Amuli n umenzu n unbir ɣef tewwura. Aḥerkal n yikabaren isertiyen yella di demma. Qarren deg ussan-a ad yeffeɣ rabul d tiɣri ara yefkan anzi i tiɣri temenzut n unbir. Adabu( ula d netta) di lmedad. Wid yettwalin akken nniḍen qaren yella di neqma. Kečč d nekk anida neẓra ?
Nutni( adabu d ikabaren yetturaren deg yiwen wannar) s yihin nekni( yellan berra n unar) syagi. Nutni ttmeslayen nekni nesusem. Nutni ttemxaṣamen, nekni nettwali. Fellaɣ i tebna ( xerṣum akka i yettmaslayen) xas deg umɛaber-nsen nexḍa. Dihin( deg annar-nni deg tuuraren) wa yettadi-tt, wa yesenqer-itt. Nekni ( yellan ɣef tama) nezga nettwaṭef. Nettaṭef wakali. Lazuq yurza iles. Lqid yurza ifaden. Amendil yesbur ɣef allen. Nutni( s wawal) ttemyawaten nekni( s tidet) nezga nɣeli. Yella ugajdur, yella wayen yugaren agejdur. Agejdur yugaren yal agejdur d agdud yemuten uqbel ad yilli.
Acu deg yemgared umenzu n unbir n wass-a ɣef win yiḍeli? D imdanen am nekk am kečč id as-yellan i lmendad i wunbir 1954. D irgazen am nekk am kečč is yegan afud i tagrawla. D tillawin am ta ma tihin is yegan tebɣest i umenuɣ. Werǧin nekra-d igrawliyen si tmura n berra. Igrawliyen yellan frurind di tmurt-a. Mɣind deg akal-a. Turew-iten-id tɛabuṭ n tihin neɣ n tina.
Llulend gar-nneɣ , ddren yid-nneɣ. Gar tesɛa-nni (9) id yasaɣen times n lfetna id yeglan s twefɣa n uṛumi si tmurt , ala yiwen i mazal yedder. Wiyaḍ teččaten yak tmattent. Maca temgared sseba n lmut-nsen.
Ben Boulaid, Larbi Ben Mhidi, Didouche Mourad, ttwanɣen di lawen n ṭrad, s uffus n urumi. Rabah Bitat, Benbela muten s lmut n ṛebbi deffir timunent. Khider, Krim Belkacem, Mohamed Boudiaf iten-yenɣan d atmaten. Ait Ahmed yettwenfa (neɣ yenfa, akken id awen yehwa) yuyes lewqam dayen.
Ibab-aten n tagrawla( tesɛa-nni) ala tlata seg-sen i-imenɛen ur muten ara s lmut takarḍit. Tlata seg-sen ruḥen s leɣder. Ttujegḥen ur iban ayɣer . Ahat deɛwessu-nsen deg-nneɣ i teṭṭafer nekni yefkan affus , nekni yeqnen yir aggus , nekni s caɛb amekḥus armi id tegra tmurt gar ifasen n wid yedurin tili asmi akken ɣellin yergazen!
Acu deg yamgared umenzu n unbir n yideli ɣef win n wass-a? Iḍeli xas s leqla n cci, xax tezmert txus di kulci , meɛna tella tella tasa. Tiyamatin-nneɣ , ibabaten-nneɣ umnen s umenuɣ id yellan. Umanen belli d win( neɣ ala win) i d-abrid yesufuɣen ɣer tilelli, ɣer lɛaz, ɣer uzdi n lqed. Sɛan tasa: seblen tirwiḥin , ɛabben lɛtab id yeɣlin( taẓayt-is am akken qqaren : ala win yewten d win yettewten i-yeẓran) , fkan ixfawen-nsen d asfel akken ad idiren wiyad deffir-sen ddew senjaq n tlelli, ddew leɛnaya n tmurt n lejdud. Ass-a kra tebɣid yella: alallen umṣiweḍ, tadrimt , iɣmisen, ikabaren… yella kullec bexlaf tasa !
Ass-a tiɣri ur telli ara ɣer umenuɣ imi( limer d lebɣi-k a yul) aqlaɣ baygar-nneɣ. Di tmurt-nneɣ, ddew senjaq –nneɣ, ddew adbu-nneɣ, ddew leqwanen-nneɣ… Mača ( ttembedilen tirga , ttefɣen mxelfa) ziɣ imi baygar-nneɣ : teɣleb tiɣersi tafawet. Wagi ijebed wihin ikaref. Mi yedda wul tasa tugi, mi tedda tasa ul yugi. Bubarek yeṭṭef ifaden. Facal yesgursel allaɣen , Tugdi tesgugem ilswen. Tadrimt( s ubezaɛ) tesluɣ ixfawen . Lbaṭel yezga-d ɣef miḥlal! Yenqedwa uxxam n tisas, armi nerfed lɛib d asenjaq nnig iqera. Amek id ixef-is?Sani akka teddun lecɣel? S anda akka ara awḍen lecɣel?
Gar yideli d wass-a, aṭas i yemgaraden. Azekka ( amenzu n unbir) kra ad rzun ɣer tiqrabin n imeɣrasen . Din ad sersen timqunin n iǧeǧǧigen. Din ad ɣren lfatiḥa. Din ad sufɣen lewjuh ɣer igenni. S leḥrara n umekti tilawin ( sut tasa yedren) ad sufɣent tiɣratin. Mi yensa wayen-nni. At iqera d ilmawen d amzizel ɣer zradi. Yelha uɛabuḍ mi yeččur, ur as-qqar (a bu nniya) i limer ad ifalaq! A win yeččan yečča, ma d wayeḍ tarbut tekfa. Mi id uɣalen( s zradi n seksu s yecriḥen) yal wa ad yeṣfed allaɣ-is. Ad ttun ayen iten-yewwin d wacu iten-yewwin. Lhir ɣer tatut yejhal ubeḥri-ines. Ččenččunen yidrimen d imaqranen akkin. Tikeryas sullin aɣebar di tikli. Win yedran, ma ur yesli ad iwali amek nzen yirgazen s yedrimen.
Yeḥnunef uẓawali? Awal yettawid tisedṣa limer allen( n win yettḥulfun) ur ttwalint ara ddel deg iberden. I ddel anaṣli ( win-a akken nneɣ) yenerna-d ddel id yekkan si tmura n wanẓul. Aten-nni deg zenqen suturen, sqiziben, ttḥallilen talqimt n waɣrum di Lẓẓayer n umenzu n unbir . Zik(a smi akken..) lqela tettwafer , ass-a tefɣed ( lqela-nni) s lejher. Zik xas tettwafer medden dlan ɣef uẓawali. Sefḍen fell-as lḥir , sefsusin fell-as iɣeblan. Fkan-as amud akken werǧin fell-as ad yettwakkes sser. Ass-a leqla tettwafdeḥ. Xas tettwafḍeḥ, xas nettwali-tt deg berden mi tettneḍar maɛna yiwen ur d yenni acimi neɣ amek akken-nni? Nezzi s waɛrur ɣef wid yenḥafen. Nuǧwed lḥif izelfen lhu, leḥnana, tayri, tirugza . Ass-a neqqen ɣer sɛya mebɣir tawant!
Yettru wunbir deg ass amenzu imi id yemkta amenzu n unbir yellan s tidet d amenzu. Wama ass-a( nekni s iyanaten-agi) yeɣunza-aɣ ula d ussu!
Ait Slimane Hamid

