Ulac amrig yugaren awal. “Awal mi id yetterḍeq lǧil i-t-yebɣan yuffa-t” is s yenna Lunis At Menguellet deg awal-is. Adlis d akufi deg yettnejmaɛ wawal i lebda. Ur irekku ur ifennu. Melmi id a t-neḥwaj a nedlu fell-as. Ɣef aya at wawal ttuneḥsaben d imniren( guides ) dn yal agdud n yal teɣerma yettḥeziben i yimmal –ines. Timeti di yal zzman di yal amkan tebna ɣef ifadden akked tikta n yergazen-is d tull awin-ines. Anda id- ak terbeḥ a ul, ulac amgired ger tallest d walas. Deg izerfen, deg leqdic, deg usnulfu kif-kif -iten. Yal mi ara d yeffeɣ wawal d leqyud n tsusmi ,yettaren agdud d ameɛlal ,i fettin . Azal n waya yettimɣur ticki d tameṭṭut id yessan ikuftawen n tikta-s ɣef lkaɣeḍ. Leɛnaya terra i wawal , d leɛnaya id yettuɣalen ɣef yixfawen-nneɣ teddel( d leqrun nma drus waya) takka n tugdi akked d usetehzi . Ahat d aya id yeqsed Kateb Yacine asmi id as yenna: “tameṭṭut yettarun tukal azal-is n wewreɣ”. Dihya Lwiz tettaru ɣef ayen iɣ- yecqan s teɛrabt akked tamaziɣt. S demma n tira-s , ixef n teqbaylit yeɣza amecwar ɣer widen iɣ- yezzin aɛrur imi s wawalen-is tenna-asen aten amek llan leqbayl atten tidmi tamaziɣt yellan d amur di tidmi n tasla. Di tadiwennit- agi iɣ-d-tefka tesefti meṛṛa tikta -agi akken ad nerzu yid-s ɣer tigzirin n tirga-s akked tira-s.
Anta i d Dihya Lwiz ?
Dihya tlul deg seggas n 1985 deg Uzellagen (Bgayet), tesɛa agerdas n Master di le Marketing, tettaru s snat n tutlayin, tamaziɣt akked taɛrabt.
Anwi i d idlisen i d-tesufeɣeḍ
ar ass-a ?
Ffɣen-d ar tura sin n wungalen s tutlayet n taɛrabt. Amezwaru yefɣed aseggas yezrin 2012 s wezwel « Tafekka iyi-zedɣen », ɣer tezrigin n Tira. Ma d wiss sin, aseggas-ayi, « Ad deqṛeɣ iman-iw zdat-k » ɣer tezrigin “El-Ikhtilef “ di Leẓẓayer akked tizrigin “Difaf” di tmurt n Lubnan.
Akken kkiɣ deg ammud n tullisin s tmaziɣt « Ifsan n Tamunt » i d-ijemɛen imyura n tmazɣa (Marruk, Lezzayer akked Libya), i d-yefɣen ɣer tezrigin n Tira.
Anwi isental i tesmenyaf eḍ deg ungalen tattaruḍ ?
Tira tettas-d seg ul, seg ayen nettidir yal ass, s wayen i-ilezmen fella-nneɣ at nexdem i tmeti-nneɣ, i yidles-nneɣ, i tmurt-nneɣ. Dɣa isentalen n tira-inu tezzin aṭas ɣef aya: ɣef tmeti taqbaylit, ɣef tmeṭṭut, ɣef tutlayt, ɣef tmurt, ɣef tudert akked lmut. Am ungal amezwaru, “Tafekka iyi zedɣen», yettmeslay-d ɣef tmeṭṭut di tmeti-nneɣ d wamek it ttemqellaɛ akken ad tesukkes izerfan-is, ad taweḍ ɣer lebɣi-s. Ma d wiss ssin, “Ad deqreɣ iman-iw zdat-k», d ungal amezwaru s teɛrabt id yettmeslayen ɣef tedyanin tiqarḥanin n 2001 di tmurt n leqbayel, amek id bdant d wamek i fukent glant s wacḥal d ilemẓi, ur d ban ar ass-a tidett ɣef ayen yedṛan.
Sliɣ tesewjadeḍ ungal d amanynut s tmaziɣt, acu deg tamgared tira s tmaziɣt akked tutlayin nniḍen ?
D tidet, aqli ttaruɣ ungal amaynut s tmaziɣt, ad yeffeɣ ussan id iteddun di lehna. Ɣur-i ulac umgared ger tira s tmaziɣt neɣ s tutlayet n teɛrabt. Tamaziɣt d tutlay-iw, Ḥemleɣ-tt u ḥamleɣ ad aruɣ yess, ama d ullisin, d isefra, neɣ d ungal. Ma d taɛrabt, d tutlayt i-cebḥen, ttafeɣ iman-iw deg-s. Asirem-iw d akken ad kseɣ cceḥna yellan ger snat n tutlayin, imi tugett seg wid yettarun s tmaziɣt, ma bedlen ad arun s trumit, ma d wid yettarun s teɛrabt, ur d ttaken ara lwelha i tmaziɣt.
