n uswir wis-4, ad mlilen ɣer yiwen n ugraw, imi drus tid-sen. Yezmer ad yeḍru waya. Ma yella bɣan yinemhalen n yiɣerbazen ad xedmen akka, ulac deg-s.

Di temnaḍin timazɣawalin, ideg tineɣriyin mmdent, ur yezmir ara ad yili waya. Wagi, tura, iban. D taluft n leḥsab. Ugur yellan d wa : Melmi ara ɣren yinelmaden tamaziɣt ?

Ih, melmi ?

Mačči d nekk ara t-id-yinin; d arra-nni n uɣlif. Ad d-suqqleɣ :

“ Yezmer ad rsent tɣimay n usedwel di tẓuri akked tmaziɣt i kra n ugraw berra i tegnit n leqraya n yigrawen-nniḍen, neɣ deg uɣawas n wakud n yimalas n yal agraw, ma yella wamek.”

Dagi, d acu ara tegzuḍ ? Ma yella wayen ara yeffɣen i wakud unsib, d tamaziɣt d tẓuri. D acu i d sseba n waya ? Twalaḍ aẓayer n tmaziɣt ass-a, deg uɣerbaz. D tanga i d-irnan sufella; yezmer unelmad ad tt-iɣer, yezmer ad tt-yagi. Dɣa, mi xedmen akka, d aẓayer-agi i asen-yemlan abrid. Ur tekksen ara tanga tunsibt, ad fken amakan i tin ur nersi. Uguren, mačči yiwen. Ma yella, aɣerbaz amezwaru yexḍa i tagi n tɣuri deg wass n ssebt, aswir alemmas tḥuza-t. Taseddart i yemmeslayen ɣef waya d ta (ad d-suqqleɣ) :

“ Aselmed n tsenselkimt, n uẓawan d tẓuri, ad yili s nnuba, abrid i 15 n wussan. Ad iḍerru, yerna d tasureft, ass n ssebt deg yiɣerbazen ilan tamaziɣt.”

Dagi, ad negzu ayen i nebɣa. Anemhal yezmer ad ak-yini : “ Tangawin-a merra, ad tent-nsers ass n ssebt.” Yiwen yezmer ad ak-yini : “ Tangawin-a merra ad ttuseɣrayent ass n ssebt; tamaziɣt ad teqqim am tiyaḍ deg uɣawas unsib. Im tella nettat, tdegger tigi-nniḍen ɣer taggara n yimalas.” Di tilawt, aḍris n tanaḍin i umahil, ur ilaq ara ad iger medden deg umazzar. Ilaq ad yesεu yiwen unamek; ad t-yeḍfer yiwen usnas. Acimi akka ? Wissen. Yal yiwen amek ara yesleḍ tamaslat.

Tidmi-k keččini. Amek i d-teɣriḍ aya ?

Ur yewεir ara fell-asen ad d-ferzen timsal. Tillas –a ideg tger tanaḍt n uɣlif n usedwel aɣelnaw, ur srusuyent ara tignatin; senfufudent ifeṭṭiwjen n umennuɣ. Ssya d afella, ahat ad yebbetli uɣlif ɣer waya, ad d-ibeggen d acu i yebɣa. Ma yella d leɣlaḍ kan i yellan, ad t-nekkes, ad frunt temsal. Ma yella d ayen nniḍen, ad iqabel timetti.

S yiman-iw, bɣiɣ ad amneɣ d leɣlaḍ kan i d-yegren.

Wamma, ma iεemmed, yebɣa ad idegger tamaziɣt ɣer wass n yiɣimi n yinelmaden, mačči d lḥeqq fell-as. Aya ad yesfukti ɣer medden adegger n tmaziɣt. Yiwet, d tanga timernit, tayeḍ ur d-ttaken ara tarwa-nsen ass n yiɣimi.  D ayen ur nettwaqbal. Imdanen yeṭṭafaren amhaz n tmaziɣt deg tsuda (institutions) n tmurt, yal yiwen s tmuɣli-s. Amgirred yekka-d seg uẓayer i deg gren tamaziɣt; d netta i d-yettawin akk tixessarin-a, yal aseggas. Wanag i wacu akk timenǧuεin-a i aɣ-iteqqsen yal mi ara d-nemmeslay ɣef tmaziɣt ? Amer ibeddel uẓayer-a, yili frant akk tmenqas-a timeẓẓyanin. Medden ttmeyyizen. Deg usatal igi nella, ggtent tyitwin. Atmaten inselmen kkaten amek ur tettili ara tmaziɣt d tunsib; adabu yesseḥbas imeɣnasen n tugdut d tmaziɣt; yerna-d uɣlif n usedwel tin-is : amkan n tmaziɣt ur yettban ara alamma s yisuɣan d rriḥa n ukawaču. Aẓayer n tmaziɣt – yerna d aselmed n tutlayt, mačči d aselmed s tutlayt – yefka afud i at lbirwat ad uraren akken i bɣan s uselmed n tutlayt-a. Ass-a, adabu yeḥsa belli deg tmura n Ufella ilan aṭas n tutlayin, tasertit tetteddu s lqis. Yal tutlayt tla tallunt-ines, yella uɣref i tt-yettmeslayen. Yal aɣref ila isuḍaf-is, ila diɣen cwiṭ-nni n tnaya (souveraineté) i yettgen tilisa i uɣmar (domination) n yiduba. Dagi, ɣer-neɣ, mazal d yiwen kan i yettsewwiqen, ixeddem ayen yeffɣen fell-as. Netta tamuɣli-s d tin n 62, d tin n wass-a.

Amek ara tqablem, kunwi s yimaswaḍen tagnit am ta, ladɣa ma rran aselmed n tmaziɣt, ass n ssebt ?

Mačči armi d ass-a i bdant fell-aɣ tmeckukal am ti. Akken i nqubel timenza ara nexdem i tneggura. S sswab d lmeεqul. Ad nemmeslay, ad naru, ad nsuɣ ma ilaq. Awal kkiɣ-d seg-s. Ur iban ara εad ma d tidet tetudegger tmaziɣt ɣer wass n ssebt. Ma tezzer maḍi, ad d-nefk isumar ara d-yessersen talwit, ara d-yerren yal yiwen ɣer leεqel-is.

Yesteqsa-t Hocine Moula

- PUBLICITÉ -