Idles aqbayli gar yidelli d wass-a

Partager

Ddeffa (élan) i d-tewwi, nniqal, tafarest tadalsawit ( production culturelle)  di tazwara n yisaggasen n 90 tedra-tt yid-s am tirget yeɣlin s aman, din din texsi. Ayen-nni  akk n uḥerkel akked uqlileḥ i d-tewwi zedwa n tdukliwin  tidelsanin, i d-yenulfan imiren, iɛedda am waḍu, ur ireṣṣa  ara leqrar deg umraḥ.  Timcukal yesferɣen i tinegmit n yidles  banent: tamazwerut d asemxabel  n yidles ɣer tsertit sɣur sin n yikabaren ( FFS/RCD)  yessan tacḍaḍt-nsen imiren ɣef tmurt n leqbayel wakali , tis snat d ɛaggu n iɛaggalen n tidukliwin tidelsanin  imi leqdic-nsen issanned ɣef tiwizi.  Xuḍ, akken qarren s teqbaylit,  tiwizi n yiwwas mačči n yal ass. Ayen diɣ ɣef acu yemderkal leqdic n tidukliwin-agi tidelsanin d lqela n tedrimt akked lqela n  wallalen.  Maca mi ara nsuk s tmuɣli ɣer ussan-nni, xas akken ulac aṭas n tawilat, ulac adif ara yesidiren iɣes n yidles, lebɣi yesmendig isufa yesenernay deg ijujaḥ yuɣan. S wakka a nnaf   di tazwara n isaggasen n 90  aṭas n wayen  yelhan id yellan.  Di lawan-nni id yesebded iman-is  umzgun s teqbaylit. Ulac tadukli tadelsant id yegren iman-is s-annar  ur nesɛi ara tarbaɛt n umezgun. Di lǧera n leqdic-nni, dɣa,  id llant tifaskiwin timenza  n umezgun aqbayli.  Gar-asen-t nezmer ad nemekti « tafeska n umezgun Slimane Azem » id yellan di tasdawit n Mouloud Mammeri deg Tizi –Ouzou di yunyu 1990.  Si tama nniḍen , imiren i lldin leqyud ɣef ccna n teqbaylit deg umaṭaf  wis ssin ( radio chaîne II)  imi  id ufant tizlatin n Slimane Azem, Matoub Lounes, Imaziɣen Imoula (yettwagedlen nniqal)  nnuba i uɛaddi ɣef lemwaji n radyu-agi. Amzun akken yuɣal wassif ɣef lḥedd-is: ayen yellan d lmuḥal yidelli-nni &nbsp,; yezzi- d  d tidet azekka-nni

Deg ussan  n times d wuzal

Meɛna akken ad azlen waman  n igafuren melba ma glan-d s texeṭṭart ilaq tiregwa. Yuɣ lḥal tamurt telli-d tawwurt i lḥemla melba ma tḥaẓẓeb i txnanasin yeggunin ɣef umanar. Tugdud id illulen  teclax uqbel a  t-teger iẓuran.  Ayen yettkufuten di tufra  yenfal i tadimt, tamurt tekcem deg yir trad. Ussan n tmes akked uzal neɣlen ɣef ugdud. Ttwafesxent tifranin  n yunyu 1991.  Tamurt tekcem deg uzabuq n leḥris. Ccwal yesufɣed timajatin-is.  Mačči d yiwen neɣ ssin n imawalen n yidles ( imesjarnanen &nbsp,; imyura..) i tḥuza tiyita seg uffus n rebrab. Tugdi tekcem yal axxam, tedduri tiɣemar. Times yuɣan tesnejla tuget n-imusnawen si tmurt. Annar  n usnulfu yeqqim d lxali. Yeɣlid lɣim n ugursel ɣef  tidmi.

Tamaziɣt di lakul.

