Deg tdiwennit-a, yemmeslay-d umyaru Omar Kerdja ɣef wamek i d-yella leqdic-is deg unnar, ɣef wuguren n usizreg akked yisenfaren-is i yessaram ad uɣalen d tilawt sya d afella.
Aɣmis n Yimaziɣen : Deg tazwara, acu yebɣa ad d-yini wawal LEXIPSO i tefkiḍ d azwel i udlis-agi-inek amaynut ?
Omara Kerdja : Awal LEXIPSO d awal uddis. D nekk i t-yesnin akka. ihi, ha-t-an unamek-is. L : lexique ; EX : expression; I : intellect; P : psychologie ; SO : sociologie. Fkiɣ-as isem LEXIPSO de la culture amazigh imi llan daxel-is aṭas n yisental, yecban amawal, tinfaliyin, uraren, ansayen, tamedyazt d wayen-nniḍen i d-gemreɣ deg tmetti-nneɣ.
I wacuɣer ur d-tessufuɣeḍ ara adlis i yal aḥric ?
Am wakka, ih. Zemreɣ ad d-ssuffɣeɣ yal aḥric d adlis i yiman-is, meɛna ssmenyifeɣ ad d-ffɣen akk yisental deg yiwen udlis. Nniɣ-as yal imeɣri ad yaf deg-s ayen uɣur yettmili : wa d amawal, wa d anzi wayeḍ d tamedyazt…atg. Zemreɣ ad d-iniɣ amahil-agi icuba aḍebsi n seksu n bu zebɛa n yisufar. Ad yili deg ddehn n yal yiwen.
Amahil am wa, laqen-as aṭas n yiseggasen i unadi d usqucceḍ. Amek i d-yella, dɣa, waya ?
D tidet, leqdic-a, yeṭṭef-iyi aṭas d aseggas. Rziɣ ɣer waṭas n temnaḍin, steqqsaɣ yendin n yimdanen, ladɣa, timɣarin uɣur i d-gemreɣ inzan, uraren, tamedyazt d wayen akk i icudden ɣer tmetti tamaziɣt s umata. Cubaɣ amahil-agi ɣer tzizwit. Deg tazwara, ad ters ɣef tjeǧǧigt, imi ad yebdu umecwar alamma yeqqel d tamemt. Yettuneḥsab leqdic-iw d aseḥbiber ɣef yidles akked tutlayt-nneɣ. Nebɣa ad yezdi gar tsutwin i wakken ad tdum tmetti-nneɣ. Xas ad tbeddel deg kra n yiḥricen, maca ad teqqim rriḥa n lejdud i lebda, rriḥa n wat zik. Am wakken, daɣen ara yettuneḥsab udlis-a d tuqqna n timawit ɣer tira.
Yettwaru udlis-a s snat n tutlayin : tamaziɣt akked tefrensist. I wacuɣer ?
Nwala d akken mačči akk imdanen ssnen ad ɣren tamaziɣt imi armi d tura i tebda la tettak imɣi. ihi, nniɣ-as i wacuɣer ur d-sfaydayen ara wigi s wayen akka i d-gemreɣ. Akka i d-tusa tikti n tsuqqilt n tira-w ɣer tefrensist. Kra n wayen akk uriɣ s tmaziɣt, fkiɣ-as anamek i as-iwulmen s tefrensist. Segzaɣ-d taswiɛt anda i qqaren yal tanfalit. Xas ma yella umdan ur yessin ara ad iɣer akken iwata tamaziɣt, acu kan mi ara yefhem tafrensist-nni, ad as-tishil tɣuri-nni n tmaziɣt imi yuɣ lḥal yegza asentel d wayen yeḍran. Ula d wid ur nessin ara taqbaylit, ad fehmen u ad tt-lemden ma bɣan neɣ ma rran ddehn-nsen.
Yella-d akka ubeddel n wawalen deg kra n tenfaliyin. I wacuɣer ?
Mačči d abeddel i d-yellan. Ur nezmir ara ad nɛiwed i yinzan neɣ i tmedyazt amawal-nsen. Acu kan, yal amḍiq amek i d-ttawil lemtel-nni. Ad naf ttbeddilen tikwal wawalen. Ihi mačči d nekk i ten-ibeddlen, d wid i yi-ten-id-yennan i ten-yeqqaren akken.
Ar tura ɣur-k 5 n yidlisen. Mebla ccek tesɛiḍ isenfaren-nniḍen sya d afella…
Akken qqaren ‘’Nekni nmeẓẓi, lebɣi meqqer’’. Wagi d ciṭuḥ seg taffa. Aṭas n yisenfaren ay sɛiɣ, meɛna xussen-aɣ ttawilat, ixus ufus n tallelt. Aql-i dɣa la d-ttheggiɣ yiwen udlis ɣef Faḍma n Sumer. Ssarameɣ ad d-yeffeɣ deg furar neɣ meɣres 2019. D adlis ameqqran i d-yewwin aṭas n yisallen imaynuten, i tikkelt tamezwarut, ɣef tmeṭṭut-agi tagrawliwt. Mazal, diɣ, leqdicat-nniḍen d yinadiyen ɣef tmetti taqbaylit neɣ tamaziɣt s umata.
Awal n taggara
D lawan tura ad d-nelhi s umezruy akked yidles-nneɣ. Ma ur t-nexdim ara nekni, ur yelli win ara t-ixedmen. Limmer yal yiwen deg-neɣ ad yefk ciṭ n wakud i waya, nezmer ad nesseḥbiber ɣef yidles d tutlayt-nneɣ, syin ad gmun i wakken ad aɣen amekkan-nsen deg umaḍal.
Yesteqsa-t Hocine Moula