Anda ma teddiḍ , anda ik-yuɣ lḥal di leqhawi neɣ deg axxam neɣ deg lexlawi awal yezzi yenneḍ ɣef tadyant yesexnunsen iseɣ n yeqbayliyen , yenan tamattent n umurar Ebossé n terbeɛt n JSK ddurt-agi yerzin. Tadyant yeglan s cwiṭ-nni lɛaz i d-yegran ɣer terbaɛt n JSK akked twacult n waddal deg tamnaḍt-agi. Lwehma, lbaɣa d dehca fkan iɣisan deg wallaɣen d yexfawen n kra n win yettiḥbbin neɣ yeseḥbibiren ɣef nnif n leqbayel. Rehba ikecmen taswin n yemdanen at yiseɣ idefri-tt reffu : « amek akka i tedra yidneɣ armi neḥnunefnnig uḥnunef akkin? » d tuttra i ceɣben kra n win yellan d ameyaz. Di Freha , deg At Ziki, deg At wagenun, deg Amizur neɣ deg At Yanni yiwen uɣbel i yerḥen at tezdeg akked tisas . « Acu-t uxeṣar-agi ?acu-t ugajdur-agi ? Sani ila n teddu akka ? » id yeqqar kra n win yugin tixattarin i tmurt nteɛuzu aṭas. Neflen wamen seg tɣuza , lhem yesufɣed timajatin-is. Tamattent n Ebossé deg annar n umenzu n unbir ur d teǧǧi kra deg yixfawen n yeqbayliyen ! D lemrar id yesentaqen ilsawen. Akka ɣer Mohamed yiwen seg wid yettḥibin tarbaɛt n JSK seg isaggasen n 70 ɣer ass-a netta iɣ-id yennan : « ur ilaq ara a nekcem deg yir ineẓman. Ur ilaq ara aɣ-yeɣli ulqaf anda ur ilaq. Meɛlum iban belli yiwwas taxazabit am ta ad teḍru imi, tagara-agi, ḥḥurent leɛaqliyat n yemdanen. Ur d yeqqim ara ṣṣwab ara ihaẓben i tigi. Wigi yesneɛmilen ḥamlen JSK fɣen i lqaleb n leḥmala nefka i terbaɛt-agi asmi id as-yella di lmendad Maheidine Khalef. Di lawan-nni tadyant am ta d-ayen ur d nḍeru , dayen ur d nettas di lbal n yiwen. Ancet-a acku imiren JSK tella d tansa n leqder, n ttrebga, n lhiba, n yiseɣ akked usterḥeb s yinebgawen id yettasen ad uraren yid-s ticirt uḍar deg annar n Tizi-Wezzu.JSK tella d aɣerbaz n tisas,n wadal, n tikli ireẓnan. Lsas –is yebna ɣer ṣṣeḥ mačči ɣef tikerkas. JSK tella d lemri n tamnaḍt n leqbayel wakali, tamnadt yeseduyen timsal i tt-yecqan ɣef leḥdaqa akked d lɛaz kesben imawlen-is. Tella d tunṭict si nezdi aqaru anda nedda d wanda nelḥa .Di lwan-nni am weḥbib am waɛdaw yakk ttqadaren JSK deg akken tella d amedya i kra n win yettiḥbin llaɛli d wayen yeddan akked llaɛli. Deg ussan-nni JSk terfed senjaq n trennawt( victoire) id tewret ɣef terbaɛt mechuren imiren CRBelcout deg yella yetturar Lalmas, Kelmi, Selmi, Achour , Boudjnoun , Madani, Amar, Abrouk. Asafu n trennawt i terfed JSK sɣur CRB yella-d s tabɣest n imyurar-is yecban Baris , Anane, Bailech, Dali, Douadi, Meghrisi, Iboud, Larbes,Adghigh, Sadmi, Aouis, Belehcene, Cerbah id yezgan d- ixulaf n imyuraren iqburen yellan d lsas n JSK am Koufi, Deridj, Koli, Refia, Dardar, karamani d wiyad. JSK nḥamel i temẓi-nneɣ tella d lɛinṣer n tezdeg n tamnaḍt-nneɣ, tella d azamul n tayri n wayen yelhan akked tagmet gar medden ». Asḥisef yettanawel asḥisef nniḍen . Ɣer Nabil .H : « ayen akka yedṛan , yesexnunsen iseɣ n kra n win iḥamlen adal akked tezdeg s wacu id igellu wadal, ur d yelli ara kan akka s ugacur. Tawaɣit-agi d agamu n tucḍa wuɣur yeḥnunef ddabex uḍar di tmurt-nneɣ wakali. Wid teɛna tamselt ɛamden i wuccuḍ- agi asmi ggan affud i yir neɣma deffir terbaɛt taɣelnawt asmi turar akked Maṣer di Sudan ɣef taqbuct n umaḍal . N ecfa amek smendigen deg ilmeẓyen-nneɣ akken ad yettuddum