Xas akken t-ccud liḥala, tekres yerna tewɛeṣ,  lliqa n usirem ur  tenqiḍ  ara maḍḍi.  Amenuɣ ɣef yidles  amaziɣ, xas akken tisertit tebḍa araw-is, iwet-d s ugerz . D anect-en id yewwin, deg useggas n 1994, ad yilli  uɣunzu n leqraya deg tmurt n leqbayel tirni. Tiɣri ɣer usunded n  lakul ( grève)   yekka-d sɣur  ssin yeḥricen n umusu adelsan amaziɣ ( MCB)  : amusu adelsan tisqamutin tiɣelnawin  izedwen ɣer ukabar n FFS d umusu adelsan asmezdi  aɣelnaw izedwen ɣer  ukabar RCD.  Tagrayt n uḥarkel-agi yeṭṭfen aseggas s lekmal-is  tegla-d s unekcum n tutlayt tamaziɣt ɣer uɣerbaz akked usbeddi n    usqamu unnig n timuzɣa( HCA).            

Anekcum n tmaziɣt ɣer uɣerbaz , ulama s wazal-is, ɣer ass-a n wussan ur d yegli ara s-iguma ttraǧǧun seg-s  imawlen n tmeslayt , imi di tillawt taɣuri n tamaziɣt di lakul n Lẓẓayer tella kan am ujɣed n zyada, ur tewwi ara azal id as ilaqen. Xas inelmaden ur rrin ara dehn-nsen akken ad lemden akken ilaq tutlayt-agi. Meɛlum akka ad as tedru i wulmud-agi  imi  tangiwin ( matières) nniḍen meṛṛa ttwalemdent s taɛrabt. Astehzi is yenḍen i uselmad n tmaziɣt akked d uselmed s tmaziɣt yettban akken ilaq deg timeti-nneɣ, imi tuget n wid ilemden tamaziɣt deg uɣerbaz ur tt-seqdacen ara deg tudert –nsen n yal-ass. Ass-a wid yettarun s tamaɣizt d wid i tt-ilemden kan akka s yiman-nsen beṛṛa n uɣerbaz neɣ n tasdawit. Ahdum mi ara nwali kra n iselmaden selmaden tutlayt tamaẓiɣt i yinelmaden-nsen, xas  llan d leqbayel,  amzun akken d tutlayt tajenṭad-t fell-asen.

Asqamu unnig n timuzɣa.

Tallalit n usqamu agi, mačči d izli idemeɛen deg-s kra n win yerza yidles amaziɣ. Maca zrin wussan, yekcem usqamu-agi deg yiwen ujeɣlal deg yegguma ad yeffeɣ ɣer ass-a n wussan.  Tidet, ulamek ara yenker umdan  belli ddew  tacdaḍ-t-is ttillin timliliyin tidelsanin akkin akka di tmurt n lẓẓayer  i lmendad n yanayer akked aktayen nniḍen. Tidet sya ɣer da yetthaggi-d isaragen yecqan tutlayt akked unadi ɣef tɣuza iccuden ɣer timadit tamaziɣt. Tidet aṭas n, yidlisen yeɛnan timeti , tusna , tasekla  tamaziɣt id yesezrareg usqamu unnig n timuzɣa . Maca  leqdic-agi yettban am akken yella kan am uɣbar s allen imi sḍa –ines sur ihuz ara timeti. Idlisen id yefɣen sɣur tizrigin n HCA  leqlil n wid yeslan yisen. Ulac fell-asen awal la deg aɣmisen , la deg imaṭṭafen la deg tilibizyuwat.  Imyura id yesufɣen ɣer tizrigin –agi ulac deg-sen win id yufraren. Tedrat-tt d yedlisen-agi am  win id illulen yemmut.

Tafsut taberkant  

Am akken ur xuṣṣen ara ihdumen, am akken drus n tderiyin i yeggunin tinegmit n yidles aqabayli, ɣef rehba id yeseɣli rebrab ɣef tmurt  iqedɛen  nnefs i yidles sumata, tussa-d rehba  n tafsut tebrkant deg useggas 2001 akken ad as texlef i telqa n numesɣuber  yenḍen am ucengal ɣef yiri n yidles aqbayli. Teɣzi n  3 isaggasen yeneqḍaɛ ccna ,  ifuk amezgun di tmurt n leqbayel wakali s ssebba n tyita  id yersen imiren ɣef tmurt. Tlata isaggasen anda yegres unadi, yequjer usnulfu, anda medlen tiwwura n tezeɣwa n yixammen n yidles. Tiyita tḥuza yal yiwen. Ur yelli-ara  wul, di lawan-nni,  ɣer ccna neɣ  ɣer ayen icuban ccna.

