Ddaw tacḍaḍt n tugdud.
Tagara n isaggasen n tmanyin tegla-d s tedyanin n tuber anda ɣlin d imayaten n yelmeẓyen ddew tirṣasin n ẓẓur n -udabu n ukabar awḥid n yimiren FLN. Tidyanin n Tuber , xas akken qeriḥit , glant-d s-uɛiwed n tmendawt ( constitution) n tmurt yefkan azref i usbeddi n ikabaren isertiyen akked tidukliwin tidelsanin neɣ timetiyin. Yal wa yenwa ahat s leɛnaya n tugdut ad ldint tiwwura ɣef yidles amaziɣ s umata akked yidles aqbayli. Ussan zrin, ayen ɣef iccaren imedyazen ( am Lounis Ait Menguellet deg tezlit-is mechuren “ ccaɣlet-aɣ tafat, nfud a nwali, a neẓẓeṛ ɣer zdat , amek ara nilli” d Matoub Lounes deg tezlit id yefɣen dɣa di lawan-nni anda is yeqqar : “ ur sefcaleɣ imadanen, d teswiɛt i-iharcwen , ur aɣ-tesuɛed ara, mmarent tiregwa n idamen, mejden imdanen ad mejden, ur yefri wara, azeglu win i t-inumen , i wakken a s-yedleq dayen, a tt-yercerw terɣa”) ur nɛeṭṭel ara nuffa-t am tiderit deg abriḍ yettraǧǧun aḍar. Widen tezdi tamselt( idles d tutlayt tamaziɣt) msebḍan, wa iɣereb wayeḍ icareq armi uɣalen s ddew tiṭ i ttemyaxẓaren. Awal yuɣal d asamem, yegursel ɣef karuh d tismin akked nḥas ur d nettawi. Yuɣal yal llem da ijebbed akkin ikaref. Win ur neddi yid-nneɣ i ttusema d axṣim-nneɣ. Deg akken yeqwa ujbad d –uḍlaq n ubeḥnuq deg yezdew yidles, yekerkar si yal tama. Taɛdawit yekran gar ssin ikabaren FFS d RCD tesdegded acmux n teqbaylit, terra-t d iceqfen ur nedukul. Uɣalen imawlan n yidles iḍfer-iten wawal. Ma ur d nnin ara akken yebɣa ukabar-ina neɣ wagi, ad temmir fel-asen lehwa n uɣunzu akked uɣanfi. Deg abdil n usefti n yidles yir lehwa id imaren tesefti tabenɛamet.
Tuɣalin n tizlit taqbaylit ɣer deffir.
D anect-a i yerẓan ( uqbel ssebat nniḍen acku llan-t) tizlit taqbylit . Yereẓ waffug ines id tewwi seg tazwara n isaggasen n tmanyin. Si lǧiha-as adabu ur yeɣfil ara imi iwazeɛ tadrimt ( melba cceḥa) akken ad yesali ṣṣenf n ccna umu qaren ṛṛay id yekkan si tama n umalu n tmurt. Ṣṣenf-agi n ccna yellan yettexnunus deg yir umuraj , yellan igemmu di tegnatin n wammus di ccew yuɣal d ccna yesɛan azal, zwin fell-as takka yesemɣid afriwen armi yerra tili i ccna n teqbaylit. Di lawan-nni i nehḍer i kra akken n yimesneɛmalen yettɛawaden i yiɣes asebbi. Wigi ufan-tt teddez tebrez , lhem-nsen d asufeɣ n tesfifin ta deffir ta s-uɛiwed n tezlatin tiqburin. Yenquqel lsas n ccna n teqbaylit. Yenqeḍ usnulfu imi bexlaf Matoub Lounes akked Lounis Ait Mengullet ulac acenay id yettawin amaynut ara yesferḥen wid iḥamlen tizlatin yelhan. Deg tudrin akked temdinin n tmurt n leqbayel ccna n ṛṛay yuɣ leqrar yecrew tizlit nḥamel seg tesga , seg usqif, seg leḥwari. Deg akken terki lihala xas Matoub Lounes isuɣ deg tezlit-is “ihadaden n wawal” yenna: inni-asen ay afrux i yiḥadaden n wawal/widen yemuten neɣ wid id mazal, ccna n leqbayel wissen anda akka i-imal/ inni-asen ay afrux”. Di tallit-nni diɣen i susmen aṭas n icanayen n teqbaylit am Ṣofiane, Malika Domarane, Amghid, Amar Kobbi, Ouazib Mohand Ameziane d waṭas nniḍen.
