DDK : Bgayet, am twilayin n tmurt Leqbayel, qqiment deffir tiyaḍ deg wayen yerzan anegmu. Amek i tufim lwilaya n Bgayet asmi i d-tusim deg yunyu 2008 ?
Lwali : Amek tella lwilaya n Bgayet di 2008 ? Am wakken i tt-id-yesken usefqed i d-yessufeɣ usqamu-nni i nessebded di lawan-nni : d lwilaya anda iberdan ttwaɣen aṭas, lgaz n temdint ixus nezzeh, aḥric n tezmer yettuɣal ɣer deffir, tawennaḍt tettwaɣ,; atg. Deg waṭas n yiḥricen, d lwilaya i yesɛan leɛḍil deg unegmu. Γef lsas n usefqed-agi i nexdem, nsexxer ahil n wayen ara yettwaxedmen di 5 yiseggasen i d-iteddun. Zemreɣ ad d-fkeɣ kra lemtul : aɣbel n lgaz, iberdan, aman, lmersa (le port), asafag (l’aéroport), anegmu n tudrin, atg. Ahil atan tura gar yifassen n lḥukuma : am wahil i 5 yiseggasen (le plan quinquennal), am wahil amazzay (le plan special). Ad d-iniɣ daɣen d tikelt tamezwarut anda ahil n lwilaya yella-d s umcawar n tedbelt (l’administration) akked wufrinen (les élus). Di taggara, ahil-agi ur yezmir ad yefru akk timsal, lameɛna ad iwenneɛ mliḥ liḥala n lwilaya.
DDK : Seg wasmi i d-tusim, terzim ɣer waṭas n tɣiwanin d tudrin n twilayt n Bgayet, ahat d kečč i d amezwaru i igan aya seg lwaliyat i yellan da. Amek i tufim Bgayet deg unnar ?
Lwali : Amek i awen-d-nniɣ lwilaya, aken i tt-walaɣ deg unnar, tesɛa aṭas lexsas. Lameɛna, s lxedma, s umcawar, nezmer ad nwenneɛ liḥala, asurif asurif. Seg yidis-nniḍen, llan kra yiḥricen deg lwilaya n Bgayet sefraḥen am uḥric n senɛa imi ɣur-s l’agro-alimentaire yelha, ɣur-s tasdawit igerzen, lmersa tis snat di tmurt n Lezzayer,…
DDK : Tewḍem-d ɣer Bgayet, tamuɣli tamezwarut i d-tgim : “Bgayet tewsex”. Dɣa, aṭas lḥemlat n usizdeg i d-yellan tugart deg temdint n Bgayet. D lḥemlat n usizdeg i ilaqen neɣ d ayen-nniḍen ?
Lwali : Asizdeg mačči d lḥemlat – tigi ttilint d zyada – asizdeg n temdinin dayen yeɛnan taɣiwant. D cɣel n yal ass, ssbeḥ,; tameddit u deg yiḍ. Neqqar-asen i yemḍebbren n tɣiwant n Bgayet akken ad xedmen ayen iwumi zemren akken ad tizdig temdint. Qqaren-d xussen ttawil, qqaren-d diɣ atan ad aɣen aṭas wallalen akken ad sizdigen tamdint. Seg tama-nniḍen, asizdeg dayen yeɛnan imezdaɣ daɣen, tettwalim ayen iḍerrun, ilaq imezdaɣ ad kkin deg usizdig.
DDK : I temsalt n zzubiya n Bulimaṭ d tin n CET ajdid.
Ma d le CET n Bgayet, dayen yufa tifrat. Wid i teɛna temsalt msefhamen ɣef wakal anda ara yili. Amkan-agi yeqreb s amkan amezwaru, di tɣiwant n Bgayet.
DDK : Aṭas wahilen n tmezduɣin i yebdan nnig 5 yiseggasen aya am AADL n Buyblaṭen neɣ win n Brandy, ayɣer ur fukken ara ?
Lwali : Timezduɣin n Brandy akked Buyeblaṭen ( AADL) ɣursent leɛḍil imi leɛqud n lxedma llan akked d “Khalifa”. Asmi tefsex carika-ya, yiwen ur yebɣi ad yawi acanṭyi-agi, ttagaden merra les ADO, ulac win i d-yettarran fell-asen, armi d taggara-ayi tura. Sin n yicanṭiyen-agi, atan ad fakken sya ɣer dujenber 2009.
DDK : Llant aṭas, daɣen, lḥumat n tmezduɣin i ifukken neɣ ara ifakken am Tala-Weryan, Sidi-Ɛli-Lebḥer. Ayen i yeṭṭafaren lḥumat-a, ixuss am yiɣerbazen, tizeɣwin n usujji, atg.
