Kra kukran, niqqal, yimdebran n tidukla n l’Europe ( U.E) yeḍra-d tikelt-a. lemcawret yellan gar snat n tmura Rrus akked Ccinwa glant-d s llufaq yerzan aserbi n lgaz sɣur tamurt n Rrus i tmurt n Ṣṣin . Llufaq –agi yesenquqlen rkiza n tdamsa n umadal wakali yefka iɣisi i llsas astratiji ɣef acu rasent lemxalṭat gar leǧnas yellan d tinezamtin( puissances) acḥal d aaggas aya. Ɣef akken wallen wid yeṭṭfaren tasertit tagraɣlant a beɛdda ccedda yelan tinegura-agi gar tmurt n RRus akked marikan ttwalin d akken llufaq-agi n uzenzi n lgaz i tmurt n Ṣṣin yerwi yakk lkerṭa yellan imi ɣef lêhsab-nsen anect-a( Llufaq-agi) ad ibeddel lkil adamsawi( l’équilibre économique) ɣef lḥant timura seg asmi yeɣli uɣrab n Berlin ɣer tura . Tawla yeṭṭfen timura yezdin daxel n ugraw n l’Europe d licara ɣef tiyita tefka tmurt n Rṛus , id yuɣalen s ljehd ɣef unnar aserti agraɣlan, i i tmura izedwan ddew senjaq n Marikan. Seg assen deg id yeffeɣ rabul unṣib ɣef llufaq-agi yellan gar tmurt n Ṣṣin d tmurt n Rrus id yellan deffir tirza n Poutine ɣer Ṣṣin ddurt-agi yezrin deg annar n tdamasa akked tsertit tagraɣalnt yekker uhetwir. Meɛlum ad yilli unect-a n lhir imi llufaq-agi amazray( contrat historique) yettuneḥsaben s wazal n 400 n imelyaren n idularen mačči kan yerwi timura n l’Europe yegla ula s ljehd n tnemzert tamaezwarut n dddunit tamurt n Marikan acku llufaq –agi yewwet ɣef wul n tdmasa n tmurt-gai( Marikan) imi lqeṣd-is ad yesenquqel ljehd n tadrimt tagraɣlant dollars. Aya yella-d acku i tikelt tamazwarut tamurt n Ṛṛus akked Ṣṣin gezment-tt d ṛṛay d akken sya d afella asemsiwem n lgaz akked lpetrole ur mazal ara tili s tadrimt n dollars . Tikelt-a kra ara yenzen kra ara siǧwen deg usafar-agi ( akked isufar-nniḍen) ad yettwaxales s tadrimt taɣelnawt-nsent meḥsub Rouble akked Yuan ? Anect-a ur d yelli ara s ugacur imi di dhen n ssant n tmura-agi( Rrus akked Ṣṣin) ilaq yewwḍed lawan akken as rran lḥedd yerna as rran tillist i tmurt n Marikan. Amazan n Poutine i umaḍal iban : tura yal tamurt ad teg lehṣab-is d-akken zzman n yiwet n tnezmart yekfa, imi tamurt-is akked tmurt n Ṣṣin ad qazment Marikan nedd ɣer nedd. Ahat timura iḥuza s waṭas llufaq agai d timura n Ugraw n l’Europe imi yeqen-itent lḥawj ɣer lgaz n tmurt n Rrus i umtedu n tdamsiwin-sent. Timura-agi yakk s lekmal ɛalqent ɣef lebɣi n Poutine. Aya yettban deg lxif izedɣen imdebran n tmur-aagi a beɛda mi sslan i rabul id yesufeɣ, ddurt-agi yezrin, uneɣlaf amenzu n Rrus Dmitri Medvedev id begnen nniya n tmurt-is akken a tegzem aserbi n lgaz i tumura-agi n l’Europe inejɛen awaɣzen arrusi deg txejiṭ ines( taluft n tmurt n Ukraine). Dmitri Medvedev ur yenneḍ –ara yiles-is netta id yennan assen n tlata yezrin : « Lgaz nesɛa yezmer ad yekfu tamurt n Ṣṣin akked timura n Europe.Meɛna ma tera tmara lgaz neseǧǧew nniqal i tmura n L’Europe mezmer as nbeddel abrid ad iruḥ ɣer tmurt n Ṣṣin ma terra-aɣ tmara ». S tsertit yesbdedd Poutine taḥjurt taḥjurt , yeṣawed akken ad yesenser tamurt-is s lqid bɣen as nḍen timura n ugraw atlanti. S llufaq –agi yellan gar tamurt-is akked tmurt n Ṣṣin azenzi n Lgaz ur yeqqin ara kan ɣer tmura n l’Europe aya yebɣa ad yini belli asnekcem n tadrimit ur yerhin ara ɣer timura-agi. Tadmsa n tmurt n Rrus tesewsɛ ifer-is armi terra tama n asya d rkiza-s.s wenct-a teqfel ticerket yundi Poutine ɣef tmurt n Marikan akked imsisen-is( alliés).