idim-nsen s tmiqwa n dɣel akked lkerh n wayeḍ . Yir tizlatin id yettɛadayen imiren deg radyuwat akked tilibzyu ggant asurif ɣer wayen-nni. Tizlatin yeččuren d regmat akked cḥani, yesawalen i takriḍt( violence) gar medden uɣalent ttnuzun di leswaq yerna yiwen ur d inebeh acimi. Imi nɛamed assen i unact-en, mačči d lmuḥal ass-a a nḥader i twuɣa deg anaren n tmurt wakali.Si Zikk i yeqqaren kra n win isumten abeḥri , d aḍḍu ara icebblen tanafa-s. Asexdem n wadal deg unar n tisertit d yir ṛṛay. Ccufen iqendyar n yilmeẓyen–nneɣ s yir isuɣan. Wid yebɣen ayen-nni ttun belli ilmeẓyen agi mazal ur kiren ara seg tixattarin s wacu id yegla rebrab deg isaggasen n 90. Acu neɣ s wacu ara yeglu yakk waya n tucḍiwin ma yella mu maččî stuget n takriḍt deg izenqen neɣ deg inurar . Ass-a terki liḥala. Aṭan yefka ssem-is deg iẓuran n tmeti . Yedebdeb ṣṣwab, yenxar lmeɛqul . Jmaɛliman tuɣal d regmat. Win id yekran ad yesken iɣalen-is. Win tufiḍ ak-id yehmej s wawal. Win id temugreḍ ak-id yesusef. Nekk d win i yicban weḥceɣ ayen id teddun ! Amek ur d yettili ara lwaḥc mi ara nẓer neɣ a nsel afrux id yekren ad yeselqaḍ bab-as. Win kan umu iccaḍ ṛṛay ad yewwet deg-k . Ula d accenay ameqran Lounis Ait Menguellet ur teɛtiqen-ara . Amek ara yilli usirem ticki i nettwali terwa–nneɣ teffeɣ u ubrid n tmusni ur tegzi-ara anwa i d Mouloud Mammeri,d Mouloud Freaoun, d Tahar Dajout, kateb Yacine. Amek ur tkeččem-ara lwehma deg ulawen ticki deg tilibiyuwat yellan neɣ deg imaṭafen d tuɣac yettmediḥen takriḍt id yettɛadayen am tizlatin wer tahuski n wayen umu qqaren « ṛṛay ». Ttbaxiren i terwa-nneɣ s yir lkamun, ttwattun yinaẓuren at tezdeg am Idir, Ferhat, les Abranis, Djurdjura, Ahmed Saber,Noura, Nouara, Hacene Abassi, Chrif Kheddam….amek ur ikeččem ara umdan deg uzabuq n layas mi ara ẓẓer s wallen-is acu n isura neɣ tadwilin id yettɛadayen deg tawilat-agi n umṣaweḍ ? A buh ur zriɣ-ara, tura, sedṣayen yehdumen neɣ sruyen ! » Ahat d anect-a id yewwin ad neger ɣer tqaɛt n umjadel akked uskasi tuttra yellan d lsas i kra n tuttriwin ara d yekkan d afela : « acu id sebba n tucḍa ? Anda akka yella leɣlaḍ ? » Mi ara nmuqel ɣer yideli ad neff belli tamurt n leqbayel tella d lɛinṣer ansi id tefɣent tikta timaynutin yesfiliten i tudert n lɛaz yeddan d tallit tatrart deg nettidir.Iḍelli kan, temurt n leqbayel tefkad ayen din n yergazen at tisas akked tirugza yefkan i tisertit inumak-is laqayen am Said Sadi , Ferhat Mhenni, Jamel Zenati, Moqran Ait Larbi, Hachemi Nait Djoudi, Ali yahya Abdenour….mačči kan daya imi lawan n tegrawla mgal arumi tamurt n leqbayel tefka-d igrawliyen yefkan udem i yimenɣi ɣef timunent n tmurt am Krim Belkacem yellan deffir lufaq n Evian, Abane Raḍan yellan deffir n ugraw n Soumam, Iɛazuren Mohand , Mohand Oulhadj, Ouamrane yellan d imjuhad s wazal-nsen bexlaf ayen din d-imeɣrasen yeɣlin di yal reḥba si tmurt n Lẓẓayer .Iḍelli kan, tamurt n Leqbayel tezdi s lqedd s lmendad n imusnawen-is am Ait Ahmed Hocine , Jean Amrouche, Mouloud Mammeri, Mouloud Feraoun, Tahar Dajout, Malek Ouary . Tezdi lqedd-is s inaẓuren-is yettwasnen deg umaḍal am Idir, Lounis Ait Menguellet, Slimane Azem, yefkan iseɣ i tezlit akked tasekla taqbaylit. Amek ihi tawecḍa–agi yewwin