Amenzu n Unbir gar yiḍelli d wass-a

Partager

Amuli n umenzu n unbir ɣef tewwura. Aḥerkal n yikabaren isertiyen yella di demma. Qarren deg ussan-a ad yeffeɣ rabul d tiɣri ara yefkan anzi i tiɣri temenzut n unbir.   Adabu( ula d netta) di lmedad. Wid yettwalin akken nniḍen qaren  yella di neqma. Kečč d nekk anida neẓra ?

Nutni( adabu d ikabaren yetturaren deg yiwen wannar)  s yihin nekni( yellan berra n unar)  syagi. Nutni ttmeslayen nekni nesusem. Nutni ttemxaṣamen, nekni nettwali. Fellaɣ i tebna ( xerṣum akka i yettmaslayen) xas deg umɛaber-nsen nexḍa. Dihin( deg annar-nni deg tuuraren)  wa yettadi-tt, wa yesenqer-itt.  Nekni ( yellan ɣef tama) nezga nettwaṭef. Nettaṭef wakali. Lazuq yurza  iles. Lqid yurza ifaden. Amendil yesbur ɣef allen. Nutni( s wawal)  ttemyawaten nekni( s tidet) nezga  nɣeli. Yella ugajdur,   yella wayen yugaren agejdur. Agejdur yugaren yal agejdur d agdud yemuten uqbel ad yilli.

Acu deg yemgared umenzu n unbir n wass-a ɣef win yiḍeli? D imdanen am nekk am kečč id as-yellan i  lmendad i wunbir 1954.  D irgazen am nekk am kečč is yegan afud i tagrawla.  D tillawin am ta ma tihin is yegan tebɣest i umenuɣ. Werǧin nekra-d igrawliyen si tmura n berra. Igrawliyen yellan frurind di tmurt-a.  Mɣind deg akal-a. Turew-iten-id tɛabuṭ  n tihin neɣ n tina.  

Llulend gar-nneɣ , ddren  yid-nneɣ.  Gar tesɛa-nni (9)  id yasaɣen times n lfetna  id yeglan s  twefɣa n uṛumi si tmurt , ala yiwen i mazal yedder. Wiyaḍ teččaten yak tmattent. Maca temgared sseba n lmut-nsen. 

Ben Boulaid, Larbi Ben Mhidi, Didouche  Mourad, ttwanɣen di lawen n ṭrad, s uffus n urumi. Rabah Bitat, Benbela muten s lmut n ṛebbi deffir timunent. Khider, Krim Belkacem, Mohamed Boudiaf iten-yenɣan d atmaten. Ait Ahmed yettwenfa  (neɣ yenfa, akken id awen yehwa)  yuyes lewqam dayen.

Ibab-aten n tagrawla( tesɛa-nni)  ala tlata seg-sen i-imenɛen ur muten ara  s lmut takarḍit. Tlata seg-sen ruḥen s leɣder.  Ttujegḥen ur iban ayɣer .  Ahat deɛwessu-nsen deg-nneɣ i teṭṭafer nekni yefkan affus , nekni yeqnen yir aggus , nekni s caɛb amekḥus armi id tegra  tmurt  gar ifasen n wid yedurin tili asmi akken  ɣellin yergazen! 

Acu deg yamgared umenzu n unbir n yideli ɣef win  n wass-a? Iḍeli xas s leqla  n cci, xax tezmert txus di kulci , meɛna tella tella tasa. Tiyamatin-nneɣ , ibabaten-nneɣ umnen s umenuɣ id yellan. Umanen belli  d win( neɣ ala win)  i d-abrid yesufuɣen ɣer tilelli, ɣer lɛaz, ɣer uzdi n lqed. Sɛan tasa:  seblen tirwiḥin , ɛabben lɛtab id yeɣlin( taẓayt-is am akken qqaren : ala win yewten d win yettewten  i-yeẓran) , fkan ixfawen-nsen d asfel akken ad idiren wiyad deffir-sen ddew senjaq n tlelli, ddew leɛnaya n tmurt  n lejdud.  Ass-a kra tebɣid yella: alallen umṣiweḍ, tadrimt ,  iɣmisen, ikabaren… yella  kullec bexlaf tasa !

