Ddurt yezrin, aṭas i d-yemmektin anaẓur Muḥya. Aṭas i d- yemmeslayen fell-as. Anect-a yessebgen-d belli kra n win ixedmen s lmun,du leqrar ayen yezreɛ ad yefk iẓuran , ad yefti, akken ad yessemɣi aseklu deg uẓar yewwet s telqay deg wakal . Aẓar ara icebken di taleɣt n tmenna akken ad ijab aman( imayagen/ ifyar) n tudert tin ur yezmir ad yerreẓ wakud neɣ ad tt-yeddel wabbu n tatut. Yeqqar Ernest Renan : « win yebɣan ad yekk nnig n tmettant , tewwi-d ad yebnu ayen ara ineflen i tuccar n zzman ».
Ayen i d-yekkan seg wul, ikeččem ɣer wul mebla ncida. Ayen i d- yefrurin seg yixef n yixef, idehhin ulawen, yezzuzun fell-asen lḥif , yettuɣal-asen d adif yettarran tameddurt tesɛa udem, tesɛa anamek. Yenna André Malraux: « annar n tẓuri ur yelli d win n war tamettant, yella d rreḥba, deg kulci yettlal u yettembeddal. »
Ahat trika i d aɣ d- yeǧǧa Muḥya, uqbel kulci d tazmert yekseb umyag n teqbaylit akken ad yini tidyanin n wass-a s tutlayt yelsan talaba n wass-a. Ahat, lemziya tameqrant n Muḥya d akken yessukkes-d awal n teqbaylit si lqefs ideg bɣan ad t -rren kra, akken d awezɣi ad yili di lmendad n tegnit tatrat ! Ahat, ayen yebɣa ad yini Muḥya d imeslayen i d-yenna Maɛtub Lwennas: « tameslayt i d- yefrurin di ṣseḥ/ ɣer ɣer-sen nitni/ telha kan cḍeḥ». Yeqqar Charles baudelaires: «tiɣri n yiḥulfan d tazulalt, meɛna tecbeḥ imi dɣa d tazulalt».
Ass-a, nettwali acu i d-ɣellet teqbaylit si leqdic n Muḥya. Ma yella ass-a, nezmer ad nemmeslay ɣef umezgun s teqbaylit, ilaq ad nẓer belli d netta i d –as igan lsas. Tuget n tmezgunin ssulint imawlan n umezgun s teqbaylit d tt-id akken i d- yessuqel Muḥya si tutlayin nniḍen ɣer teqbaylit. Wamma, bexlaf kra n tdukliwin yesɛan tirebbuyaɛ n umezgun am tiddukla “Numidiya N wehran” neɣ “Yusef U Qasi” yeṣṣawḍen ad snulfunt iḍrisen n umezgun imaynuten s yiman-nsent, amur ameqran n trebbuyaɛ ikecmen s annar n umezgun d Tulsa i d- ttalsent i kra yexdem Muḥya. Teqqar Amelie Nothombe: “ tigza d asnulfu», ma d Muḥya ifhem-itt( tigzi) akken nniḍen, imi ɣur-s tigzi ur telli ara d aglugel neɣ d askucber ɣef yiman uxmit, ur nedli ɣef tafat n wiyaḍ, ur d -nugim seg uɣbalu n talsa. Yeqqar Jean –Michele Robes: « asberber deg wusu aqbur d yiwen n usafer n tiɛugent ».
Ulac agdud yeddren s yiman-is kan, ulac taskla i irefden iman-is mebla ma tḥawec-d lqeḍ n tmenna si tebḥirin n wiyaḍ. “Yiwen” yezga d akellex ma d “asget” d tudert. Akka i d lqaleb n tiɣermiwin, akka i teddun yigduden yebɣan ad sɛun amur , wa ad ttikkin di talsa. S tayri tgemmu tɣerma am wakken i t-id yenna Sthendal. Muḥya, mebɣir ccekk d win yeswan s tmiqwa n tayri n yisekkilen n teqbaylit akken ad bnun tiḥeǧurin s wacu ara ibedd uḍris yettarran tutlayt taqbaylit d taylawit am nettat am tutlayin n medden meṛṛa. Yenna Ferḥat: “ tutlayin am yimdanen / kifkif- itent deg uzref”. Nnig wulɣu -agi Muḥya yefka-d lberhan d akken ala leqdic i isenden ɣef tidet i izemren ad yessufeɣ tirga ɣer tilawt!
Ait Slimane Hamid
