Tawačḍa n yixef di tmadyazt n Matoub Lounes

Partager

S wacu ara yesedhu umdan lḥif-is  ma yella  ur t-yezuzen ara  s wayen is-id yewwin lḥif-nni s timad-is ? Id  yenna umusnaw  ameqran  André Gide. Tudert n yal amdan teẓda am usaru. Maca tikwal deg usaru-nni, yellan d telqa n tudert, ttilin-t tiyersiwin  id yettbdadden d-iɛawiq mgal  innig yettawin  amdan alama d  tidet  n iyman-is. Aqazem n tideray –agi yemgared  ger umdan akked wayeḍ . Kra ttafen tibrujin ansi ara kken akkin   i wugur yessan deg abrid n tudert-nsen,  tezgalen  tiderit mebla ma yeččed  fell-as uḍar,  kra yetteɛraq –asen lewhi, ttemdarkalen ɣef tiyersiwin-nni, kečmen deg uzabuq n-ugrireb alama wwḍen  ɣer lqaɛ n wanu  yeččuren d iɣilifen . Amdan ibelɛen deg immi n tnifift n lḥif  neqqar-as yecceḍ ! 

Ɣeluy ɣer lqaɛ n lbir n wurfan  ɣef kra n tiwenziwin ihatem-it lḥal , dayemi deg anzi  neqqar «  ur yuksan ḥedd i t-yuɣen ». Deg unamek n wawal yenna Roger Nimier : « Di kra n tagnatin ixef ijebed ɣer ugadir. Tikwal  yettafed  azref akken ad yegrireb. Lwehma mačči din i tella.  Ayen yesewhamen yella deg akken mi ara nwali amdan yeqbel ɣellu, yeqbel aḥnunef, yebra iyi-iman-is akken ad yenfeḍ  yerna ad yesbur i ddel-id as yenḍen tebeḥnuqt n lhu akken ad ikalex i   yiman-is uqbel wiyaḍ ». yettban ihi tela tucḍa id yekkan s ddew lɣreḍ tella tin id yekkan nnig lɣerḍ !

Ulac amdan is-iḥulfan i tadyant n tucḍa n yixef yegunin yal amdan yedranj  tudert n ṣeh ( tin yeddan di terga n lebɣi )  am umadyaz.  Netta yellan d-illel n ikuftawen n iḥulfan, yettlejlij ixef-is s lemwaji n iɣeblan yesuḥuben iman ɣer timedwa n leɣrur. Amedaḥ ur nessin  adari , ur nessin  tikerkas, yettawi ixef-is ger ifasen-is d nnican i tiyita n wussan, d  tadla i wahmaj n lawan. Tugna-agi n umadeḥ ikecmen  tiregwa  n letlaf , tella  d lemri n wayen iḥalsen  d aṭan, d aɣilif, deg  wul ikenfen ɣef tirgin n tgrawilwin  ur d nuffi ṣahd ilaqen akken ad tguraɛ ayen tekmen di twamust-is  d  reffu neɣ d aqlileḥ.   Deg akken ssden  wuguren ɣef ul, yebḍa d aftaten, yemuckundew  d-icaqiqen ansi id  ttmirin  imaṭawen  akked ineẓman. Tasa  n umedah tettnehtit  ɣef laweɛd unḥis ; tettfegiḍ  zɛaf akked reffu. 

Tucḍa n yixef ɣef yecna Si Muḥen U Mḥend, Rimbeau, Baudelaire akked d waṭas n imedyazen di ddunit, yemnamer akked-s Matoub Lounes deg acḥal d-asefru.  Tikawal, ɣer Lwennas,  tucḍa n yixef  id-as tt-id yewwin d ṛṛay-is . Deg akken yetḥaqaq belli leɛtab deg ayeg i tsers tudert d netta i yeddan ɣur-s d lebɣi-s  nettaf-it  ikečem di lxelwa n tidmi-s, yesrugmut ɣef  yir aḍar-is i t-yesuhben ɣer  tafsit n ddel.  

Ulac abrid ur wwiɣ

Ur telli tiɣmert zegleɣ

Assa  dḥiɣ-d facleɣ aɛyiɣ

Di tazmert-iw i ttuɣeɣ

Di teɣcact n ndama swiɣ

Ur d ukiɣ  alarmi qlalḥeɣ

Si leɛyub n zzman ččiɣ

Ččiɣ ilaq ad xelṣeɣ.

 Tafrit s yiman yegren deg yir tixmirt ur tedrig ara  ɣef umedyaz.  Lejwareḥ-is yeswan si tidi n leɛtab-is ttsuɣun lhejna n wul.  Tixlijin   n ṛṛuḥ-is   teẓda lmeḥna  fkent  lemqud  i tiɣwisin.  Ṣura-s yecban  taftilt iraqen id yeṭṭaǧǧen infiḍ, tnagi d idim, tesurug imeṭawen. Xas akken  tidmi-s tekcem tigzirin n targit, aqabli n lemḥan yettra-d taɣzint-is alama d-aḍar n tidet, din yettaf d akken nmara  teḥwaj iseflan. Leɛyud id yeɣlin am umačim ɣer  tudet-is , iten-id yuǧwan d lebɣi-s. . Di tagnatin-nni , deg yesmerjiḥ  ṣber akked facal , teḥlalid tuzma . Anwa ɣef acu ara yezem umeɛcuq yenuɣnin mayal mačči ɣef « Nekk » ines it –yesbedden ɣef yir imanaren. Anwa  ɣef ayed ara d yezzu ulmu ma yella mačči ɣef ṛṛay-is id yewwin ɣer wanda ggunint timseḥṣal ? 

