Takritt(la violence) deg “umyag” n Lunis Ait Menguellet

Partager

Takritt yal wa amek id as-yefka anamek. Ɣef akken id-yenna Eḍa Péron : “Takritt gar ifassen n uɣref, tettuɣel d taɣdem”. Ma si ljiha-s yenna Gotthold Ephraim Lessing : “ Ayen umu nessawel takritt d ulac zdat n ljehd n usayes”. Ma d Richard Leclerc netta yettwali-tt akken niḍen imi yenna: “Takritt, mačči d tiyita kan, ay akken yebɣu yella udem-is tezga tqerreḥ”.

Nebɣa naɣ ur nebɣi, amdan d mmi-s n tkarditt. Tiswiεin d nettat i t-id-yeslalayen, tiswiεin niḍen d netta i t-id-yesnulfuyen. Ula d talalit n umdan ɣer tudert d yiwen udem n tkarditt. Maca tikerdiwin mgaradent, yemxalaf udem-nsent. Takritt tezmer ad tili d cwal akked d trad mi ara yeɣli ɣef umdan naɣ ɣef uɣref, am wakken tezmer diɣ ad tezdeɣ ixef n yemdanen ad asen-tilli d taɣawsa di timadit-nsen si ddaw lemwaji n iḥulfan-nsen. Iḥulfan i iεebban izuraz n tayri naɣ tismin naɣ n lkerh. Amdan ifetel takritt u nettat tettnawal ilugan n tuddert-is, tettawi-t deg iberdan-is yessan d iεewwiqen, yeččuren d uguran. Tamedyazt yellan d yiwen wannar deg iḥulfan ttafen lebɣi-nsen, ur telli ara d tuḍrift. Isefra di yal tallit, di yal amkan gan-as azal, wwin-tt ddaw yiferiwen n yifyar-nsen. Asefru yettεabi iferdisen n tuddert, gar iferdisen-agi takritt tufa amur-is!

Tamedyazt tikwal tettili-as ( i takritt) d irebbi deg tettnerni, am wakken tikwal tattawi-t d inigi ɣef iɣeblan akked d ineẓman i as-id-tegellu mi ara tenɣel ɣef lɣaci. Lemri i deg ad nessiked udmawen n tkritt di tamedyazt taqbaylit d isefra yenjer Lunis At Menguellet. Aṭas i d as-yeqqaren tamdyazt n Lunis ḥlawet, teččur d leḥnana. Maca di tilawt mi ara nsuk tamuɣli leqqayen wa ad nbedd zdat yifyar-ines, ad naf taɣewɣewt akked d takritt wwint amur ameqran di tira n Lunis, ama di tikelt deg id yesenεat s uḍaḍ lexṣara i d-gellu naɣ ticki i d-yessufeɣ tin izedɣen ixef-is.

Di tedyant-a amyag n Lunis yettuɣal dayen niḍen :

Ay aεaṭar i iεedden

Awi-yi-d yid-k lemri

D arfiq-iw i d iyi-nnan

Ibeddel udem-ik fell-i

Ad walliɣ ma d ayen yellan

Acaqur yeguni-yi

Deg yifyar-agi, takritt tewweḍ ɣer lḥedd-is. Acaqur yeguni bab-is. Tamettant tettwanecd-d. Tizelgi n yixef tessawel i lehlak. Maca ayen i d-yeslalyen takritt d lbaṭal i d-yezin si yal tama ɣef yemdanen. D uguren ɣef ayeg temderkal tjadit. I lmend n wanect-a yal tawil, yal taɣawasa i izemren ad yesenquqel ajgu n lbaṭel akked d tmuḥqranit, ara yeldin lqid i weɣref, ara yesɣarsen amrar ikerfen lebɣi, ilaq ad yili d allal gar ifasen n wid yettnadin tifrat:

