Takritt yal wa amek id as-yefka anamek. Ɣef akken id-yenna Eḍa Péron : “Takritt gar ifassen n uɣref, tettuɣel d taɣdem”. Ma si ljiha-s yenna Gotthold Ephraim Lessing : “ Ayen umu nessawel takritt d ulac zdat n ljehd n usayes”. Ma d Richard Leclerc netta yettwali-tt akken niḍen imi yenna: “Takritt, mačči d tiyita kan, ay akken yebɣu yella udem-is tezga tqerreḥ”.
Nebɣa naɣ ur nebɣi, amdan d mmi-s n tkarditt. Tiswiεin d nettat i t-id-yeslalayen, tiswiεin niḍen d netta i t-id-yesnulfuyen. Ula d talalit n umdan ɣer tudert d yiwen udem n tkarditt. Maca tikerdiwin mgaradent, yemxalaf udem-nsent. Takritt tezmer ad tili d cwal akked d trad mi ara yeɣli ɣef umdan naɣ ɣef uɣref, am wakken tezmer diɣ ad tezdeɣ ixef n yemdanen ad asen-tilli d taɣawsa di timadit-nsen si ddaw lemwaji n iḥulfan-nsen. Iḥulfan i iεebban izuraz n tayri naɣ tismin naɣ n lkerh. Amdan ifetel takritt u nettat tettnawal ilugan n tuddert-is, tettawi-t deg iberdan-is yessan d iεewwiqen, yeččuren d uguran. Tamedyazt yellan d yiwen wannar deg iḥulfan ttafen lebɣi-nsen, ur telli ara d tuḍrift. Isefra di yal tallit, di yal amkan gan-as azal, wwin-tt ddaw yiferiwen n yifyar-nsen. Asefru yettεabi iferdisen n tuddert, gar iferdisen-agi takritt tufa amur-is!
Tamedyazt tikwal tettili-as ( i takritt) d irebbi deg tettnerni, am wakken tikwal tattawi-t d inigi ɣef iɣeblan akked d ineẓman i as-id-tegellu mi ara tenɣel ɣef lɣaci. Lemri i deg ad nessiked udmawen n tkritt di tamedyazt taqbaylit d isefra yenjer Lunis At Menguellet. Aṭas i d as-yeqqaren tamdyazt n Lunis ḥlawet, teččur d leḥnana. Maca di tilawt mi ara nsuk tamuɣli leqqayen wa ad nbedd zdat yifyar-ines, ad naf taɣewɣewt akked d takritt wwint amur ameqran di tira n Lunis, ama di tikelt deg id yesenεat s uḍaḍ lexṣara i d-gellu naɣ ticki i d-yessufeɣ tin izedɣen ixef-is.
Di tedyant-a amyag n Lunis yettuɣal dayen niḍen :
Ay aεaṭar i iεedden
Awi-yi-d yid-k lemri
D arfiq-iw i d iyi-nnan
Ibeddel udem-ik fell-i
Ad walliɣ ma d ayen yellan
Acaqur yeguni-yi
Deg yifyar-agi, takritt tewweḍ ɣer lḥedd-is. Acaqur yeguni bab-is. Tamettant tettwanecd-d. Tizelgi n yixef tessawel i lehlak. Maca ayen i d-yeslalyen takritt d lbaṭal i d-yezin si yal tama ɣef yemdanen. D uguren ɣef ayeg temderkal tjadit. I lmend n wanect-a yal tawil, yal taɣawasa i izemren ad yesenquqel ajgu n lbaṭel akked d tmuḥqranit, ara yeldin lqid i weɣref, ara yesɣarsen amrar ikerfen lebɣi, ilaq ad yili d allal gar ifasen n wid yettnadin tifrat:
Inni-as i gma ur neẓri
Mačči s tmuɣli
Ara tcebleḍ lebḥer yersen
Jebd-d rεud n yigenni
Lehwa d ubruri
Aṣemmiḍ ideflawen
Tezgeḍ-d mebεid s tmuɣli
Ad tezreḍ ass-nni
Wali-d lembwaber ay ɣerqen
Kra yekseb ugama, ilaq ad yilli d amεiwen i wid yebɣan ad ɣeḍlen azaglu. I wid yebɣan ad ksen lḥif ɣef tjadit, ɣef yidles. Ilaq wid i d-yezgan d ugur zdat n lḥeq ad rren aḍar. Ɣef waya tikwal lmenṭeq tiwi-d ad yilli srid, mebla adari mebɣir tuzya d tunḍa. Asbedi n tillas zdat wid yebɣan ad mḥun laṣel ur yeḥwaǧ_ara aciwer. Akken yal taɣawsa ad tuɣal ɣer umdiq-is-is ilaq takritt:
A ljar-iw issin amkan
Mebla ma ḥuddeɣ-ak tillas
Ala txeṭṭuḍ iberdan
Lmut-ik tebniḍ fell-as
Ma gulleɣ-ak jmaεliman
Qqerbed ma d bab n tisas!