Maca tudert tesutur amur-is.  Idles d  lliqa yettqawiten ifurkawen n tudert.  Akken ibɣu zeqfent tiliwa , du leqrar ad ṭṭredqen leɛwanṣer akken ad uɣalen waman ɣer ljedra. 

Akken i yella lḥal, imi deg useggas n 2003  uɣalen  imawlen n yedles ɣer uḥerkal. Cwiṭ cwit uɣalent-d tidukliwin tidelsanin ɣer unnar , dayen-nni  id yegren irebbi akken ad nulfun tifeskiwin n temdayazt am tafeska n yitri n uqbu, neɣ tin  n At smail, neɣ tin n At jennad.

Tamaziɣt d  tutlayt taɣelnawt:

Di lǧera n tadyanin  n tafsut taberkant , tekcem tamaẓiɣt ɣer tmindawt n tmurt tettuneḥsab d tutlayat taɣelnawt. Di tilibizyun n tmurt bdan ttɛaddayen-d isalen  s tmaziɣt ( tikwal s tcawit, tikwal s  tmeẓabit, tikwal s targit , tikwal s teqbaylit). Amaṭṭaf wis ssin ula d netta yuɣal i teddu teɣzi n wass. Ɣer tutlayt taqbaylit nernan-t-d tutlayin timaziɣin nniḍen.

Kra n isaggasen teldi radyu ṣṣumam tiwwura ines. Annaren deg tezmer ad tegmu tutlayt tamaziɣt ( taqbaylit) bdan ttilin. Iccanayen –nneɣ am Lounis Ait Menguellet , uɣalen-d ɣer unnar ccennun deg timeɣriwin. Maca ayen yeṭṭfen lbal ugar di lawan-nni( 2003/2007)  d tuɣalin s ljehd  n umezgun n teqbaylit s annar . Ahat ayen yesbeɣsen yakk i unect-a d leqdic n tidukliwin tidelsanin yeldin reḥba akken ad yuɣal wul ɣer  usfedwec deg annar n yidles.

Lɣella n leqdic n tidukliwin tidelsanin :

 Mebla ccek ayen s wacu id yegla unac-ten n umured akked d uɛaned d tulya n iberden hrawan i tesekla tamaziɣt( a beɛdda tin yuran s teqbaylit).  Anect-a yettban deg tmedyazt i tazwara, imi  s demma n iwalihen n tisquma yettilin ɣef tifeskiwin id yettilin yal aseggas deg temnaḍin n tmurt n leqbayel  ( Aqbu/ At Smail/ At Jennad)  imesfruyen n teqbaylit bedlen aglim i ṣṣenf-agi n tsekla. Fkan-as udem atrar yeddan d wakkud deg nella . Isental teɛna temdyazt –agi, s yiwen uɣanib  yesemsawayen ccbaḥa n tmena akked d telqay n tikta, leqmen tamedyazt taqbaylit ɣef ljedra  n temdyazt talsawit.  Si ljiha nniḍen ayen yeṭṭfen lbal diɣ d asnerni n wungalen akked tullisin s teqbaylit yesimuɣren tafa n tsekla taqbaylit. Amzun  akken yendekwal lxaṭer ɣef lḥewj n tmeslayt akken ad teɛebbi timsal n wakkud  atrar deg nettidir ass-a , aṭas n wid yettarrun i-ikecemen annar n tsuqlit. Di tagara agi mačči d yiwen neɣ ssin n imyura n umaḍal id yettwesqlen ɣer teqbaylit am Hemingway, Nietzche , Omar Khayyam,Khalil Djibrane .. d waṭas nniḍen. Acqirew  yesmendigen imru d asiweḍ  n tutlayt taqbaylit akken ad tinni s tutlayt n wass-a iɣeblan yecqan amdan amiran  ay anda i t-yuɣ lḥal.              

Ait Slimane Hamid 

Partager