Amagu yettnaɣ akked tnegrawt

Partager

Ibki neɣ aḥallum neɣ iddew akken i as-ssawalen deg temnaḍin yemgerraden n Tmurt n Yezwawen, n ssenf n amagu, neɣ akken yettwassema deg tussna « maraka silvanus », d yiwen n uɣersiw i iteddun ɣer tnegrawt deg umaḍal merra ɛlaḥsab tuddsa tagreɣlant i uḥraz n ugama (UICN). Seg acḥal-aya, ala netta i d-yeggran yettzemmil (il symbolise) taferka n ugafa. Deg thilma n umagu-a ad t-naf ur yesɛi adfar (ajeḥniḍ), aqerruy-is d amdaddur, iri d awezlan, imeẓẓuɣen d imeẓyanen, leǧyub n umeẓẓuɣ (abajoues) d igaɛmura, iɣallen ɣzifen ugar n yiḍarren. Tagella-s d imɣan, iẓuran, iferrawen, igumma (fruits) neɣ tikwal mara ad t-tḥettem teswiɛt itett ibeɛcan. Yettidir deg ugraw n twaculin gar iwetman ed twetmin, ilemẓiyen ed yimɣaren. Amagu n Ɛecba (mara qrib ad tawḍeḍ Xerraṭa) yettḥeyyir nezzeh, yettemlal-d aṭas n wuguren deg tudert-is n yal ass, ahat d tidet kra yekka-d seg ugama, maca daɣen xilla ay d-yekkan seg twennaḍt ed umdan, amedya n ussexmej n umḍiq anda yettidir sɣur yemdanen: ttḍeggiren dinna ayen i d-yewwi Rebbi ladɣa tagella, mara ad tt-yaf yibki nettat texser ad tt-yečč ad yeṭṭef aṭṭan iweɛren neɣ ad yejqu. Rnu tella taluft tayeḍ, akken i t-id-nnan wid yettnadin deg tlufa n uɣersiw-a neɣ n tkulujit s umata: amdan neɣ amerray (touriste) ur ilaq ara ad yettak tagella-s i uḥallum acku ma yella ur t-tḍurr ara srid ad t-tḍur akken nniḍen. Ma yennum yiddew učči sɣur umdan ad yaɣ tannumi, ad d-yuɣal ur yettkalay ara ɣef yiman-is, ad yettraǧu kan amdan-n ad as-d-yessiweḍ ayen swayes ara yesbens aɛebbu-is alama tikwal irezzu i leǧwahi n tnezduɣin n medden bac ad d-yeddem neɣ ad d-yaker, am akken i yeḍra ccɣel-a ilindi deg Wayt-Idris. Ɣef waya, mara d-terzu tegrest ed umwan aṭas i yettmettaten, mačči seg usemmiḍ wanag seg laẓ, skud ur ssinen ad ḥebbren i yiman-nsen tagella, ttraǧun kan amdan netta aneggaru-a ur irezzu ɣef-sen deg usemmiḍ.  Mara d-yas unebdu kifkif, d amagu i yettxellisen: iḥewwasen tettun dakken akken tebɣu tili tegzi-nsen, imaguten uqbel kullec d iɣersiwen iweḥcanen. Ttakken-asen kra yellan d ssenf d tagella swayes simmal ttaḍnen ttmettaten, bla ma mmektan-d ad asen-fken aman axir acku yettewɛar-asen lḥal ad afen taɣbalut n waman deg tsemhuyt yeḥman. Neɣ daɣen mara ad ten-teṭṭfen deg yiribbiyen-nsen bac ad sewren yid-sen imi d yir adellel (pub) i asen-xeddmen i wid i iran ad ten-yeqher neɣ ad ten-yaker ad ten-yezzenz netta asaḍuf yegdel annect-a s tussda. Rnu tella taluft n uɛelleq n tzurar i yibkan imecṭaḥ, mara mɣuren ad yezhur yiri-nsen dɣa ad asen-tecbeḥ tezrart-n iẓuran n usnuffes ad mmten akken seg uxnaq.   Amagu mačči kan deg Ɛecba i yella anda ttidiren ahat ugar n 200, wanag deg waṭas n yimeḍqan ama deg Tmurt n Yiwawen neɣ deg tiyaḍ; am Udrar n Guraya anida ttidiren azal n 60 d amexluq, Adrar n Ǧerǧer deg-s lqidar n 450 d aqerruy s lxusus deg umadaɣ n Tignatin. Deg tẓegwa n Ukeffadu ed Yiɛekkuren daɣen ad d-naf deg-sent alama d 2000 d ibki. Deg tɣaltin n Babur deg Seṭṭif, ahat wwḍen 300 n yimaguten. Deg Jijel llan azal n 1500. Akked Ccifa deg Blida anda ttqaraben amḍan n 300 d ibki.

Mhenni Xalifi 

Partager