Mohamed Rougie d amedyaz amaziɣ si tmurt n Rrif( Lmaruk). Tamedyazt-ines d tamḥadit. Illul deg aseggas 1977 di « Temsamane » akal anda i d- yella trad n Anwal akked d win n Dhar Ubaran anda irrifiyen rẓan tiserdest tasbanyulit. Mohamed Rougie nnig tamedyazt –ines , yella d amdan n talwit yesazalen iguma n tayri deg isefra-ines. Leslaḥ s wacu yettaqazem Mohamed Rougie lehlak iḥuzen timeti, yetteceliḥen deg idles amaziɣ d imru ines akked d awalen- is. Awalen-is yeččuren d timedyazt. Mohamed yefka azal meqran i timsal yettrabin ixef am tayri n talwit, leḥmala n ugama, tilleli., tawaculut . Yegga azal i tawacult acku yettwali-tt d netta-t i d-lsas ɣef acu tettsenid timeti. Mohamed yattaru di snat n tutalayin : tarifit( tamaziɣt n Rrif) akked tafransist. S tumert meqran id yuzen awalen-is i yimeɣriyen n uɣmis n imaziɣen.
Tabrat-inu
Deg-s awal
S wur d acemrar
I kečč ay amdakel
I kečč a tawamet
I kečč a mmis n udrar
Tettaruḍ s tmaziɣt ( tarrifit) akked tefransist , amek yettili ufran n tutlayt di lawan n tira ?
Tira ur telli ara d aqaṣer. Tira d tugra n yiman ɣer ugni n umenuɣ. Di tillawt ur smenyafeɣ-ara tutlayt ɣef tayeḍ. Tarifit d tutlayt-iw tamezwarut, yis i ttemesawaleɣ akked d atmaten-iw imaziɣen . Ttaruɣ yis akken ad tidir wa tuɣal am netta-t am tutlayin nniḍen d tutlayt n taywalt( communication). S tirifit ṣawaḍeɣ i yimeɣriyen-iw iḥulfan-iw ama d lferḥ neɣ d leḥzen, d taḍṣa neɣ d imeṭṭi. S tewzel n wawal,s trifit ttalseɣ-d i tikta iceɣben ixef-iw s umata. Tafransist d tutlayt s wacu teɛradeɣ ad cebheɣ tidmi n tmaziɣt akken ad tḥaz talsa i meṛṛa. Di tillawt ulac amgared ger tutlayin imi yal yiwen yesɛa azref akken ad yaru s tutlayt i-iḥamel.
Awal-inu
Deg-s tanwact n tafsut
Deg-s anebdu
Deg-s tafukt
Nekk akked kečč
A tawmat inu
Anwi idlsen id tezrargeḍ ɣer tura u d acu i d- isentel n yal yiwen ?
Deffir amud n isefra-inu « lehmali n isefra- les rafales de la poésie » ɣer tizrigin « oasis des artistes », rniɣ-d « ddew nhati- au rythme des souffles » ɣer tizrigin « mon petit éditeur ». Anagaru i d- yefɣen d win umu semmeɣ « rwayaḥ n temdyazt- les fragrances de la poésie ». Targit iyi -zedɣen tagara-agi d asezrireg n wamud n isefra s trifit. Ma yalla , ar tura, ur d sufeɣ ara s tmaziɣt tella sebba. Ttemjadaleɣ akked ṛṛay-iw u ttnadiɣ anwa abrid ilaqen , anwa udem ilaqen akken ad nawi amaynut i uɣanib n tira s tmaziɣt . Ttnadiɣ ɣef umaynut, acku ayen yakk i d- yettnulfun s trifit yekcem deg yiwen lqaleb, yeglugel. Nekk bɣiɣ ad rẓeɣ asalu ɣer wayen nniḍen. Ilaq ad neffeɣ deg iberden n tanumi akken ad nexleq amaynut. Deg isefra-inu s triffit, ttnadiɣ isental iceɣben talsa akked d umdan s umata : tayri,tadukli, tudert, lmut, timadit tamaziɣt, akked tameṭut. Liḥala n tmaṭut iceɣeb-iyi aṭas ,acku deg timeti-neɣ tettweɛzel, yettwakes-as uzref, rran aqarif ɣef izerfan-is.Neẓra yakk belli d tmaṭut i d-tasarut n tanfalit. D netta-t id aɣerbaz amenzu i yal yiwen seg-nneɣ. D netta-t id aɣ- yeslemden tikli. Deg tamdyazt xedmeɣ rriɣ-as tisemɣert i tuklal.
