“Azul n udrar n Dhar Ubaran i udrar n Jerǧer”

Partager

Mohamed Rougie d amedyaz amaziɣ si tmurt n Rrif( Lmaruk). Tamedyazt-ines d tamḥadit. Illul deg aseggas  1977 di « Temsamane » akal anda i d- yella trad n Anwal akked d win n Dhar Ubaran anda irrifiyen rẓan tiserdest tasbanyulit.  Mohamed Rougie nnig tamedyazt –ines , yella d amdan n talwit yesazalen iguma  n tayri deg isefra-ines.    Leslaḥ  s wacu yettaqazem Mohamed Rougie  lehlak  iḥuzen timeti, yetteceliḥen deg idles amaziɣ  d imru ines akked d awalen- is. Awalen-is  yeččuren d timedyazt.  Mohamed yefka azal meqran i timsal yettrabin ixef am tayri n talwit,  leḥmala n ugama,  tilleli., tawaculut . Yegga azal i tawacult acku yettwali-tt d netta-t   i d-lsas ɣef acu tettsenid  timeti. Mohamed yattaru di snat n tutalayin : tarifit( tamaziɣt n Rrif) akked tafransist. S tumert meqran id yuzen awalen-is i yimeɣriyen n uɣmis n imaziɣen.

Tabrat-inu

Deg-s awal

S wur d acemrar

I kečč ay amdakel

I kečč a tawamet

I kečč a mmis n udrar

Tettaruḍ  s tmaziɣt ( tarrifit) akked tefransist , amek yettili ufran n tutlayt  di lawan n tira ?  

Tira  ur telli ara  d aqaṣer. Tira  d tugra  n yiman ɣer  ugni n umenuɣ. Di tillawt ur smenyafeɣ-ara tutlayt ɣef tayeḍ. Tarifit d tutlayt-iw tamezwarut, yis i ttemesawaleɣ akked d atmaten-iw imaziɣen .  Ttaruɣ yis akken ad tidir  wa tuɣal am netta-t am tutlayin nniḍen d tutlayt n taywalt( communication). S tirifit ṣawaḍeɣ i yimeɣriyen-iw iḥulfan-iw ama d lferḥ neɣ d leḥzen, d taḍṣa neɣ d imeṭṭi.  S tewzel n wawal,s trifit ttalseɣ-d i   tikta iceɣben ixef-iw s umata. Tafransist d tutlayt s wacu  teɛradeɣ ad  cebheɣ tidmi n tmaziɣt akken ad tḥaz talsa i meṛṛa. Di tillawt ulac amgared ger tutlayin imi yal yiwen yesɛa azref akken ad yaru s tutlayt i-iḥamel. 

Awal-inu

Deg-s tanwact n tafsut

Deg-s anebdu

Deg-s tafukt

Nekk akked kečč

A tawmat inu

Anwi idlsen id tezrargeḍ ɣer tura u d acu i d- isentel n yal yiwen ? 

Deffir amud n isefra-inu « lehmali n isefra- les rafales de la poésie » ɣer tizrigin « oasis des artistes », rniɣ-d « ddew nhati- au rythme des souffles » ɣer tizrigin «  mon petit éditeur ». Anagaru i d- yefɣen d win umu semmeɣ «  rwayaḥ  n  temdyazt- les fragrances de la poésie ». Targit iyi -zedɣen tagara-agi d asezrireg n wamud n isefra s trifit. Ma yalla , ar tura, ur d sufeɣ ara  s tmaziɣt tella sebba. Ttemjadaleɣ akked  ṛṛay-iw u  ttnadiɣ anwa abrid ilaqen , anwa udem ilaqen akken ad nawi amaynut i uɣanib n tira s tmaziɣt . Ttnadiɣ ɣef umaynut, acku ayen yakk i d- yettnulfun s trifit  yekcem deg yiwen lqaleb, yeglugel.  Nekk bɣiɣ ad rẓeɣ asalu ɣer wayen nniḍen. Ilaq ad neffeɣ deg iberden n tanumi akken ad nexleq amaynut. Deg isefra-inu s triffit,  ttnadiɣ isental iceɣben talsa akked d umdan s umata : tayri,tadukli, tudert, lmut, timadit tamaziɣt, akked  tameṭut. Liḥala n tmaṭut iceɣeb-iyi aṭas ,acku deg timeti-neɣ tettweɛzel, yettwakes-as uzref, rran aqarif ɣef izerfan-is.Neẓra yakk belli d tmaṭut i d-tasarut n tanfalit. D netta-t id aɣerbaz amenzu i yal yiwen seg-nneɣ.  D netta-t id aɣ- yeslemden tikli. Deg tamdyazt xedmeɣ  rriɣ-as tisemɣert i tuklal.

