Yir aṭan d win yettaran amdan d axṣim n yiman-is. Amdan yebala lehlkak am wa yettaf iman-is di ddiq ddew taglimit-is. Yettɣanfi iferdisen s wacu tebna timadit-ines. Lemmer yettaf ad yerwal ula deg ayen it-id yesmektayen d acu yella di tilawt neɣ ɣef lexyakl is id tettara tajumma n lemri n tudert deg yettmuqul. Anect-a n lkerh n yiman sebba-s d akken amdan-agi ur yegzi ara “annekiw-ines” neɣ yettɛuddu belli “annekiw” agi ansi id yewwi tara d ameɛlal. Ɣef aya nettaf amdan-agi yesḥurejdulen gar “nekk” iens aḥeqqi d “ “nekk” nniden yettmani . yebɣa ad yeǧǧew I lɛemer-is xas a t-ixales s uzenzi n yiman-is itezzi aɛrur ɣef wayen yakk id yesmaktayen iẓuran-is, nekwa-s d yisem-is. D lkerh-agi n yiman-is i-yettawin iḍaren-is ad lḥun ɣef uɣbir, akken ṣṣura a texnunes deg yir immilus. D lkerh-agi yeččuren ul-is i t-yettawin ad yessew deg timerẓuga akken lemrar yettazalen deg texliǧin n yiman-is ad neggin ssem akked cḥanni mgal kra n wayen id yazazalen timeqwa n laṣeldeg idamen-is akken a tefti cetla,ad telhu tara, a tegmu tajadit, a tizdig nekwa. Amedya n yemdanen yettrabin lkerh n yiman-nsen d Othmane Saadi, ur nekfi ara regmat akked uqajem deg timuzɣa d wid yettnaḍaḥen akken idles Amaziɣ ad yaɣ leqrar deg akal-is ( tamurt n tmazɣa). Ɣer Mass Othmane Saadi tamaziɣt qrib d ddnub neɣ d lɛar. Ayen yettɛabbi n dɣel deg ul-is mgal idles amaziɣ mačči d amaynut imi si zik i yesɛa d cɣel tamsalt-agi. Mačči d-abrid neɣ ssin deg id yewwet deg idles amaziɣ neɣ deg wid yeseftayen idles amaziɣ. Di lbal n Docteur-agi tamurt anda id nefruri d teɛrbat uqbel tallalit n weɛraben s timad-nsen. Di lbal-is imaziɣen d-aɛraben u tutlayt-nsen tekka-d si teɛrabt. Ula d Masnsen ( Massinisa) neɣ Yugurten( Jugurtha) d iɛraben. Imi akka amek ihi ur tettili ara Qsentina d teɛrabt di lbal n umuḍin-agi ur negzi anwa i d-aṭan-is ? Amzun anect-a n tucḍiwin ur as-gelɛum ara, tikelt-a yebda ahmaj ula deg ssin icenayen n teqbaylit yugin ad ttikin deg tfeska id yetthaggi udabu di tamdint n Cirta yenwa a ttili d tamaneɣt n yidles aɛrab. Ɣer Mass Othmane Saadi ulac ddnub yugaren anect-a. Ulac regmat yugaren tagi. Aɣunzu n utekki deg tafeska n yidles aɛrab yuklal lexṭiya, yuklal arejem ɣer umedah n tiɛarbubt yecban docteur Othmane Saadi. Di tidmi n umdan-agi deg teleɣwa timadit, deg tluɣẓam tidet Idir akked Ait Menguellet hudden ɛassas. Di lbal-is kra n win yugin tafaska-agi d amnafaq! Seg imir yeččur tadwat-is d ssem. Yebda, melba aḥezeb melba leḥya, iẓeṭ deg tizuraz n tikerkas . Yebda tunya deg iqera n wid i t-yiffen. Yesemsed imru-s s dɣel akked cchani ur iqal imusnawan ur ilaq amezruy n tmurt. Maca limmer ad yilli uskasi ɣef tamselt –agi( tiɛarbubt akked timuzɣa n tmurt) gar-as akked ssin icenayen agi, acu n lejwab id as-ilaqen i duktur-agi yecban aɣanim m sebɛa tefla deg yettṣṣuḍḍu nnefs n yir ameksa? Ahat lejwab amezwaru d win ara s-id yassen sɣur Idir s timad-is:
Muqleɣ tamurt umaziɣ
Yugurten wallaɣ udem-ik
Nnesma-nni n wanda lliɣ
Ḥulfeɣ tcewaq s yisem-ik
Tabarat –ik seg imi teɣriɣ
Ferḥeɣ immi llipɣ d mmi-k!
Tiririt tis ssant ahat d Matoub Lounes ara tt-id yinnin deg ifyar-agi:
Xas ḥarni rebɛa leḥyuḍ
Xas lfinga a ttettwaliɣ
Xas Lḥif ay-id iṣuḍ
Xas yecceḍ ubrid awiɣ
Ma nnan-iyi-d s anda tleḥuḍ
A sen-nniniɣ nekk d Amaziɣ.
Ahat diɣ d Ferhat ara d yernun deg awal yesawalen tidet
Udem-is kan wallit-tt
Ulama d tamadit
Innit-d ala tidet
Ma ur telli d tilemẓit
Ma ur tecbi tawizet
Ma ur treq am tirgit
Ma d awal anegaru mebla ccek d Lounis Ait Mengullet ara s tt-id yefrun s imeslayen-agi ur yekki ccek :
Smeḥṭ- as yeggul s lḥir
Muqlet ɣer win it-id yesneṭqen
Qesden-t-id mačči d uffir
Ɣer lmut it-id sextaren
Ma ineq usaru ne leḥrir
Inaq ula d aseɣwan
Akka i yella lḥal imi tidet ur tebḍi ɣef snat. Kra yellan d taɣewsa di tmurt-a tesawel laṣel ccil n wid ur nebɣi. Ahat tidet yugaren kra yellan d tidet tedda-d deg ifyar-agi n Lounis Ait Menguellet anda is yeqqar :
Teẓram kulci d ayen illan
Teẓram acimi tefram
Ma nnan-awen-d wi ken-ilan
Inni-t-id mebɣir cwal
Teẓram amek i yella lḥal
Teẓram acimi tefrem
Isem-nwen la d yasawel
Yiwwas at-id teskeflam
…..
Aẓar-iw yellan d uẓar-ik yeqlan
Lasel-ik izgel-ik
Win tebɣid yugi-k
Mmel iyi-d anwi ik ilan ?
Ait Slimane Hamid
