A win icennun
Ay amedyaz bu isefra
A win ileḥun
I-ifuken abrid ur yekfa
Xas yexsi lkanun
Ur nsint timucuha
Ayen i d-iteddun
Izmer ur as-tezmireḍ ara
Seg wasmi iɣab ucenay n timuzɣa Matoub Lounes , ur tedli tasuta n tmurt ɣef win ara d yerran leɛnaya ɣef iseɣ n teqbaylit. Tasuta-agi umu tegzem tmettant n Matoub afriwen, teqqim d tagujilt ,ur d tuffi-ara anwa amedyaz neɣ anaẓur ara irefden tiɣri-s. Matoub yellan d inifi, d abuxalfiw, d bab n tisas , d bab n usekud izegiren i tilufa uqbel ad ḍḍrunt, ass-a ulac unaẓur nniḍen id yennan, am netta, t-id iɣ-yerḥen s lejher. Ulac unaẓur nniḍen id iccuden , am netta, ɣer yiri-s asḥisef, amedrkel, agrireb akked uxnunes n yelmeẓyen n tmurt . Ulac wayeḍ, am netta, id yecnan asirem-nsen, tamuɣli-nsen akked d urfan-nsen mebla akukru, mebla adari neɣ tunḍa zdat miḥlal. Tasuta-nni- yezuzen, ccna n Lwennas) tufa ixef-is di ccna-ines, tufa ayen tebɣa di tmedyazt-ines. imusnawen n timeti,sawalen-asen tasuta n Matoub Lounes.
Tasuta –agi , yellan s deffir n tadyanin n tafsut teberkant, tefka idim ( am akken i t-yefka ula d Lwennas s timad-is) d asfel i lmendad n tilelli, izerfan-nsen, taɣdem ,tamaziɣt akked iseɣ n taqbaylit. Tasuta agi umuy neqḍen itiri deg igenni n tirga nsen, tufa-d iman-is ger iberdan imi segmi yejla Lwennas ur d tufi ara amwelleh neɣ ameskan ara as yesneɛten abrid ɣer tanfalit-ines. Inazuren imḥadiyen id yegran ur ṭṭifen ara amdiq n Matoub, ur ṣawḍen ara ad sudden ilem id yeǧǧa( segmi tewwi tmettent) deg agni n timeɣnest ɣef tugdud d isufer ɣef tebna tilelli. Ass-a tuget n yelmeẓyen, ur uffin ara ayen bɣan ɣer icenayen am Idir, Ait Menguellet,Takfarinas neɣ Ali Amrane. Ur uffin-ara anaẓur isen-tt itteqden akken nwan.
Ayen i d-iteddun
Ayen yakk Tugadeḍ atay-a
Asefru uqelmun
Deg ara tɛeddi cetwa
A terwuḍ lehmum
Duxan lkif d ccemma
Tseɛbeḍ ay aɣrum
Am akken tesɛab trewla
Tasuta –agi, nenwa txus di tmusni, ulac acu id temger di tsertit, d tasuta yettmilin ɣer takridṭ( violence) , ur tessin ara aheẓeb, tasuta agi umu nesaeb yakk leɛyub , di tillawt tessen i umeyez, tessen a ttesxilef ger ayen id as-ilaqen d wayen ara tt-iḍuren. Awal-is mi id yeffeɣ yecba aɛbar. Mi teddem ṛṛay, ayen s wacu teḥkem igeẓẓem am lmus. Xas akken d tasusemt, tidmi-s werǧin tɣab imi tezga tella deg annar, tettḥekir , tettwali ayen id iḍerun , ayen id yettnulfun. Tettekli , tesenqad tettega aktazal i wawal n wa neɣ n wihin ama deg âhric n ccna neɣ n tsertit. Mgal leḥris id yeɣlin ɣef ucennay Zedek Mouloud, ala tasuta-agi weḥdes ila yekkaten s uffus s uḍar akken ad tili ɣer idisan n uccenay deg tuffa aṭas n riḥa n laṣel ama akken i tt- tuffa zik ɣer Matoub Lounes. Tasuta-agi id yegaren tiɣri akken ad yilli ibeddi ɣer tama n umedyaz yettwawḍen, tettetwehim di tsusmi n inaẓuren nniḍen( bexlaf Said Chemakh, Shami n terbeɛt n les Abranis id yefken tamuɣli-nsen akked d ibeddi nsen ɣer idis n Zedek deg aɣmisen) u teqqar : anda llan icenayen-agi ? Ayen akka gugmen ? Aɛni ma ur gelɛum ara ayen yeḍran akked Lounes ? Tasusmi n tasqamut n izerfan n umdan, n ikabaren isertiyen, n waggagen( intellectuels) tegger tasuta-agi di lḥir meqran !