Lwali : Lḥuma am Tala-Weryan, tusa-d di temdint, teqreb ar lakul, lbusṭa, axxam n seḥḥa, atg. Lḥuma ibeɛden d tin n Sidi-Ali-Lebḥer. Din, ad nebdnu : aɣerbaz s 12 tzeɣwin, sin n yiɣerbazen ilemmassen yiwen yebda lebni-s wayeḍ atan ad d-yeffeɣ en appel d’offres, tasnawit, annar i turart, lkumisariya n lḥuma, lǧameɛ n tẓallit, 500 tzeɣwin i leqdic. Akken daɣen ad tili tazeqqa n tezmert (une polyclinique), tamkarḍit, d la crèche. Sidi-Ali-Lebḥer deg-s 4000 tmezduɣin – d tamdint s wazal 20.000 yimezdaɣ,; d tidet, ilaq-as aṭas n ttawilat.
DDK : Iberdan iɣelnawen : ama d win yettawin ɣer Tiz-Wezzu seg Uẓeffun neɣ seg Udekkar, ama d win yettawin ɣer Sṭif d Jijel, ama d win yettawin ɣer Tubiret seg Uqbu ; hudden, ččuren d iɣwiren akked les dos d’âne, melmi ara d-yettwaddem rray ad ttwaɛiwden ?
Lwali : Iberdan yettwaɣen aṭas, d RN12 lǧiha n Tizi-Wezzu, RN24 ɣer Uẓeffun, la RN75 ɣer Kendira. Isyaxen imeqqranen, tella-d deg-sen lxedma : 3 yimukan n la RN12, 6 yimukan n la RN24 ; ma yella anda i yella usyax ameqqran, ilaq-as tazrawt (étude). Bnadem ad d-yini tidet, iberdan n lwilaya n Bgayet ttwaɣen aṭas, ama d iɣelnawen, ama wid n lwilya ama wid n tɣiwanin. Zdat liḥala iweɛren am tagi, tanemhalt n les T.P tesker ahil ara yettwaxedmen, asurif asurif.
Ayen ifuken 2009 : 110km n yiberdan n tɣiwanin, 32km n yiberdan n lwilaya, 98km yiberdan iɣelnawen, 3 tqenṭyar meqqren. Ma dayen ideg tebda lxedma di 2009, 180km n yiberdan n tɣiwanin, 240km yiberdan n lwilaya, 30km n yiberdan iɣelnawen. Ur tettuɣ ara abrid aɣelnaw 43 ideg tebda lxedma n les tunnels. Twalam lmejhud, neẓra belli mazal lmejhud ameqqran sya ɣer zdat, ur yezmir yiwen ad iɛawed akk iberdan deg yiwet n tikelt, lxedma ad tkemmel kra kra alama wennɛen akka iberdan. Ma d abrid ameqqran gar Bgayet akked l’autoroute est-ouest : atan yeffeɣ-d l’appel d’offre i l’étude.
DDK : Yella umaynut, aseggas-a, deg wayen yerzan anekcum, ama ɣer tesdawit ama ɣer yiɣerbazen. I CHU, anda i yewweḍ wahil-is ?
Lwali : CHU n Bgayet, yella d targit deg yiqerra n yimezdaɣ akked yimḍebbren, atan ass-a yuɣal tidet. Seg unekcum n useggas 2009-2010, ad yili CHU deg Bgayet. Ma d anemhal n tterbga, ata yusa-d.
DDK : Deg wayen yerzan tafellaḥt, tamuɣli ur d-telli ɣer wayen yellan mucaɛen deg Bgayet am zzit, tazart, tamemt. D acu ilaqen akken ad tbeddel tmuɣli sɣur srabes i terza temsalt ?
Lwali : Aseggas 2008-2009, lwilaya n Bagayet tekkes-d 19 imelyan n litrat n zzit, deg yiseggasen iɛeddan 7 imelyan kan. Lɣella n tamemt tewweḍ ɣer 120 yiqenṭaren i useggas, meɛna seg 45.000 teɣrasin di 2000, llant ala 5000 i d-yettakken s tidet. Ma d tazart, ilaq as lmejhud : tura 13.000 ihegtaren i d-yefkan 160.000 yiqenṭaren n tazart di 2008. Dewla tettɛawan tafellaḥt s ubrid n FNDA.
DDK : Ad tuɣal la zone industruelle n Bgayet ɣer Uqbu d Leqser. Amḍiq-is yenza akken ad bnun timezduɣin. Aya ad d-yernu imezdaɣ,; ad d-yernu afus i lxedma, meɛna axeddim ad yenɣes. Amek ara tqabel twilayt aɣilif-a ?
