Yenna umedyaz ɣef azal n tmurt : «tamurt d leqrar / aḥlil n win ur tt-nesɛi/ seqsit aɛeṭṭar/ netta awen id yini/ yeṛwa anemḍar/ ur yehbis tikli/ mi id testeqsa tewser / wissen anda yeɣli». Tidet acu-t umdan mebla taferka ? Acu-t ugdud mebla tamazirt ?Xuḍi imawlan ǧǧen-aɣ-id tamurt …tin ɣef yenna Ḥasen Abassi : «tecbeḥ tmurt-iw tzad/ ḥamlen-tt lɛibad merra/ deg-s yal lxiṛ izad/ sser nnif d lḥeṛma/ Muḥal mmi-s ad yaggad/ ma izuxx yis di tmura», tin ɣef yenna Cherif Kheddam : «Ṛṛɛud d waḍu ttṣṣuḍḍun / ur rzin tiɣaltin-is.»
Maca taggara-agi tamurt-agi ɣef ccnan ayen din n imedyazen, ayen din n icanayen tuɣal d rayyaɛ…kra yellan deg-s d sser yettmettat war ma yeclig deg-s ḥedd. Deg akken liḥala n tmurt terki s ssebba n ustehzi n imawlan-is yenna Lounis Ait Menguellet: «la tettmettat nettwali/ amzun akken mačči nneɣ» . Mebla ccekk ur yeɣliḍ ara deg awal-is netta id yennan akken , imi ayen iḍeṛṛun n lefsad di twennaṭ( environnement) ifal akkin i lmeɛqul. Anda nsukk tiṭ ala tiqerɛiwin n zlaj, tisleḍyin n laluminyum, tiqraɛtin n plastik, icabcaqen n wuzzal, ṛṛwadi n cawičču, ticakarin n plastik i-iɛmaren timizar akked d teqwirin. Ddu anda ik yehwa ala tecmet nsen id reǧǧmen allen. Win kan id yusan yerra rreḥba d abudu, iɛamer-itt s wafrasen. Xuḍi melmi kan tudrin n tmurt n leqbayel llan-t d amedya n tezdeg . Imawlan-nneɣ ( xas akken tuget deg-sen ur ɣrin-ara) sṛuɣun rrbu-nsen , werǧin ad deqren iḍuman ɣer wayla n taddart, imi ttejmaɛen-t alamma yerka yettuɣal d leɣbar imir zuzuren i wakal akken ad yefk lɣella . Imawlan-nneɣ ur rrin ara ttkal ɣef tɣiwant, ggan lemqud I tezdeg s ddemma n leqwanen n teqbaylit imi win yesamsen ( imiren) ad ttuxeṭṭi. S wayen –nni i menɛen imezwura-nneɣ taddart seg yir tikli akked twafɣa i ubrid.
Ass-a kulci yenqedwa. Taddart tuɣal d tasraft deg tt-nejmaɛen ilefḍan ( wid n tidet akked d wid n lqella n lefhama deg id negra ) . Di ccaw yeɣli sser-nni ɣef tudrin, tenfa lḥeṛma-nni, yeɣli leqder-nni, teqcem ccbaḥa-nni ɣef sefran yimedyazen zik-nni.
Tikwal mi ara nneɣ iberdan n tmurt , yetterɛiɛic lxaṭer deg ayen nettmaggar. Ulac abrid iselken deg udeqar n iḍuman-agi war aḥazeb ɣef liḥala n ugam d wayen it-yettaɣen s ssebba n usɛuffen deg ijuɣdan-is, war aḥazeb ɣef tadamsa-nneɣ akked tin I yimɣan d iɣersiwen. Deg akken liḥala tḍal ɣer lmuḥal luɣent tiliwa d tiregwa , xnusent timedwa, uɣalen waman cban amillus. Xuḍi ɣef akken iɣ-d yenna Belkacem n Mhand u SLiman, yellan zik d aqeṛṛu n usqamu n taddart n Iɣerbiyen deg At Jennad : «Asmi rebḥen wussan , nella n ttess aman di tregwa war ma yuɣ-aɣ kra , nella n tett imɣan id nettekkes deg lexlawi war tugdi. Tezdeg am akken tella deg daxel n uxxam i tella ula deg azniq. Yal wa yeẓra d akken lmecmel d ayla n medden irkeli , isekf ad yizdig akken yal wa ad yaf iman-is deg taddart-is. Ur tettu ara yella deg awal neqqar-it asmi mazal nesɛa lɛez deg iman-nneɣ: “ taddart am Ṛebbi”! Ɣef ayen-nni nettaf di taddart lehna, abeḥri ḥlawen, aman zeddigen, kra yellan yewwi-d imɣi-s di lhu yellan deg ulawen n medden armi yenfal lhu-nni ɣer lhu yesburen i tudrin s timmad-nsen-t. Xuḍi zik teqqa n imezdeɣ n tmurt ur ɣrin ara.. meɛna sɛan tamussni, lekyasa akked ttrebga… anwa akka i-izemren zik ad yessew ccrab ɣer tama n taddart ? Dayen ur iqabel ara leɛqel. Ass-a ayen yelhan deg-nneɣ iṛuḥ am uclim yeddem-it waḍu, nejmɛed ɣef ikufan a smuhbel ur nemɛin… akked d rawadi n kawičču nnig tizeɣwa ad qerɛen-t tiṭ .. ɣef tecmet iɣ-izedɣen!»
«Mebla ccekk aṭan yesɛa ssebba… ssebba ilaq as imussnawen ara tt-id yesfrun: ayen akka terki liḥala deg tudrin n tmurt n leqbayel armi nuɣal nettsetḥi ad nesken I yibarniyen yebɣan ad yerzun fell-as ula d tugniwin ines , acku akken ibɣu tecleqfeḍ yiwet ad yeddu yid-s amur n wafrasen yembarsaxen akkin akka teɣzi n ugama?»Iɣ-id yenna s Ljiha-s O. Djafar yellan d yiwen umeɣnas yeseḥbibiren ɣef ugama deg tamnaḍt -agi n At jennad!
Ait Slimane Hamid