Ifeṭiwej n ṭmaɛ.
Tulya ɣef tugdut ur d-tegla ara kan s wayen n ddir i yidles aqbayli. Di tɛajajt n ccek akked usirem id iṣsuḍen ɣef tmurt ddan-d yijda n ṭmaɛ, imi i tikelt tamenzut tizrigin Bouchene teldi annar ɣef udlis s teqbaylit. Di lǧera n leqdic n tizrigin-agi, i tikelt tamenzut uɣalen idlisen (yellan d leḥram d aseṭṭef di dewla n ukabar awḥid FLN) ttnuzun di tmurt-nsen melba lxuf melba tugdi. Necfa amek nzan yidlisen n Mouloud Mammeri “ isefra iqburen s teqbaylit», wid n Tasadit Yassin “ izlan” , “ Lounis Ait Menguellet chante», wid n Hocine Ait Ahmed “ tamselt n Mecili/ l’Affaire Ali Mecili ”  ,; “ aktay n ugrawli/ mémoire d’un combatant ” am uɣrum. Gar ifeṭṭiwjen –agi n tafat yella-d diɣ usnulfu n yeɣmisen imenza s teqbaylit gar-asen “ aɣmis asalu», aɣmis amaynut», “aɣmis tamurt”. Meɛna ayen-nni yakk tedra-tt yid-s am usigna unebdu: timeqwa id yewwi wergin neǧren-t tiregwa. Kra din yexsi deg yiwwas. Iɣmisen-nni i meṛṛa ɣaben , tizrigin n Bouchene medlent tiwwura.Gar ih akked wah n yimir, tella-d diɣ tuɣalin n uccanay Idir s tesfift « isaggaden n tafat” urǧan leqbayel meṛṛa s ccuq. Taḥawact n isaggasen n tesɛin(90) tɣelb-itt tmara wala nmara.
Zzman n tidukliwin tidelsanin.
Akken yebɣu yella lḥal, fad n tugdut, n tilleli akked yidles yesmendig lebɣi deg ulawen xas akken lweɛd i teqqes. Tazwara n isagassen n 90 tebda s usbeddi n tidukliwin tidelsanin. Tadukli tamezwarut id yegran s annar d ttin n Si Muḥend u Mhend i-illan deffir tafeska tamezwarut n temdyazt tamaziɣt I yuɣen leqrar azal n ddurt di tlata n tɣiwanin: Michelet, Larba Nat Iraten d Tizi Rached. Tafeska-agi (yewwin isem n umedyaz n leqbayel Si Muḥend U Mḥend ɣef yella di lmendad Mass Agaruj Rabah n umeṭṭaf wis ssin) tezdi azal n 300 imedyazen id yekkan si tmurt n leqbayel, tmurt n icawiyen, tamurt n-itergiyen, tamurt n Lmaruk. Wid iḥadren i tefska-agi ttmektayen-d leɛnaya id as-fkan iɛggalen yettikin ama deg uheggi ama deg tmezizelt . Aniwel yettaw-id cihwat akken qqaren, imi di lǧera n tadukli tadelsant Si Muḥend u Mḥend tenerna-d ɣer idisan-is tadukli tadesant Yusef U Qasi deg At jannad id isbedden ula d netta-t tafeska tamenzut n tmedyazt tamaziɣt “ Yusef U Qasi” id yeḍran di tlata n tiɣiwanin : Freha, Aɣrib, Timizart. Tagrayt n leqdic n snat n tdukliwin agi , d tulya n ubrid zdat tmedyazt taqbaylit tartart. Iguma n leqdic nsen-t ufraren-d akken ilaq gar isaggasen n 2003/2010 imi di reḥba n tfeskiwin agi id yufrar wudem amaynut n teskla taqbaylit tamirant. Tsekla tamirant refden imedyazen ur nessin ara d acu i d-asider n wallen zdat lhejna n timena am Ahmed Lahlou, Ahmed Khetabi, Kiki, Dali Salima, Mehdi Samira, Hamid Ibri, Selmi Moussa…. D waṭas nniḍen….
Hamid Ait Slimane
(Aḥric wis sin )