Inzan

Partager

Zik  maḍi tella yiwet n twacult qqaren-as « tawacult n yimencaf ». Wigi d wid yesɛan aṭas n cci. D nutni i d imerkantiyen n taddart. Sebɛa n yergazen n wexxam-agi zewǧen i merra. Sɛan akken llan tingeḥlin, iserdyan, tiferkiwin,…Acemma ur ten-ixuṣ  di tudert-nsen. Yiwen wass, mi d-ɛedda temṣerreft akken ad tetter (ad tṣarref) di taddart anda ttidiren imencaf tbed ɣef tewwurty-nsen u tendeh: “ay at wexxam fket-iyi tin n Ṛebbi. Mi d-teffeɣ yemma-s imencaf tufa-d d tamṣerreft tenna-yas : “ Ma tebɣiḍ am fkeɣ tin n Ṛebbi kcem-d s axxam akken ad sent-ceḍḥeḍ i teslatin-iw akken ad sent-kṣeḍ lxiq”. Tamṣarreft ur nesɛi ara lextyar nniḍen, taɛfes  ɣef wul-is u tekcem ɣer wagens. Tebda tceṭ ṭeḥ u tettdewwir di tqaɛett. Tislatin timeccumin ur ṭṭifen-t ara iman-nesen-t s teḍṣa. Ttkefkifen-t qqaren-t mazzal. Tamṣarreft ur teḥbis ara. Tceṭṭeḥ  ayerna tett ɣenni : « I teqqed i temzi i tewɛer m’ar d-ezzi», teddawar u tettɛawad i wawalen-agi ar almi tewweḍ tfidi ɣer yiɣes. Ma d tislatin-nni imencaf ur senxeften-t ara ar almi walan-t tamṣarreft teɣli s lqedd. Nutenti ur faqen-t ara i tyita iten-t ittraǧun. Urɛad d-yezzi useggas, cci-nsen i merra yewwi-t waḍu. Azuḥ ur d-yegri. Daɛwessu n tmeṭṭut-nni thudd-iten si lsas.

Akka tura di tmetti ( la société), mi d-teḍra temsalt icuban ɣer tagi, m’ara yili yiwen isder ɣel-it zzux n sɛaya, n tmusni, iferreḍ iman-is  ɣef wiyyiḍ,  imdanen ttadren-d tafyirt agi ( cette phrase) « akken qqaren imezwura : i teqqed i temzi i tewɛer m’ara d-ezzi», ayen yebɣan ad d-yini d akken yal yiwen ad t-id-as nnuba-s, yal win yellan di litteɛ, macci d lmuḥal ad d- yaweḍ wass anda ara yuɣal, ula d netta, di tegnitt n lḥerǧ d cedda. Ayerna tamsalt d tin ara s yiwɛiren s waṭas acku ur yennum ara ddiq. Awal-agi awezzlan, axfifan, d win mu neqqar inzi ( le proverbe), inzan ɣer wesget ( le pluriel). Inzi d awal d afessas, d win ur nɣezzif ara mliḥ, maca d win ibubben aṭas n lmeɛna. Yettfar deffir-es timucuha, timɛayin, timṣeḍṣa,… yeḍran di talliyin yezrin. Llan-t kra deg-sen-t, akken d-eqqaren yemɣaren-nneɣ, ttuɣalen ɣer tallit (époque) anda llan hedren iɣerṣiwen (les animaux), ayen yebɣan ad d-yini ɣer zman-nni aqdim n lqedma. Aṭas n tikkal m’ara nhedder neqqar-ed, aAkken yenna ibellireǧ&hellip,; akken yenna yefker&hellip,; asmi yenṭeq yizzem  ɣer yilef yenna-yas …Inzan nesseqdac-iten mi ara nesqerdic isental ( les sujets) yemxalafen, deg wexxam, ger iɛeggalen n twacult, ger yemdukal, di tejmaɛt, mi ttqeṣṣiren yemdanen, neɣ mi ferrun timsal yemxallafen, di ssuq… Nesɛukkuz s yinzan akken ad d-nefk lǧehd i tektiwin d laryuy-nneɣ. ɛ ḥ ɣ ṭ ɛ ṭ Ṛ ṣ ḥ ǧǧ ḍ Inzan ur d-ttekken ara kan deg tmucuha yeḍran, ttekken-d ula deg tmadyazt. Taneggarut-agi  d lɛinṣer deg ayeg id d-cercren aṭas n yenzan. D lɛinṣer yeswan aṭas tasekla (la literature) taqbaylit, yella-n d timmawit (orale), uqbel ad bdun yemyura ad tt-jerrden s tira. Mi d-newwi, tikkelt yezrin, awal ɣef tmedyazt n Si Muḥ Umḥend nuder-ed taneqqiḍt-agi, nefka-d ula d imedyaten ( les exemples), ulamma s tewzel, ɣef yefyart n isefra n umedyaz-agi yuɣalen d inzan. Wid nesseqdac yal ass m’ara nhedder ɣef temsal yemxallafen. Ger-asen nezmer ad d-nebder, i tikkelt nniḍen,  wigi: “Anerrez wala ad neknu, isebb lexrif di ccetwa, xedmey tettali ṭlaba, yir tagmatt am kalitus, ɣas ɣezzif messus, mbaɛid i yerra tili, ḥkiɣ i wedrara yenhed, rriɣ-as tadimt i wul, yuɣal ugerruj d  iɣed…”. Inzan ttnaqalen-ten yemdanen si lǧil ɣer lǧil-nniḍen, s tmenna. Ttwakkasen-d deg teqṣiḍin i ɣ-iḍerrun yal ass, neɣ di tid yezrin. Tamedyazt, ula d nettat, tefka-d ayen i wumi tezmer n yenzan.

 

Tiziri Zinya

Partager