Ticki i d-banen yiberden, ticki yal yiwen yessen tizrugin ilaqen ad yilli yuɣ lḥal ifeṭiwjen n takritt εadden syen. Ad illin fkan-d tbut d luccayer :
Iṣuded ubeḥri
Yewwi leqramed
Naɣ
Iṣuḍed ubeḥri
yesuffeg aɣebar
ljehd n umeslay tikwal ur asen-t yezmir ara I timsal. Di tikkal yecban tiggi yetɣimi-d usḥisef. £er Lunis asḥisef ur yelli ara d win yasawalen i berru n leqrar naɣ i ugzam n layas. Asḥisef ɣer-s d nehta yugaren nhati. D nehta yeḍfer urif:
Menaɣ a win d- yegren tiɣri
Tiɣri ad tewweḍ iggeni
Igenni ad t-id-tesɣres!
Ilaq ad yeqqres yigenni. Ad εiwed adif yiɣes. Ayen i d-iḍerrun yecba lmuḥal. Di later n takritt tella tujla, imeṭṭi, laẓ akked lḥif. Iṣeggaden n tudert ur d-cqin ara deg umajed n lxalat:
Aεli mi yeḥfeḍ lgira
Adrar yerra-t d luḍa
Yerra-d rṣas am lehwa
Yenɣa wa yebennun
Win ara ihudden yella
Mid yeɣli cwal, nnefs n tudert yetti. Yuɣal ɣer daxel n turin. Wid ineqqen ufan-as lebɣi i wurar. Rreḥma tejla deg tasiwin-nsen. lehnana tesbek deg ulawen-nsen. Times tuɣ tirni. Ula d igenni yuɣal d ajajiḥ ur nettnusu:
Tekker tmes ussan uḍan
Rṣas d abruri
Seεerqen i yiṭij amkan
Anida iɣelli
D acu i d ddwa n taluft? Amek i d ixef-is ? ansi ara d-tuɣal lehna ɣer yixfawen n yemdanen ? Amek ad d-yini yiles ɣef tedyanin i d-yewwin lmut di later-nsent ?
Limer ad d-iniɣ ayen yellan
Xas igenni ad yembiwel
Ulama timena trenu zit ɣer times, xas tasusmi yugi-tt yiles maca:
Limer ad d-niɣ ayen yellan
Taserdunt ad terew mmi-s
Urif yettnawal urfan. Tudert tuɣal d iɣiɣden. Asḥisef yeḍleq amendi- is ɣef tmurt am wadal yulin ɣef waman. Tuɣal tmuɣli ur tezmir a d-tεebbi ayen-nni n temhujrit, ayen-nni n tuṣḍa. I tikelt niḍen nig takritt tella takritt:
Ulac ad t-id rreɣ yella
Naɣ: Xas ad bdelleɣ lmektub
Mi tuɣ tigrett n cwal, cwal yettimɣur deg ulawen. Yettrakim yettfuru deg zilan. Mi yenfel lbaṭel ɣef lḥedd-is, tiɣri tettrifig ɣer wayen yugaren kra yellan. Tuli ɣer yigenni akken ad tensenεat tixidas yellan:
Anaɣ a sidi rebbi
Anwa igenni deg tettiliḍ?
Ma d wa yellan nnig-i
yebεeb bac ayi-d-twalliḍ
Abernus yettwakes-iyi
εafsen-t yak ma d kečč teẓriḍ
Hamid Ait Slimane