Tudert d taqudbdat
Ay amdakel
A tawmat siwel
Axmi ɛamer-as
A tawmet inu
Ur neqqim
ɣer ij n wanḍu
axmi ɛamer-as
wer neswi seg yij n wanu
Amek tella tamedyazt tarifit, anwi i d-imedyazen itt-iɛeban deg abrid n unerni ines ?
Di tillawt tamedyazt tarifit tufrared akken ilaq deg isaggasen n tmanyin(80) s demma n umedyaz Saɛid El Musawi. Isefra-ines aṭas n icenayen iten-yecnan am tarbeɛt « itran », El Walid Mimun. Tamdyazt-is thuz ixfawen-nneɣ s imeslayen-is yeččuren d sser akked lmeɛna. Amedya asefru-ines « necrin ssa- aqleɣ-da ». Di, lǧera-s, aṭas n imedyazen i d yernan, ḍefren abrid-agi n tanfalit id yewwi Saɛid am « Mayasa Rachida » yezdin di tmedyazt-is snat n tutlayin : taqbaylit akked tarifit. Yella diɣ « Amnus Ḥarfuf » , « Lhanis ». Ass-a tamedyazt tarifit tufrar s tuget n imedyazen akked tmadyazin id as yellan d lmendad.
axmi ɛamra-as
ay amdakel
wer neqqim deg tiri unebdu
sad it-tecubeḍ n wartu
Amek tella liḥala n tizlit tarifit ?
Mi ara d nemeslay ɣer ccna n rrif ulamek ur d nettebder ara « El Walid Mimun ». D acenay-agi i -irefden senjaq n ccna amaziɣ atrar di rrif. D netta id-as yerẓan asalu. Ur nettu ara diɣ acenay Allal , Ayawen, terbaɛt « Itran », d waṭas nniḍen yefken lemqud i tizlit tartrart n rrif.
Moḥand Amɣar d tanfust, d aṣaḍ di Rrif. Yezmer ad yili usaru ara d yelsen n ugarawli –agi ameqran?
Mulay Muḥend amɣar ( Ɛebd El Krim Xatabi) d yiwen uzamul n tilleli, n timunent n yegduden n ddunit meṛṛa. Deg akken ccan-is meqqer ula d Che Guevara yezdew ɣef tikta-s tigrawliyin. Maca di tmurt-is ( Rrif- Lmaruk, tamazɣa) isem-is muggad. Kra n yemdanen ttkukrun ad bedren isem-is. Xas ulama akka yemmut, lexyal-is yeshab-iten. Ilaq asaru ad yewwin ɣef waṣaḍ-agi n timuzɣa akken tizumelt-ines ad ttesmendig tirget n tirugza deg ulawen n yal amaziɣ anda ma yella. Akken ibɣu nniɣ-d ɣef Mulay Muḥend, awalen-iw meẓẓiyi-t zdat n temɣert akked ccan yekseb deg ulawen n yal amaziɣ di Rrif neɣ di tamazɣa wakali.
Amek yezmer ad yilli umṣaweḍ ger imusnawen Iqbayliyen akked Irifiyen ?
I tazwara ilaq ad inniɣ ulac umgared ger tarrifit aked teqbaylit. Snat n tutlayin -agi d takniwin. Ttemcabin-t aṭas.. s tanumi yal yiwen yezmer ad yezgi tutlatyin -agi. Nekk asen -inniɣ i watma iqbayliyen ḥamleɣ-ten aṭas aṭas. Idles aqbayli d idles inu am netta am tarifit. Mi ttmeslayeɣ akked leqbayel , ttafeɣ iman-iw . Awal yettezririg ger-nneɣ s shala. Ayen ala ? Nekni nesɛa adrar n Dhar Ubaran kunwi tesɛam adrar n Jerjer. Idurar-nneɣ yiwen-nsen. Adar d ixef-nneɣ. Azul-iw i ccna n teqbaylit yeggan abrid i tmaziɣt akken ad tuɣal d tutlayt n taywalt akked tmusni d tusna.
tayri ɣer –nneɣ ma ur teqqim
niɣ tenɣi-ḍ-tt, yeffeɣ ixef-is s
adrim ?
Ait Slimane Hamid

