Taswiɛin itett-aɣ-d wul akken ad nenxeṛ ula d nekni di tesraft n uwennit akked ṭaṭabaṭaṭa, ɣas ma iswi-nneɣ deg Uɣmis n Yimaziɣen d asemres n tmaziɣt deg tira taɣamsant, d asiweḍ n yisallen war ma nessumes-asen ilefḍan n tsertit neɣ ssem n kra n tedyulujit i tebɣu tili. Ddurt iɛeddan, tuɣal-d yiwet seg tǧeṛnanin-nni n cceṛ i yezgan ssufuɣent-d tisuqas-nsent mgal tamnaḍt n Leqabayel, akken ad tkemmel i beṭṭu ger yimdanen (ugar) d uzraɛ n leckuk mgal izumal i d-teǧǧa temnaḍt-a. Tikkelt-a ɛeṛḍend-d akken ad d-yemmeslay yiwen n yinebgi, yewwi-d cwiṭ iman-is di tmusni n tmaziɣt d umezruy n temnaḍt n Leqbayel ideg d-yekker. Acu kan ɣas netta di tdiwennit i as-texdem tǧernant-agi i t-id-iɛeṛḍen yesseḥṛes akken ad t-id-seknen dakken netta d amusnaw, d amnadi ur yesɛi ara kra n tedyulujit iɣer izeddi, maca win ara yeɣren ayen yuran di tdiwennit ad yaf gten deg-s lekdub d tkerkas. Argaz-agi n tmurt, iɛemmed akken ad sen-d-iwekked dakken Krim Belqasem, yella mgal imeɣnasen n tmaziɣt n umussu aɣelnaw, yerna d netta i ten-yenɣan. Taǧeṛnant-agi ladɣa d tiririt-a i tga d azwel i tdiwennit. Limer yella umeyyez, ɣas ma ayen akka i d-yenna urgaz-agi ɣef Krim d tidet, ilaq daɣen ad ixemmem ɣef yiswi n uɣmis-agi i t-id-yesteqsan imi d lḥeṛma n temnaḍt n Leqbayel d yizumal-is i bɣan ad sseɣlin, bɣan daɣen ad gren leckuk, ad bḍun ugar imdanen. “ Si” yagi i d-yemmeslayen, ula d netta izeddi di lleɛb, imi yettaru yakan seg wacḥal-aya deg uɣmis-a, yerna yeɛceq tidyulujit-nsen i yettarran amdan ɣer deffir. Yuɣal daɣen ɣer temsalt-nni n tmaziɣt, akken ad d-yeskiddeb dakken ayen yuran s yisekkilen n taɛṛabt yugar ayen yuran s wid n tlatinit. Wi yeẓṛan acu-ten akka yidlisen-a i yaɣ-d-ǧǧan imezwura-nneɣ s yisekkilen n taɛṛabt ? Ahat limer ad d-nejmeɛ akk lekwaɣeḍ ideg jerrden lexwan icewwiqen-nsen , ma yella kra yakan i yettwajemɛen deg temɛemṛin seg Sidi Ḥend Umalek arma d Tamuqṛa, wissen ahat ad d-nsufeɣ seg-sen yiwen n udlis . Lexwan a gma, uran isefra-nsen akken ad cfun fell-asen, ur sen-ɛeṛṛqen ara imeslayen mi ara ɛeddin ad dekkṛen. Ur nezmir ara ad nesseɛdel aya ɣer yiḍrisen n umezruy d tmetti i yura Si Ɛmeṛ ben Sɛid Bulifa, yakk ula d netta d amṛabeḍ&hellip,; mebla ccek yufa-d di tallit-is ansay-agi n usemres n yisekkilen n taɛṛabt. Limer d tidet yuɣ amkan wansay n tira s yisekkilen n taɛṛabt di tmetti taqbaylit taqbuṛt, ur ḥsiɣ ara ad t-yeǧǧ Bulifa akken ad yaru s tlatinit. Ula d iṛumyen ur ḥsiɣ ara ad as-ḥettmen tira i bɣan nutni. Neɣ ma yella waya, Bulifa yemmɣen deg tira-s mgal jjiniṛal Hanotaux asmi akken yenna: “ Leqbayel znuzayen tilawin-nsen mačči d zzwaǧ i tent-zewwǧen “,
ur ḥṣiɣ ara ad yeqbel ad as-d-seknen iṛumyen acu n usekkil ara yessexdem. Yakk teẓṛiḍ dakken Belɛid at Ɛli, anemgal amezwaru n tmaziɣt, s tlatinit i yura. Fiḥel ma nessalqi ameslay, limer ad neḥseb kan annect n yedlisen i d-tessaẓreg l’HCA ad naf d imeyyaten, ula d yiwen seg-sen ma yura s yisekkilen n taɛṛabt. Yak teẓṛiḍ dakken l’ HCA mačči d nettat i yeskanayen i medden s wacu ara arun, maca imyura i yettṛuḥun ɣur-s ttawin-as idlisen yuran s tlatinit ad ten-id-tessufeɣ. Ahat ɣef wannect-a i tesneqdem di tǧeṛnant-agi-nwen tuddsa-ya n ddula, imi ur tḥettem ara i medden akken ad arun s yisekkilen n taɛṛabt ? I kunwi acu tettṛajum, arut ihi s yisekkilen-nwen! Ur ttɛawadet ara i wayen iẓden, mačči d aɛiwed n ujerred n yisefra iqdimen i d tamaziɣt. Arut ɣef umezruy, ɣef Lɛulama, ɣef Lumma-nwen yeṭṭfen seg “Lmuḥiṭ arma d Lxaliǧ», ṭṛejmet-aɣ-d, rnut fessret-aɣ-d lɣenya-nni taqdimt “caɛbu al-ǧazair muslimun wa ila al ɛuṛubati yantasib “, akken ad negzu dakken Lɛulama ur llin ara mgal tamagit tamaziɣt. Neɣ mulac axi yakan, aru-t imagraden s tmaziɣt s yisekkilen n taɛṛabt di tǧeṛnant-nwen. Imiren nezmer ad nemmeslay s tidet ɣef anwa asekkil ara nefren! Mulac a gma, nekk ad ak-iniɣ, anfet-aɣ seg tedyulujit, abrid n tmaziɣt yenǧeṛ, iga-yas lsas Dda Lmulud. Ma d tamsalt-agi n yisekkilen ur tesɛi ara lmeɛna, di teswiɛt-a tamaziɣt tufa iman-is s usekkil alatini di tmurt n Lezzayer, wid yettarun yes neɣ i tt-yeqqaṛen di leɛmeṛ i d-ccektan. Ihi d lawan a gma akken ad ncemmṛ iɣellen, s tegmat d tezdeg n wulawen ad as-nqam d tirni i usenfaṛ n tmaziɣt, ad neẓẓu deg-s tiktiwin n talsa d tugdut d wayenn akk yelhan. Neɣ mulac ad nttezzi kan di lɣelṭat, imi Krim d wiyaḍ bɣan ad kksen tamaziɣt di tmurt akken ad ldin abrid i taɛṛabt d tbeɛtit, kunwi daɣen tebɣam ad as-tlesqem i tmaziɣt tidyulujit taslamawit i d-yettaǧǧan tiṭṭuṛfit d tɣennant…d wayen akk n diri.
Mokrane Chikhi