Telfeɣ d imeṭṭi a Rebbi

Zedmeɣ ur ttmeyizeɣ ara

Ddiɣ di lebɣi n lebɣi

Ur ḥabreɣ i tagara 

Ziɣent s  terj rekba n trusi

Ur ḍlimen-ara imezwura !

Aṣubu ɣer  timedwa, anda zehren  ijujaḥ n tmes n jihanama,  xmet-xmet i yettigririb ɣer-sen yixef.  Tucḍa  yettaran iman n umdan d aɣedu tefeɣ liqqa n tudert , iweṣef-it-id Lwennas s ljehd n tugna yesexdem, s ljehd n yifyar yettnawal. Deg akken  izad lqerḥ,  neflan waggasen nnig tilist n lmeɛqul, tezzin iɣuraf  n wallaɣ  amer deg awal ad affen ddwa  i lehlak ur nḥelu.  Mačči d abrid, mačči d ssin id yesenɛet umadyaz ameqyas deg yegger yixef-is :  tikwal «  ɣef tablaṭ n lḥif nefḍeɣ »,  tikwal «  deg umuraj teger ṣṣura », anda nniḍen «  tura dayen-nni-, tirget-iw texsi »… 

Maca  xas akken yettawid ( tikwal, mi-id as- tekkes ṣṣekra n tudert)  s lexbar s leɣrur wuɣur i tezuɣer tawenza-s , deg ixef n yixef-is yeẓra belli win teḍfer tucḍa anu wuɣur yembettex  yecba  lbir ur    nesɛi ara lqaɛ,   neɣ lkaf ur tettmager lluḍa.  Ahat  d aqacem n « yiman » i yeṣawaḍen amdan ad yuɣal d taɣawsa neɣ  d aɣarwas, neɣ d acetiḍ  tḥuza tkikuct  armi ay anda yewweḍ  ad  yaf iman-is d awḥid, yettweɛzel, yettuḍaref. Mi yewweḍ lḥal ɣer din, tucḍa tewweḍ  ɣef wanda « Nekk » n umdan ad yehdiqer , ad  yeḥluli deg  aman n ddel  alama  yeɣunza  ixef ixef-iens !  amedyaz ur teffir fell-as tadanyant,  aneznaz n ctawi yeselmed  i umaɛcuq yenuɣnin   trad yettilin ger yiman d yiman-is. Matoub  yules-d mačči tikelt mačči snat i tadyant-agi : «  A tawaɣi-t-iw , ayi-iragmen warrac, «  dḥiɣ-d d-aqal ger tizya-w , anda ddiɣ ayi sweɛden  » , «  lsiɣ taqacabit n leɛtab »….deg akken  tučḍa n yixef ur teǧǧi abruy  deg iseɣ   yuɣal  ula d win it-wallen &nbsp,; yettwali deg-s d amcum : 

«  anwa ara yifken  yelli-s

 siwama d iblis

iɛecqen deg imcumen ».

Teɛjajt n ɣellu ur tesɛi  ara tagara.  Am acruf umu yebra ufus seg igenni, alama yenṭah ɣer lqaɛa  yedegdeg yuɣal d iceqfan ara yekfu ddel-is.  Matoub  yefka-d acḥal d amedya ɣef tucḍa-agi   yettaren   « Nekk » n umdan  d ifer yesmirjiḥ waḍu n leɣrur ɣef tignatin n leɛtab akked ineẓman. Am win tḥuza deɛwesu si zyada iɣeblan tefetti ṣṣura, yetuɣal bab n tucḍa d lexyal , ur yekkat ur yettḥuddu. Amedyaz  ɣef ur yedrig kra  yefka-d tbut  ɣef acu ixedem lhem deg umdan deg ifyar-agi : «  iɣeli lwerq-iw », «  suwdeɣ d luṣif », «  udem-iw kerzent lesnin », «  usreɣ am yitbir aksum », «  cbɣiɣ azerzur yegran ur yufig-ara »….deg akken taruẓi  id yewwi  ɣellu ur tettnajber ula d timadit n wamdan  tettenququl, ccan-is ad yettirxis  di ssuma. Matoub iccer  ɣer  anect-a deg ifyar-agi :

Manwala ad i cekem

Ayi-id yinni «  Kem »

Ur d teqeribeḍ ɣer  ljemaɛ !

Tucḍa n yixef mačči d yiwen id udem-is. Amdyaz ( dai Lewnnas)  yegren am uqajmur s asif akken ad iḥareb ɣef cetla , yeẓra d akken tikwal tawecḍa tettili d tin n umdan weḥdes  kan, tikwal diɣ  d ttin n ugdud wakali. Matoub deg waṭas n isefra ines yezdi tucḍa n yixef-is ɣer tin n ugdud ansi id yefruri.  Anect-nni ur d yelli ara s ugacur imi Matoub  yewwid tecriḥt deg timeti ansi id yefruri, am akken netta s timad-is yellad tecriht s wacu tettidir timeti-nni. Ger Matoub Lounes akked ugdud aqbayli ur yekki inẓaḍ d tilist ger asen.   Netta s timda-is yeqqar :

Tuḍen tmurt-iw

La ttedneɣ yides

Ugadeɣ d lmut-iw 

I d-asfel ines….

Ait Slimane Hamid 

(yettkemmil)

Partager