Ass-a tiɣri ur telli ara ɣer umenuɣ imi( limer d lebɣi-k a yul) aqlaɣ baygar-nneɣ. Di tmurt-nneɣ, ddew senjaq –nneɣ, ddew adbu-nneɣ, ddew leqwanen-nneɣ…  Mača ( ttembedilen tirga , ttefɣen mxelfa)  ziɣ imi baygar-nneɣ :  teɣleb tiɣersi tafawet. Wagi ijebed wihin ikaref. Mi yedda wul  tasa tugi, mi tedda tasa ul yugi. Bubarek yeṭṭef ifaden. Facal yesgursel allaɣen , Tugdi tesgugem ilswen. Tadrimt( s ubezaɛ) tesluɣ ixfawen . Lbaṭel yezga-d ɣef miḥlal! Yenqedwa uxxam n tisas, armi nerfed lɛib d asenjaq nnig iqera. Amek id ixef-is?Sani akka teddun lecɣel? S anda akka ara awḍen lecɣel?

Gar yideli d wass-a, aṭas i yemgaraden. Azekka ( amenzu n unbir) kra ad rzun ɣer tiqrabin n imeɣrasen . Din ad sersen timqunin n iǧeǧǧigen. Din  ad ɣren lfatiḥa. Din  ad sufɣen lewjuh ɣer igenni. S leḥrara n umekti  tilawin ( sut tasa yedren)  ad sufɣent tiɣratin. Mi yensa wayen-nni.  At iqera d ilmawen d amzizel ɣer  zradi. Yelha uɛabuḍ mi yeččur, ur as-qqar (a bu nniya) i limer  ad ifalaq!  A win yeččan yečča, ma d  wayeḍ  tarbut tekfa. Mi id uɣalen( s zradi n seksu s yecriḥen)  yal wa ad yeṣfed allaɣ-is. Ad ttun ayen iten-yewwin d wacu iten-yewwin. Lhir ɣer tatut yejhal ubeḥri-ines. Ččenččunen yidrimen d imaqranen akkin. Tikeryas sullin aɣebar di tikli. Win yedran, ma ur yesli ad iwali amek nzen yirgazen s yedrimen. 

Yeḥnunef uẓawali? Awal yettawid tisedṣa limer allen( n win yettḥulfun) ur ttwalint ara ddel deg iberden. I ddel anaṣli ( win-a akken nneɣ) yenerna-d ddel id yekkan si tmura n wanẓul. Aten-nni deg zenqen suturen, sqiziben, ttḥallilen talqimt  n waɣrum di Lẓẓayer n umenzu n unbir . Zik(a smi akken..)  lqela tettwafer , ass-a tefɣed ( lqela-nni) s lejher. Zik xas tettwafer medden dlan ɣef uẓawali. Sefḍen fell-as lḥir , sefsusin fell-as iɣeblan.  Fkan-as amud akken werǧin fell-as ad yettwakkes sser. Ass-a leqla tettwafdeḥ. Xas tettwafḍeḥ, xas nettwali-tt deg berden mi tettneḍar maɛna  yiwen ur d yenni  acimi neɣ amek akken-nni? Nezzi  s waɛrur ɣef wid yenḥafen. Nuǧwed lḥif izelfen lhu, leḥnana, tayri, tirugza . Ass-a neqqen ɣer sɛya mebɣir tawant!

Yettru  wunbir deg ass amenzu imi id yemkta amenzu n unbir  yellan s tidet d amenzu. Wama ass-a( nekni s iyanaten-agi)  yeɣunza-aɣ  ula d ussu! 

Ait Slimane Hamid 

Partager