Lwali : Tuɣalin n la zone industrielle n Bgayet s anda-nniḍen mačči i uzekka. D lamer iwmi ilaq uxemmem aṭas axaṭer mačči dayen isehlen. Nekni ur nebɣi ad nesruḥ axeddim, labeɛda di teswiɛt-agi anda txus lxedma. Ihi aya mačči d lḥaǧa yezwaren.
DDK : Aseggas-a, tefkim azal d ameqqran i lemqan n Ccix Aḥeddad. Meɛna akken i nettwali kra ur d-yettɣim i lebda. Anda yewweḍ uweɛɛed-nni n le musée ?
Lwali : Le musé n ccix Aḥeddad, ilaq-as asenfar (un projet), imi ilaq lebni iwakken ad yili dayen ifazen am lemqam n ccix yakan. Nufa akal di Sedduq-Ufella, u ad nebnu axxam i le musé.
DDK : I lqelɛa n At Ɛebbas ?
Lwali : Ma d lqelɛa Nat Ɛebbas, nezwar deg ujerreḍ inscription à l’inventaire du patrimoine n lemqamat yellen din s usewjed n usafsar akken ad nebnu lemqam n ccix Lmeqrani, ad as-nwenneɛ lǧameɛ Usanoun, lxezna n lbaruḍ,; axxam n Bumezrag, atg. Asafar-agi nefka-t i lḥukuma akken ad fken taadrit i ilaqen.
DDK : Deg yibrir 2001, lwilaya tesnulfa-d asqamu n yidles n twilayt n Bgayet s l’arrêté 424/01 n 14 ibrir 2001. Ar ass-a, ur d-yexdim kra, yerna kečč s timmad-ik tḥebbseḍ. Ma d idles yuɣal d aẓawali. Amek ?
Lwali : Aḥbas n usqamu n tmeɣriwin n lwilaya (Comité des fêtes de la wilaya de Béjaia) ur yesgujel ara idles. Idles ilaq ad yuɣal ɣer tenmehla-ines, tin n yidles. Ma d idles, nwiɣ-as aṭas i yettwaxdmen : timesbaniyin n useggas, timesbaniyin di ramḍan akked d wussan n usmekti, tullya uxxam n umezgun le TRB rnu-yas qrib la cinémathèque, ajerred n yal later i tesɛa lwilaya n bgayet i tikelt tamenzut (inscription à l’inventaire du patrimoine de tous les sites historiques et culturel), asebded n temzizelt n yidles di tɣiwanin deg tmedyazt, amzgun, bla ma nettu tafaska n ccna n teqbaylit. Aya d lemtul i d-yeskanen belli nefka azal i yidles.
Yerna idles deg wul. Ula d nekk sarameɣ ad d-afeɣ kra tallit akken ad d-aruɣ taktabt.
DDK : Annar n tmazɣa yedli deg tuber ideg nella. Ur twalam, ɛni, ilaq ad yimɣur mačči ad yettwareqqeɛ ?
Lwali : Annar n tmazɣa i yellan deg temdint n Bgayet, twalam yeldi. Annar-agi ilaq di tazwara ad yettwareqqeɛ,; nezwar deg wayen iɛejlen, atan tura annar yelha i wurar. Asurif wis sin, d tafat, qrib ad bdun lecɣal. Ma d asemɣer, anda ar yimɣur unnar-agi, ulac anda; zzin-as lbaṭimat. Atan di tlemast n temdint. Tifrat ad tili s lebni n unnar ajdid n 45.000 yimukan – nessuter di lḥukuma ad tjerreḍ di le plan spécial – inchallah ad yili am wass-a.
DDK : Asteqsi aneggaru, ad d-yawi ɣef yidles amaziɣ. Amek i tettwaliḍ asnerni n tmaziɣt ? D acu ara d-tinim daɣen ɣef uɣmis s tmaziɣt ?
Lwali : Tamaziɣt d tameslayt taɣelnawt, idles n tmaziɣt yersa di tmurt n Lezzayer si zik-nni. Lḥemdullah, ass-a llant radyuwat, tilibzyu, ijernanen s tmaziɣt, aṭas i yettarun tiktabin, isefra, amezgun s tutlayt-agi i ikecmen daɣen di les technologies timaynutin am les CD, DVD, internet, atg. Akken i ttwaliɣ,; idles amaziɣ yufa amkan i as-ilaqen di tmurt-nneɣ,; akka ara yeddu ɣer zdat.
Aɣmis s tmaziɣt dayen igerzen, sarameɣ ad yennerni, ad teqqaren aṭas medden.
Dj. Ikhloufi / Mohand Ait Ighil