Inni-as i gma ur neẓri

Mačči s tmuɣli

Ara tcebleḍ lebḥer yersen

Jebd-d rεud n yigenni

Lehwa d ubruri

Aṣemmiḍ ideflawen

Tezgeḍ-d mebεid s tmuɣli

Ad tezreḍ ass-nni

Wali-d lembwaber ay ɣerqen

Kra yekseb ugama, ilaq ad yilli d amεiwen i wid yebɣan ad ɣeḍlen azaglu. I wid yebɣan ad ksen lḥif ɣef tjadit, ɣef yidles. Ilaq wid i d-yezgan d ugur zdat n lḥeq ad rren aḍar. Ɣef waya tikwal lmenṭeq tiwi-d ad yilli srid, mebla adari mebɣir tuzya d tunḍa. Asbedi n tillas zdat wid yebɣan ad mḥun laṣel ur yeḥwaǧ_ara aciwer. Akken yal taɣawsa ad tuɣal ɣer umdiq-is-is ilaq takritt:

A ljar-iw issin amkan

Mebla ma ḥuddeɣ-ak tillas

Ala txeṭṭuḍ iberdan

Lmut-ik tebniḍ fell-as

Ma gulleɣ-ak jmaεliman

Qqerbed ma d bab n tisas!

Ticki i d-banen yiberden, ticki yal yiwen yessen tizrugin ilaqen ad yilli yuɣ lḥal ifeṭiwjen n takritt εadden syen. Ad illin fkan-d tbut d luccayer :

Iṣuded ubeḥri

Yewwi leqramed

Naɣ

Iṣuḍed ubeḥri

yesuffeg aɣebar

ljehd n umeslay tikwal ur asen-t yezmir ara I timsal. Di tikkal yecban tiggi yetɣimi-d usḥisef. £er Lunis asḥisef ur yelli ara d win yasawalen i berru n leqrar naɣ i ugzam n layas. Asḥisef ɣer-s d nehta yugaren nhati. D nehta yeḍfer urif:

Menaɣ a win d- yegren tiɣri

Tiɣri ad tewweḍ iggeni

Igenni ad t-id-tesɣres!

Ilaq ad yeqqres yigenni. Ad εiwed adif yiɣes. Ayen i d-iḍerrun yecba lmuḥal. Di later n takritt tella tujla, imeṭṭi, laẓ akked lḥif. Iṣeggaden n tudert ur d-cqin ara deg umajed n lxalat:

Aεli mi yeḥfeḍ lgira

Adrar yerra-t d luḍa

Yerra-d rṣas am lehwa

Yenɣa wa yebennun

Win ara ihudden yella

Mid yeɣli cwal, nnefs n tudert yetti. Yuɣal ɣer daxel n turin. Wid ineqqen ufan-as lebɣi i wurar. Rreḥma tejla deg tasiwin-nsen. lehnana tesbek deg ulawen-nsen. Times tuɣ tirni. Ula d igenni yuɣal d ajajiḥ ur nettnusu:

Tekker tmes ussan uḍan

Rṣas d abruri

Seεerqen i yiṭij amkan

Anida iɣelli

D acu i d ddwa n taluft? Amek i d ixef-is ? ansi ara d-tuɣal lehna ɣer yixfawen n yemdanen ? Amek ad d-yini yiles ɣef tedyanin i d-yewwin lmut di later-nsent ?

Limer ad d-iniɣ ayen yellan

Xas igenni ad yembiwel

Ulama timena trenu zit ɣer times, xas tasusmi yugi-tt yiles maca:

Limer ad d-niɣ ayen yellan

Taserdunt ad terew mmi-s

Urif yettnawal urfan. Tudert tuɣal d iɣiɣden. Asḥisef yeḍleq amendi- is ɣef tmurt am wadal yulin ɣef waman. Tuɣal tmuɣli ur tezmir a d-tεebbi ayen-nni n temhujrit, ayen-nni n tuṣḍa. I tikelt niḍen nig takritt tella takritt:

Ulac ad t-id rreɣ yella

Naɣ: Xas ad bdelleɣ lmektub

Mi tuɣ tigrett n cwal, cwal yettimɣur deg ulawen. Yettrakim yettfuru deg zilan. Mi yenfel lbaṭel ɣef lḥedd-is, tiɣri tettrifig ɣer wayen yugaren kra yellan. Tuli ɣer yigenni akken ad tensenεat tixidas yellan:

Anaɣ a sidi rebbi

Anwa igenni deg tettiliḍ?

Ma d wa yellan nnig-i

yebεeb bac ayi-d-twalliḍ

Abernus yettwakes-iyi

εafsen-t yak ma d kečč teẓriḍ

Hamid Ait Slimane

Partager