Yuzzel s ṭṭaqa wawal, ussan-a, ɣef usnulfu n Tkadimit tamaziɣt, d wanwa ara yilin ɣef uqerruy-is. Dɣa imi yella Mass Abderrazak Dourari gar wid i d-yettwabedren s waṭas, nesteqsa-t ɣef wanect-a u nfures tagnit newwi-d awal ɣef yid-s ɣef temsalt-nniḍen yeɛnan tamaziɣt.
Aɣmis n Yimaziɣen : Mass Dourari. Akken i d-tewwi tɣamsa aql-ik d aselwayn Tkadimit tamaziɣt i ara yettwasbedden ussan-a. Tazwara d acu i d awal-ik?
Abderrazak Dourari : ulac win i yi-d-yennan d nekkini i yellan deg uqerru n Tkadimit-a! Yettusemma yekker kan uberraḥ (rumeur) wamma nekk ur ẓriɣ ara. Akka i d-qqaren kra n medden, wissen kan ɣef wacu? Bɣan ad walin amek i bḍan medden, ma ḥemmlen-iyi neɣ uhu. Ma nekk ur ẓriɣ ara!
Ihi, s wudem unsib, ulac win i ak-d-yessawlen neɣ i k-d-iluɛan?
Ulac win i yi-d-yennan. Ɣur-i, ar tura acemma ur yelli. Nekk tura aql-i di Tlemsan. Usiɣ-d ɣer dagi ilmend n temlilit ɣef Mohamed Dib. Nefka arraz n tsekla Mohamed Dib deg tmaziɣt. Dɣa tewwi-t yiwet n tlemẓit, ad tili deg 32 n yiseggasen deg tmeddurt-is. Lwiza Uzellag i as-qqaren. Texdem taɣawsa n lɛali. Lameɛna ayen-nniḍen, tikkelt-agini, aḥeq Rebbi ma selleɣ acemma. Ur ẓriɣ ara.
Temmeslayeḍ-d abrid iɛeddan deg, deg yiwen uɣmis, akked radyu tis kraḍ ɣef tpuligrafit. Maca yuzzel wawal dakken mass Dourari immal ɣer yisekkilen n taɛrabt. D acu i d awal-ik ɣef waya?
Tura tapuligrafit d ssem n tmaziɣt. Amek i tella tura tirawt n tmaziɣt? Ttarun-tt s tlatinit, ttarun-tt s taɛrabt, ttarun-tt kra-nniḍen s tfinaɣ.Ihi, d wagi kan i d lmeɛna-s; yal yiwen ad yaru akken i yebɣa. Icawiyen akked Yimẓaben ḥemmlen taɛrabt, ttarun s taɛrabt. Ur tezmireḍ ara ad asen-tiniḍ ilaq ad tḥebsem! Nutni ad kemmlen akken. Nekni Leqbayel, di tmurt-nneɣ, nettaru kan s tlatinit. Ur nezmir ad asen-nini ur ttarut s tlatinit! Ad kemmlen kan ttarun s tlatinit. Ma yella d atmaten-nneɣ Itergiyen ttarun s tfinaɣ. Ad kemmlen ad arun akken. Tura, acu i d-nniɣ deg wayen iɛeddan ? Nniɣ-d ilaq ad neǧǧ taluft-agi n tira i zzman. Umbeɛd, ur ẓriɣ deg wacḥal d akud, ad d-ifriren s leɛqel tira ara yettwaddmen, ara yesɣelben. Amedya, ma yella d talatinit i inejḥen, d tinna i ara yemlen abrid, i ara nefren. Lḥasul ur ilaq ad d-tger tsertit deg taluft-a. Mačči d isertanen ara d-yinin «aru akka neɣ akka». Ala! Tamsalt-agi d taɣerfant. Yal yiwen ad yexdem amek yebɣa. Mačči d lɛib ma llant aṭas n tira, yal wa s usekkil-is. D wa i d amezruy-nneɣ, ad t-neqbel akken yella. Lameɛna, sya ɣer sdat, yal tutlayt, ilaq ad tesɛu tafarest (production), deg tsekla d wayen-nniḍen. Mbeɛd, tin iɣelben mreḥba!
