Ccna amḥadi : Gar yiḍelli d wass-a

Partager

A win icennun 

Ay amedyaz bu isefra

A win ileḥun

I-ifuken abrid ur yekfa 

Xas yexsi  lkanun

Ur nsint timucuha

Ayen i d-iteddun

Izmer ur as-tezmireḍ  ara

Seg wasmi iɣab  ucenay n timuzɣa Matoub Lounes , ur tedli tasuta  n tmurt ɣef win ara d  yerran leɛnaya ɣef iseɣ n teqbaylit. Tasuta-agi  umu tegzem tmettant n Matoub afriwen,  teqqim d tagujilt ,ur d tuffi-ara anwa amedyaz neɣ anaẓur  ara irefden tiɣri-s. Matoub yellan  d inifi, d abuxalfiw, d bab n tisas , d bab n usekud  izegiren i tilufa uqbel ad ḍḍrunt, ass-a  ulac  unaẓur nniḍen id yennan, am netta, t-id iɣ-yerḥen s lejher.  Ulac  unaẓur nniḍen id iccuden , am netta, ɣer yiri-s asḥisef, amedrkel, agrireb akked uxnunes n yelmeẓyen n tmurt . Ulac wayeḍ, am netta, id yecnan asirem-nsen, tamuɣli-nsen  akked d urfan-nsen mebla akukru, mebla adari neɣ tunḍa zdat miḥlal.  Tasuta-nni- yezuzen, ccna n Lwennas)  tufa ixef-is di ccna-ines, tufa  ayen tebɣa di tmedyazt-ines.  imusnawen n timeti,sawalen-asen tasuta n Matoub Lounes.

Tasuta –agi , yellan s deffir  n tadyanin n tafsut teberkant, tefka  idim ( am akken i t-yefka ula d Lwennas s timad-is) d asfel i lmendad n tilelli,  izerfan-nsen, taɣdem ,tamaziɣt akked  iseɣ n taqbaylit. Tasuta agi umuy neqḍen itiri deg igenni n tirga nsen,  tufa-d iman-is ger iberdan  imi segmi yejla Lwennas  ur d tufi ara amwelleh neɣ ameskan  ara as yesneɛten abrid ɣer tanfalit-ines. Inazuren  imḥadiyen id yegran ur ṭṭifen ara  amdiq n Matoub, ur ṣawḍen ara ad sudden   ilem id yeǧǧa( segmi tewwi tmettent)  deg agni n timeɣnest ɣef tugdud d isufer  ɣef tebna tilelli. Ass-a  tuget n yelmeẓyen, ur uffin ara ayen bɣan ɣer icenayen am Idir, Ait Menguellet,Takfarinas neɣ Ali Amrane. Ur uffin-ara anaẓur isen-tt itteqden akken nwan.