Tseɛbeḍ ay aɣṛum
Ad ak-tisɛib liḥala
A tt-dubeḍ ay aksum
A tt-bedleḍ a udem ṣṣifa
A teggeḍ am ɛeggun
Ad yettwali ur yesla
A terwuḍ lehmum
D acu ara k-id tegg snitra
Ass-a yettban d akken asigna yellan ur yelli d win s wacu tekkat. Ass-a yettban d akken qersen yimraren n taflest (la confiance) ger tasuta-agi akked d iccanayen umu neqqar imḥadiyen. Ɣer ljil agi, udem n iccanayen –agi ixulef s waṭas ayen ɣef i d- ccenun d wamek i t-id-ccenun deg isefra-sen. Timeɣnest-nsen ɣef nnif akked tjadit (ɣer tasuta-agi) d awalen kan, imi ur ḍfiren ara s lefɛayel tikta id ttawin di tmedayzt-nsen. Ɣer tasuta-agi,fren-tt d ṛṛay d akken inaẓuren –agi hujren amraḥ n timeɣnest akked umenuɣ, imi yal mi iten-t teḥwaj tagnit aneḥḍur-nsen wergîn yella. . Di Tmuɣli n tasuta-agi inaẓuren-agi zzin aɛrur i wayen ɣef akken id kren nniqal. Tagara , yakka-d iceqiq gar-asen akked tasuta-agi ur nnufi ara leɛnaya tebɣa neɣ tedmaɛ si ljiha-nsen
Ad terwuḍ lehmum
Tiden-nni n wid yakk meṛṛa
Ucmiten ak ṛwun
Meɣzi, regmat, tiyita
Ala win ara k-yesrun
Ala win ara k-id yeǧǧen ccama
Ad tegriḍ d ameɣbun
Mačči d ameɣbun yerna
Ayen ttun, neɣ rran iman-sen ttun-t inaẓuren-agi wuɣur tcud timerjiwt n timeti, d akken ilmeẓyen ur ḥwajen ara asbelbal n awal kan, ayen tettraǧǧu tasuta d tazdem, d ambiwel akked ibeddi deg annar. Ayen tettraǧǧu deg-sen d leɛnaya, d lmentaq mgal yal tadayant icudden ɣer tudert –nsen, ɣer iseɣ akked nnif n tmurt . S tewzel n wawal tasuta tugi adari, tugi tifra deffir awal, neɣ teerwla di tasusmi am akken tugi axmet d kenu n weɛrur ar id-iɛeddi waḍḍu n lmeḥna. Tɛedda yiwet n tallit anda inaẓuren d icenayen n teqbayli d nitni i-iɛabben tamselt n tmaziɣt ɣef yiɣalen-nsen. Di tallit-nni llan d lefnar yesenɛaten asgen( port) n laṣel i ugdud. D inaẓuren –agi (s leqdic-nsen ama deg aḥric n tidmi neɣ win n wannar) i yellan defir uduqes n ugduɣ ɣef wanda yedda laṣel-ines. Di lawan –nni, kecmen annar n timeɣnest s tehri , xas akken mačči d- abrid mačči d-ssin i ten-yuza ujenwi n lbaṭel sɣur imṣulṭa.
Ilmend n waya, agdud yarra-ten d itran fell-as. Yesbur fell-asen, leɛnaya d sser akken yiwen mačči aten- iqas. Mačča, ass-a , yettban am akken bedlen lewqat. Asemiḍ yesegres tasa, aqerif yesbek idamen deg ulawen. Ass-a, ala win ara yerran aḍar neɣ ak-yinni xḍiɣ. Sebba n liḥala-agi yegluglen di ccna amḥadi n teqbaylit tella , anadi fell-as yeḥwaj asqerdec deg tadyanin iḥuzen tamurt i ɛacra isagassen-agi inegura. Ahat imusnawen n tasnameti( sociologie) ad sneɛten deg inadiyen-nsen lɣerza n taluft. Maca,anect-a yezmer ad iraǧǧu imi ayen iɛajlen d ayen nniḍen. Ayen yezwaren kulci, di tagnit agi n ccek deg newqaɛ, d asṭenṭen di neqqus akked d ubereḥ ara d yinnin i medden a buh tezza terɣa , anda-ken ay iɛarḍiyen iseɣ aten yenqedwa. Ayen ilaqen d lejwab ɣef tuttra : amek neɣ acu-t yimal n ccna amḥadi n teqbaylit ?
Ad tegrid d ameɣbun
Gar uxxam akked lḥara
A tezṛeḍ ay amcum
I tega tagmet a gma
A ttwaliḍ ahdum
Ara aɣ-ihudden si lqaɛ
Ma yella d At xelfun
D taddart am tudrin meṛṛa
Tuttra agi ur telli d tagujilt deg tuttriwin nniḍen. Nnig aẓar n tutra, nezmer diɣ ad neger s annar aḥaber nniḍ en : « wissen dɣa ma yecbeḥ fell-aɣma nerra iman-nneɣ ur negzi, ur neẓri ur neɛlim dɣa a nekcem deg ujeɛbub n wanzi id as-yeqaren : « ma qedɛen-k-id ur k-id cqan , ma ǧǧen-k annef asen ». Amek i yezmer umdan ad yesedreg iman-is di lawan deg tilelli n umeslay, tilelli n unejmuɛ, n wafran neɣ kan n tillin tettwaweḍ ? Win isdergen iman-is di tizi n leḥris, iɛmaed neɣ i tteka id yeqqar unzi … tiḥjurin n tidas deg irebbi n inazuren s timad-nsen id tegra. D Nutni id tewwi ad ṣuḍen ɣef usigna i d-yekkan gar-asen akked tasuta n tura akken ad ccuden imraren taflest bayger-asen. Ass-a ibeddi n inaẓuren ɣer idisan n Zedek Mouloud, mačči kan d lwajeb fell-asen , ilaq diɣ ad iban ɛinani, srid mebla tufra mebla adari. D tagi i d- imetrǧǧiwt n tasuta n was-a , tasuta sguǧlen leɛrur. NNig waya, ilaq icenayen neɣ wid id ineǧren asalu i tanfalit n ccna n teqbaylit ad uɣalen ɣer laṣel,as- id rran lɛaz i ccna n teqbaylit , lɛaz yeḥnunfen s sebba n ustehzi akked d uqamer s kra n w ayen iɣ-yeggan ccan. Imi tidet teḥwaj tidet, ayen id yewwin ɣellu n cna amḥadi n teqbaylit , ahat mebla ccek d adari akked terwla zdat tidet yellan .
Ait Slimane Hamid