Ayen iccuden taluft ɣer timura n l’Europe d letkal nsent nniqal ɣef lgaz n waẓru( gaz de schist ) ara d yessen si tmurt n Marikan. Netta di tillawt anect-a mazal-it yebɛed imi aṣiwed n lgaz-agi qrib d lmuḥal deg akken yesutur aṭas n tadrimt akked ilulufen n lebwaber. Ticerket tebren yerna akken ilaq ɣef Tadukli n Europe yerran lekerta n wurar gar ifasen n tidukla n walɣan n Marikan ( USA). Ass-a tamurt n Rrus tesenser tamdamsa ines seg tmara i tt-icuden zikk -nni ɣer l’Europe imi tezmer a tt-zenz yakk lgaz-ines ɣer tmurt n Ṣṣin yerna ur yelli d acu umu tezmer tamurt n Marikan akken ad tesḥbes ayen-nni. Maca tisertit tegraɣlant yeḍfer Poutine, seg asmi i tenjaɛ L’Europe deg tmurt n Ukraniya, tettmuqul ɣer lebɛid imi iswi-s dayen ibanen : d taruẓi n- umeqyas i bɣan as-zzin timura n uzday atlanti ( l’alliance atlantique) . Tasrtit –agi yesutren tabɣest meqran si ljiha-s tebda tettawid iguma-ines abeɛda mi ara nẓer d-akken ur teḥbis -ara t kan ɣer uzenzi n lgaz.Nnig llufaq –agi n Lgaz imi ass-a ( i wakken ad sbelkmen netta n yimdabren n tmurt n Ṣṣin tasertit n Marikan deg uḥric n tdmasa tagraɣlant) haggan-d diɣen yiwen llufaq nniḍen iccuden ɣer tadrimt n tjara tagraɣlant ara yillin s demma n tedrimin tiɣlanin( monnaies nationale) deg ayen iccuden ɣer tjara ga-sent akked tuimura nniḍen. Ɣef akken ttwalin imusnwaen n tdamsa tallit n dollars kfan wussan-is amaḍal yebda ikeččem ɣer tallit-nniḍen deg tjara ad tbedd ɣef rkizat timaynutin. S llufaq –agi gar snat n tmura-agi( RRus d Ṣṣin) ad yenquqel ljehd n tadrimt n Marikan ur mazal ara ad yilli dollars d netta i d-selṭan n leswaq igraɣlaniyen. Tisertit –agi yeẓḍa Poutine s tbut tebda tettaked lɣel-as imi imdebren n tmura n l’éEurope bdan aḥalel di tmurt n Rrus akken ur tḥabes-ara aserbi n lgaz ɣer timura-nsen. Tabrat Yuzen Joseé manuel Barroso aselway n tasqamut n ugraw n l’Europe d tbut ɣef anect-a. wid yeṭṭfaren taserti tagraɣlent rrand llum ɣer ugraw-agi n l’Europe id inejɛen Poutine asmi bɣen ad zdin ɣer ugraw-nsen tamurt n Ukraine yallan deg irebi n tmurt n Rrus. Qqaren yewwi deɛwessu win iḍefren azrem ɣer lɣar, akka id asen-teḍra i timura-agi isudsen yiwen ugraw ( U.E) yebnan tesertit-ines ɣef tadrimt kan mebla ma iḥazeb i wayen nniḍen. L’Europe turar s tmes, Poutine yeserq-asen iḍuḍan ! Ur yesewham-ara ihi ma deg tifranin tineggura ɣef ugraw-agi n l’Europe d-ikabaren imṭurfa id yufraren, am akken di yufrar ukabar n F.N di tmurt n Franṣa.
Ait Slimane Hamid