Tudert d taqudbdat

Ay amdakel

A tawmat siwel

Axmi ɛamer-as

A tawmet inu

Ur neqqim

ɣer ij n wanḍu

axmi ɛamer-as

wer neswi seg yij n wanu

Amek tella tamedyazt  tarifit, anwi i d-imedyazen itt-iɛeban deg abrid n unerni ines ?

Di tillawt tamedyazt tarifit  tufrared akken ilaq deg isaggasen n tmanyin(80) s demma  n umedyaz Saɛid El Musawi. Isefra-ines aṭas n icenayen iten-yecnan am tarbeɛt « itran », El Walid Mimun. Tamdyazt-is thuz ixfawen-nneɣ s imeslayen-is yeččuren d sser akked  lmeɛna.  Amedya asefru-ines «  necrin ssa- aqleɣ-da ». Di, lǧera-s, aṭas n imedyazen i d yernan, ḍefren abrid-agi n tanfalit id yewwi  Saɛid am « Mayasa Rachida » yezdin di tmedyazt-is snat  n tutlayin : taqbaylit akked tarifit. Yella diɣ « Amnus Ḥarfuf » , « Lhanis ». Ass-a tamedyazt tarifit  tufrar s tuget n imedyazen akked tmadyazin id as yellan d lmendad.

axmi ɛamra-as

ay amdakel

wer neqqim deg tiri unebdu

sad it-tecubeḍ n wartu

Amek tella liḥala n tizlit tarifit ?

Mi ara d nemeslay ɣer ccna n rrif ulamek ur d nettebder ara « El Walid Mimun ».  D acenay-agi  i -irefden senjaq n ccna amaziɣ atrar  di rrif. D netta id-as yerẓan asalu.  Ur nettu ara diɣ acenay  Allal   , Ayawen, terbaɛt  « Itran », d waṭas nniḍen yefken lemqud i tizlit tartrart n rrif.

Moḥand Amɣar d tanfust, d aṣaḍ di Rrif. Yezmer ad yili usaru ara d yelsen  n ugarawli –agi ameqran? 

Mulay Muḥend amɣar ( Ɛebd El Krim Xatabi) d yiwen uzamul n tilleli, n timunent n yegduden n ddunit meṛṛa. Deg akken ccan-is meqqer ula d Che Guevara yezdew ɣef tikta-s tigrawliyin. Maca di tmurt-is ( Rrif- Lmaruk, tamazɣa) isem-is muggad. Kra n yemdanen ttkukrun ad bedren isem-is.  Xas ulama akka yemmut, lexyal-is yeshab-iten.  Ilaq asaru ad yewwin ɣef waṣaḍ-agi n timuzɣa akken  tizumelt-ines ad ttesmendig tirget n tirugza deg ulawen n yal amaziɣ anda ma yella. Akken ibɣu nniɣ-d ɣef Mulay Muḥend, awalen-iw  meẓẓiyi-t zdat n temɣert akked  ccan  yekseb deg ulawen n yal amaziɣ di Rrif neɣ di tamazɣa wakali.

Amek yezmer ad yilli umṣaweḍ ger imusnawen Iqbayliyen akked  Irifiyen ?

I tazwara ilaq ad inniɣ ulac umgared ger tarrifit aked teqbaylit. Snat n tutlayin -agi d takniwin. Ttemcabin-t aṭas.. s tanumi  yal yiwen yezmer ad yezgi tutlatyin -agi. Nekk asen -inniɣ i watma iqbayliyen ḥamleɣ-ten aṭas aṭas. Idles aqbayli d idles inu am netta am tarifit.  Mi ttmeslayeɣ akked  leqbayel , ttafeɣ iman-iw .  Awal yettezririg ger-nneɣ s shala. Ayen ala ? Nekni nesɛa adrar n Dhar Ubaran kunwi  tesɛam adrar n Jerjer.  Idurar-nneɣ yiwen-nsen. Adar d ixef-nneɣ.  Azul-iw  i ccna n teqbaylit  yeggan abrid i tmaziɣt akken ad tuɣal  d tutlayt n taywalt akked tmusni d tusna. 

tayri ɣer –nneɣ ma  ur teqqim

niɣ tenɣi-ḍ-tt,   yeffeɣ ixef-is s 

adrim ?

Ait Slimane Hamid 

Partager