Ayen i d-iteddun  

Ayen yakk Tugadeḍ  atay-a 

Asefru uqelmun

Deg ara  tɛeddi cetwa

A terwuḍ lehmum

Duxan lkif d ccemma

Tseɛbeḍ ay aɣrum

Am akken tesɛab trewla

Tasuta –agi, nenwa   txus di tmusni, ulac acu id temger di tsertit,  d tasuta yettmilin ɣer takridṭ( violence) , ur tessin ara aheẓeb, tasuta agi umu nesaeb yakk leɛyub , di tillawt tessen i umeyez, tessen a ttesxilef ger ayen id as-ilaqen d wayen ara tt-iḍuren. Awal-is mi id yeffeɣ yecba aɛbar.  Mi teddem  ṛṛay, ayen s wacu teḥkem igeẓẓem am lmus. Xas akken d tasusemt,  tidmi-s werǧin tɣab  imi tezga tella deg annar, tettḥekir ,  tettwali ayen id iḍerun , ayen id yettnulfun.  Tettekli , tesenqad  tettega  aktazal i wawal n wa neɣ n wihin ama deg âhric n ccna neɣ n tsertit.   Mgal leḥris id yeɣlin ɣef ucennay Zedek Mouloud, ala tasuta-agi weḥdes ila yekkaten s uffus s uḍar akken ad tili ɣer idisan n uccenay deg tuffa  aṭas n riḥa n laṣel ama akken i tt- tuffa zik ɣer Matoub Lounes.  Tasuta-agi id yegaren tiɣri akken ad yilli ibeddi ɣer tama n umedyaz yettwawḍen, tettetwehim di tsusmi n inaẓuren nniḍen( bexlaf Said Chemakh, Shami n terbeɛt n les Abranis id yefken  tamuɣli-nsen akked d ibeddi nsen ɣer idis n Zedek deg aɣmisen) u  teqqar : anda llan  icenayen-agi ? Ayen akka gugmen ? Aɛni ma ur gelɛum ara ayen yeḍran akked Lounes ? Tasusmi  n tasqamut n izerfan n umdan, n ikabaren isertiyen, n waggagen( intellectuels) tegger tasuta-agi di lḥir meqran ! 

Tseɛbeḍ ay aɣṛum

Ad ak-tisɛib liḥala

A tt-dubeḍ ay aksum

A tt-bedleḍ a udem ṣṣifa

A teggeḍ am ɛeggun

Ad yettwali  ur yesla

A  terwuḍ lehmum

D acu ara k-id tegg snitra

Ass-a yettban d akken asigna yellan ur yelli d win s wacu tekkat.    Ass-a  yettban d akken qersen yimraren n taflest (la confiance) ger tasuta-agi akked d iccanayen umu neqqar imḥadiyen. Ɣer ljil agi, udem n iccanayen –agi  ixulef s waṭas  ayen ɣef i d- ccenun d wamek i t-id-ccenun deg isefra-sen.  Timeɣnest-nsen ɣef  nnif akked tjadit  (ɣer tasuta-agi) d awalen kan, imi ur ḍfiren ara  s lefɛayel tikta id ttawin di tmedayzt-nsen.  Ɣer tasuta-agi,fren-tt d ṛṛay d akken  inaẓuren –agi hujren amraḥ n timeɣnest akked  umenuɣ, imi yal mi  iten-t  teḥwaj tagnit aneḥḍur-nsen wergîn yella.  . Di Tmuɣli n tasuta-agi  inaẓuren-agi zzin aɛrur i wayen ɣef akken id kren nniqal.  Tagara , yakka-d iceqiq gar-asen akked tasuta-agi ur nnufi ara leɛnaya  tebɣa neɣ  tedmaɛ si ljiha-nsen

Ad terwuḍ lehmum

Tiden-nni n  wid yakk meṛṛa

Ucmiten ak ṛwun

Meɣzi, regmat, tiyita

Ala win ara k-yesrun

Ala win ara k-id yeǧǧen ccama

Ad tegriḍ  d ameɣbun

Mačči d ameɣbun yerna

Ayen ttun,  neɣ rran iman-sen ttun-t inaẓuren-agi wuɣur tcud timerjiwt n timeti, d akken ilmeẓyen  ur ḥwajen ara asbelbal n awal kan,  ayen tettraǧǧu tasuta   d tazdem, d ambiwel akked  ibeddi deg annar.  Ayen tettraǧǧu  deg-sen  d leɛnaya,  d lmentaq mgal yal  tadayant  icudden ɣer tudert –nsen, ɣer iseɣ akked nnif n tmurt .  S tewzel n wawal tasuta tugi adari, tugi tifra deffir awal, neɣ teerwla di tasusmi am akken tugi  axmet  d kenu n weɛrur  ar id-iɛeddi waḍḍu n lmeḥna.  Tɛedda yiwet n tallit anda inaẓuren  d icenayen n teqbayli  d nitni i-iɛabben  tamselt n tmaziɣt ɣef  yiɣalen-nsen. Di tallit-nni llan d lefnar yesenɛaten asgen( port) n laṣel i ugdud. D inaẓuren –agi (s leqdic-nsen ama deg aḥric n tidmi neɣ win n wannar) i yellan defir uduqes  n ugduɣ ɣef wanda yedda laṣel-ines.  Di lawan –nni, kecmen annar n timeɣnest s tehri , xas akken mačči d- abrid mačči d-ssin i ten-yuza ujenwi n lbaṭel sɣur imṣulṭa.