Amek tettwali Dihya tasekla
tamaziɣt tatrart ?
Tasekla tamaziɣt tedda-d amecwar ɣezzif akken ad taweḍ ɣer da, tuẓaa aṭas ɣer zdat. Dacu kan iɛewwiqen mazal llan, nesɛa aṭas ara nexdem akken ad tifrir am nettat am tsekliwin nniḍen. Yella usirem mi ara nettwali ilmeẓyen d telmeẓyin iyen qedcen, ɣer tama imeɣnasen i-ibdan amcwar si zik, i lmend n yidles amaziɣ, xas akken uguren id ttmagaren mačçi dayen ig xuṣṣen, maca afud akk d lebɣi llan yerna mazal ad ilin.
Drus n tlawin i yettarun ungalen di tmurt-nneɣ s tmaziɣt… ayen liḥala-agi ? Accu n sseba ɣef akken tettwaliḍ kem ?
Nekk s timad-iw mi nudaɣ ɣef ungalen n tlawin s tmaziɣt ur ufiɣ ara, icebba-yi Rebbi yiwen kan i-yellan. Ahat d anect-a iyi d ifkan lebɣi akken ad aruɣ ungal s tutlat-nneɣ , imi lliɣ ttaruɣ aṭas n-isefra akked tullisin s tmaziɣt.
Ɣef akken ttwaliɣ , mazal nẓar tira s tmaziɣt d amennuɣ, iwumi zemren kan yergazen a tt-refden. Rnu ɣer waya, ur nesɛi ara tanumi i tɣuri s tutlayt-agi, dɣa aṭas n tlawin i -yettkukrun ad arunt idlisen yeran ahat ur ten-yeqqar yiwen.
Si tama-ynu, ttwaliɣ d akken tira s tmaziɣt i d abrid i wulmen akken a neḥrez idles-nneɣ akked tutlayt-nneɣ , akken ara tt-id-neǧǧ am akken iɣ-tt-id ǧǧen lejdud-nneɣ, i tsutwin n uzekka.
Acu n w allalen i ixusen akken tasekla agi ad tifrir ?
Ad bduɣ deg wayen yellan, nesɛa imyura, di mkul tawsit (ama d ungal, d tamedyazt, d tullisin, amezgun, idlisen i yimecṭuḥen ), d acu kan ur d-ufin ara tagnit yelhan akken ad ifriren, neɣ ahat ad banen. Asizreg mačči dayen i sehlen di tmurt-nneɣ, labeɛda s tmaziɣ t, rnu ɣer waya ulama yefɣ-d wadlis, ad yeqqim kan di tesga n temkerḍit, ala win inudan ara yafen, ur d tmeslay fella-s tɣamsa, ur s nettak azal-is i tɣuri akked usenqed akken an ẓer ayen yelhan d wayen n dir deg-s. Rnu ɣer waya, timliliyin tidelsanin ɣef idlisen n tmaziɣt drus  ,; ma yella ur d nniɣ ara ulac maḍi. Ɣef aya, ilaq yal yiwen deg-nneɣ ad yefk tamusni-s akked ljehd-is akken ad tifrir tsekla-nneɣ , ad taẓ ugar ɣer zdat.
Yeqqar Kateb Yacine tameṭṭut
yettarun tuklal azal-is n wawreɣ… acu ikem-yesmendagen ɣer tira.
Tira d tudert-iw tis snat ma zemreɣ ad iniɣ akka, deg-s ttlaleɣ-d tikelt nniḍen, d acu kan ɣef lkaɣeḍ . Seg mi meẓẓiyeɣ , idlisen ur yitixiren ara, am nutni am tgella d waman. Mi d terna tira, dɣa d win i d lferḥ ur nsɛi amtil.
Ɣef akken walaɣ , tira n wergaz neɣ tin n tmeṭṭut yal ta tuklal azal-is. Yelha mi ara d ttmeslay tmeṭṭut s yiles-is akked yimru-ines, ur tettraju wiyaḍ ad in nin ayen tebɣa deg abdil-is , xas akkentamselt ur telli dayen isehlen labaɛda di tmeti-nneɣ.
Stewzel a dcu ara v tinniḍ
ma nniɣ-am tasekla?
D tayri
Tugdut ?
D asirem uzekka
Illel ?
D inig ger yilem
Rebbi ?
Meqqer ccan-is
Lmut ?
Ad tan gara-nneɣ
Tayri ?:
D aṭan ur nebɣi ad yeḥlu
Ait Slimane Hamid