temnaḍt n leqbayel ɣer umnar n txettarin ? Ɣer tuget n yimayazen tiyita tekka-d si ɣellu id defren tamurt n leqbayel deffir tidyanin n tafsut taberkant a beɛdda deffir timesbanit n 14 Yunyu yesuḥben azal n ssin imelyan n yemdanen ɣef Lẓẓayer tamaneɣt akken ad sutren ayen umu qqaren di lawen-nni « tiɣerɣert n lekqser ». Ulama tamesbanit-agi tedda s ljehd, maca ayen id tewwi d-iguma d ayen ɣef ur yebni yiwen. Tamesbanit akken ibɣu meqret temderkal ɣef taxazabit ( id ihegga udabu imiran ) armi tekcem rehba deg ulawen n lxalet d yergazen tirni. Aṭas i ceɛfen deg imiren , aṭas umu texrab nniya. Seg assen yekecem bu reku ljedra n imenɣi akked usuter n izerfan tamurt n Leqbayel. Terra tisertit aḍar alarmi id newwed ɣer tagnit anda ulac akabar( d FFS neɣ RCD neɣ MAK) i-izemren ad yinni nekk reṣṣeɣ akken ilaq leqrar di tmanḍaṭ-agi. Ulawen n yeqbayliyen ḥaḍmen , yefeɣ-iten laman deg akken aṭas n tikalaxin i iɛadden ɣef iqera-nsen. Yella deg awal « win yeqqes uzrem yettagged aseɣwan ! » Ɣer imayazen d tigi i d sebba-t yeǧǧen iɣermaniyen n tmurt n leqbayel ad s zzin s weɛrur i « lbulitik ». Ɣer kra anect-a ur yelli-ara d mmi-s n ugacur imi ɣer-sen d-adabu id lessen i waya. D tidet neɣ d tikerkas ayen yellan yettban ass-a ifuk zhir d uqlileḥ ɣef tuget n yeqbayliyen. Ddan di tɣuza n lemtel id as yeqaren : ma qeḍɛen-k-id anef-asen, ma ǧǧen-k ur k-id ccqi ! ». Zhir n isggasen n 80 ala ayen iɛadden ifut. Maca ahdum id yernan ɣef yehdumen, i kemlen i tɣuza aseggax d liḥala n yidles di tamnadt-agi : iṣṣub waswir dayen kan armi qrib ulac acu id yeqmin ! Tizlit n teqbaylit yewwḍen ɣer tqacuct deg isaggasen 70 s lmendad n icanayen am Idir, Imaziɣen Imoula, Sofiane, Ait Menguellet tekcem deg yir ajaɛbub tagara-agi. Seg asmi yemmut Matoub Lounes , bexlaf Zedek Mouloud, Ali Amrane, les Abranis ( yernan ɣer tama n icanayen id nebder afela) ulac ixulaf ara yelqmen adif n thuski i tizlit-agi. Wigi icenun aka tura yugar deg-sen asmerqaɛ wella nfaɛ. Bexlaf asḥisef akked umajed ddew teɣremt yegrarben, acu n tunṭict ara d yerran lɛaz-nni n zikk-nni ? Amzegun n taqbaylit anda akken i t-yeǧǧa Muhya i t-yuɣ lḥal ɣer ass-a n wussan … ulac yegguma ad inaqel . Sinima anda akken i tt-yeǧǧa Bouguermuh i tt-mazal ɣer ass-a… neqḍen yisura , ɛaqren wallaɣen. Yenqedwa tmaɛ-nni iɣ-yazalen zikk-nni amer dɣa yiwwas….Amek ihi ur d yettili ara ugrireb deg igudar ur tettmager lluḍa deffir leḥamali n leqrur umu id nhega tiregwa s ifasen-nneɣ ? Acu n tunṭic yelhan i d- nettmuddu i terwa-nneɣ akken taqazem s wallaɣ yečcûren d tamusni akked usfilet lqern deg nella ? Amek ara tizmir a tewwet ugerz akken ad yesgem uɣeddu ines ? Bexlaf timurṣad akked tiqulhatin, bexlaf nḥas akked tismin ur nemɛin, d yir ibecmaqen i nerra deg iḍaren akken ad lḥun deg iberden yettawin ɣef leɛdem. Yettawin ɣer fennu n timadit-nneɣ. Gar-nneɣ d wassen d isaggasen kan imi lehlak iḥuzen timeti simmal yeqaz irennu. Tuḍen tmurt n leqbayl s waṭan i ḥuzan arraw-is… Maɛlum kan ad yedru waya asmi is nezzi s waɛrur i yiseɣ-nneɣ , asmi is nezzi s waɛrur i teqbaylit ! Awal akken ibɣu yeɣzif lhedd-is d awal am akken id yenna umedyaz deg awal-is : « teǧǧa-yi teqbaylit-iw…. ma d nekk i tt-yeǧǧan la smaḥ ! »
Ait Slimane Hamid