Ilmend  n waya, agdud yarra-ten d itran fell-as. Yesbur fell-asen, leɛnaya d sser akken yiwen mačči aten- iqas.  Mačča, ass-a ,  yettban am akken bedlen lewqat. Asemiḍ yesegres tasa, aqerif yesbek idamen deg ulawen.  Ass-a, ala win ara yerran aḍar neɣ ak-yinni xḍiɣ.  Sebba n liḥala-agi yegluglen di ccna amḥadi n teqbaylit tella , anadi fell-as  yeḥwaj  asqerdec deg tadyanin iḥuzen tamurt i ɛacra isagassen-agi inegura.  Ahat imusnawen n tasnameti( sociologie) ad sneɛten  deg inadiyen-nsen lɣerza n taluft.  Maca,anect-a yezmer ad iraǧǧu imi ayen iɛajlen d ayen nniḍen. Ayen yezwaren kulci, di tagnit agi n ccek deg newqaɛ, d asṭenṭen di neqqus  akked d ubereḥ  ara  d yinnin i  medden a buh tezza terɣa , anda-ken ay iɛarḍiyen  iseɣ aten  yenqedwa.  Ayen ilaqen d lejwab ɣef tuttra : amek neɣ acu-t yimal n ccna amḥadi n teqbaylit ? 

Ad tegrid d ameɣbun

Gar uxxam akked lḥara

A tezṛeḍ ay amcum

I  tega tagmet a gma

A ttwaliḍ ahdum

Ara aɣ-ihudden si lqaɛ

Ma yella d At xelfun

D taddart am tudrin meṛṛa

Tuttra agi ur  telli d tagujilt deg  tuttriwin nniḍen.  Nnig aẓar n tutra, nezmer diɣ ad neger s annar aḥaber  nniḍ en : « wissen dɣa  ma yecbeḥ fell-aɣma nerra  iman-nneɣ  ur negzi, ur neẓri ur neɛlim  dɣa a nekcem deg ujeɛbub n wanzi id as-yeqaren  : «  ma qedɛen-k-id  ur k-id cqan , ma ǧǧen-k annef asen ».  Amek  i yezmer umdan ad yesedreg iman-is di lawan deg tilelli n umeslay, tilelli  n unejmuɛ, n wafran neɣ kan n tillin  tettwaweḍ ? Win  isdergen iman-is di tizi n leḥris,  iɛmaed neɣ i tteka id yeqqar unzi … tiḥjurin n tidas deg irebbi n inazuren s timad-nsen id tegra. D Nutni id tewwi ad  ṣuḍen ɣef usigna i d-yekkan gar-asen akked tasuta  n tura akken ad  ccuden imraren taflest bayger-asen.  Ass-a ibeddi n inaẓuren ɣer  idisan n Zedek Mouloud, mačči kan d lwajeb fell-asen ,  ilaq diɣ ad iban ɛinani, srid  mebla tufra mebla adari.  D tagi i  d- imetrǧǧiwt  n tasuta  n was-a , tasuta sguǧlen  leɛrur. NNig waya,  ilaq icenayen neɣ  wid  id ineǧren asalu i tanfalit n ccna n teqbaylit  ad uɣalen ɣer laṣel,as- id rran lɛaz i ccna n teqbaylit , lɛaz yeḥnunfen s sebba n ustehzi akked  d uqamer s kra n  w ayen iɣ-yeggan ccan. Imi tidet teḥwaj tidet, ayen id yewwin ɣellu n cna amḥadi n teqbaylit , ahat mebla ccek d  adari akked  terwla zdat tidet yellan .

Ait Slimane Hamid 

Partager