Yettusemma d tilawt n unnar ara tt-igezmen di rray?
D annar i iferrun kullec! D tafarest deg tutlayt, d yiqeddicen idelsanen, i ara d-iḥettmen yiwen n usekkil. Dɣa, ɣas tura mxalafent tmeslayin, meɛna mqarabent seg tama-nniḍen. Ilaq, ass-a neɣ azekka, ad yettwaḍfer yiwen n usekkil. Akka i teḍra i teɛrabt mi llan deg tegzirt taɛrabt. Taɛrabt n Ugafa d tantala weḥd-s, tinna n Unẓul deg Lyaman d tantala nniḍen…atg. Maca tura tuɣal d amedya tin i d-yessufɣen Leqran, tasekla, axemmem afelsafan. Medden tura ttun taɛrabt-nniḍen. Yezmer lḥal akka i ara teḍru deg tmaziɣt-nneɣ, deg 50 n yiseggasen neɣ… ur ẓriɣ ara.
Amek ɣef temlilit i yetturaǧun ad tili deg Tamenrast ɣef tmaziɣt deg unbir-a?
Atan ad tili deg Lezzayer. Acku llan sin n yimeddukkal, yiwen d amaheɣ, niqal d netta i yuzzlen aṭas ɣef unejmuɛ-a, yemmut meskin ad t-yerḥem Rebbi. Wayeḍ d André, d ameddakkel-nneɣ, d amussnaw, yessen mliḥ lecɣal-agi n tetergit. Ula d netta yemmut meskin ussan-a iɛeddan kan. Ihi ulamek ara t-nexdem dinna mebla wigad-agi.
Ɣef wacu ara yili uskasi?
Ad nemmeslay ɣef tira n tmaziɣt s tlatinit, akken ad tt-nessishel. Axaṭer akken tella akka tewɛer aṭas. Atan ula d tafransist tbeddel, taspenyulit (…) nenna-d ula d nekni ilaq ad nbeddel. Ahat tura keččini tettmagareḍ-d uguren deg tira-inek, ma yili ujerriḍ n tuqqna neɣ xaṭi (…).
Ɣef taluft-a ara yili umeslay?
Ala. Mačči dayen.
Efk-aneɣ kra n yimedyaten ma ulac aɣilif…
Llant kra n tenfaliyin ulamek ad ak-tent-id-iniɣ s teqbaylit. Am waddad amaruẓ daɣen yella wanida ur yefri. Rnu, deg umedya n wawal «Si Muḥ U Mḥend», anda ara nexdem « U »? deg tlemmast neɣ ad yenṭeḍ i wawal.
Asteqsi aneggaru. Ma yella d kečč ara yilin d aselway n Tkadimit, d acu ara txedmeḍ? D acu i d asenfar-ik?
Ilaq ad iliɣ d aselway send. Medden la heddren… Nekk ad ak-d-iniɣ ur as-dmiɣ ara i wannect-a. Ilaq ad tili Tkadimit, maca mačči mḥettem d nekk ara yilin d aqerru-s. Zemren ad ilin wiyaḍ. Nekkini tura sɛiɣ 60 n yiseggasen. Ayen ḥettbeɣ, ad ruḥeɣ ɣer testaɣt (retraite). Ihi ma yella fkan-iyi-tt-id Tkadimit-a, ad tt-ṭebbɛeɣ, ad telḥu cwiya, mi telḥa ad tt-ǧǧeɣ i wiyaḍ. Aṭas n yilemẓiyen i ilaq ad nɛiwen, ad ṭṭfen tamasayt (responsabilité). Nekni tura d imɣaren! Ayen nexdem nexdem-it, maca ɣas njerreb aṭas n tlufa, ma ṭṭfeɣ-tt nekkini, mi teqleɛ tessen abrid-is, dinna bqaɛlaxir, ad tt-nefk i yilemẓiyen.
Yesteqsa-t Mhenni Khalifi