Yvan Tetelbom yewwin deg ixef –is aktay n Uẓzefun akked d nnsim n yellel agrakal d amaru, d amedyaz, d amyurar n umezgun,d imsudes n tfaskiwin. Gar idlisen yura nezmer ad nebder « tabrek mačči d inni, d tidmi », « annuz d timena », « kra si tayri, kra si tagrawla ». D netta i -yelan i lmendad n « ussan n temdyazt igeraɣlanen Si Muḥend u Mḥend » i d yellan deg unebdu yezrin di tamdint n Uẓẓefun akked Tizi Racced d Tizi Wezzu. Nemlal yid-s, yemala-aɣ-d tikti-s ɣef tsekla akked d usirem izedɣen deg ul-is amer yiwwas idles amaziɣ ad yeǧuǧǧeg.
Yvan akked Azzefun d tanfsut n tayri, acu ara d –tinid ɣef anect-a ?
Aẓẓefun d akal-iw, d iẓuran-iw, d ṛṛuḥ-iw. Tayri i aɣ- yezdin d leḥmala iccuden ṛṛuḥ ɣer igenni. Aẓẓefun d ṭelqa n lxiḍ iyi-ttawin ɣer txelwit n yellu. Ayen yellan gar-nneɣ iccud imurar ɣer telqay n telqay. Mezhureɣ nekk i d-illulen, i yedran azal n 15 iseggasen deg yirrebi n Uẓẓefun tamurt ineẓuren. Deg adif-is id iyi-d -tekka cihwa n temdyazt. Assen deg i d- lldiɣ allen-iw ɣef uḥiḥa-s i yuɣaleɣ d amedyaz. Ɣef aya leḥmala-w ɣer Uẓẓefun d tayri u nnfenu.
Acu iccuden Aẓẓefun ɣer tmedyazt ?
Tamedyazt talla di yal amkan deg taxliǧin n Uẓẓefun. Tella deg ugama-s. D netta-t i d- asafer yettmudun tazmert i tezmert. Inniyen n yillel yebhan, n idurar akked iggenwen, riḥḥa i d- yettassen seg-sen, igli yegunin tirza n wallaɣ sebdadden, deg ljennet yecban tagi, ixef yettafen iman-is di lxelwa n tmena. Din yettlaled wawal d ilelli, d agrawli yettuɣal d asefru yettagin annuz.
Acu n sser i d yewwin imedyazen si yal igli akken ad as rran tajmilit i Si Muḥend U Mḥend ?
Si Mḥend U Mḥend d amedyaz n tlelli. D amedyaz n yiwen ugdud d amedyaz n yal agdud. D amesefruy n yal aɣref yettnadin lɛez iyi- iman-is. Ɣef aya Si Muḥend d ayla n talsa meṛṛa.
Mi id-as tesliḍ i tmedyazt taqbaylit, acu-ten iḥulfan-ik ?
Taqbaylit d tutlayt-iw tayematt. Taqbaylit d tutlayt n isfra, n icewiqen umi sliɣ uqbel ad issineɣ tutlayt tafransist lemdeɣ am nekk am leqbayel deg uɣerbaz. Taqbaylit d tameslayt ihuzzen temẓi-w, tedla ɣef lferḥ-iw akked imeṭṭi-w. Imewlan-iw ttutlayen taqbaylit. Ma yalla ass-a d tafransist umu weɛaɣ ugar, tikwal ttnadiɣ ɣef awalen tebɣa ad tinni tidmi-w s teqbaylit. Di teswiɛn-nni teḥwijiɣ tutlayt-iw taqbaylit. Anadi -inu ɣef awalen n taqbaylit, xas zrin 48 isagssen ɣef yinnig-iw, ziɣema d anadi ɣef yixef-iw.
Tirga inek tessawel i tiga nniḍen,d acu i d-tirga n Yvan ?
Targit-iw d tuɣalin ɣer Uẓẓefun akken ad idireɣ din ger wid-iw alama d nehta taneggarut. Aḍris- agi uriɣ melmu kan d tugnaɣef iḥulfan-iw mgal Aẓẓefun, d inigan n lxiq icegben ixef-iw, amakken diɣ yella d tajmilit i unaẓur Saɛid Ḥilmi umu ara tehduɣ :
« Uɣaleɣ-d ɣer wakal iyi-d-yesekren di ttnaṣfa n lqern-a yemcubaken deg ixef n lmuḥal, amer as d nalles i lebni n dduḥ yifen yal dduḥ. Dduḥ yettun aserqas di tezrugin n tmura n l’Europe.
Tuɣalin-iw ɣer wakal –iw yecba aseblkem amenzu i d-yurwen tudert, d iggenwen, d akud akked kra yellan. Illel agrakal yelsa-d deg yiḍ -nni talaba n thuski akken ayi sbur leɛnaya-s. Akken -ayi semčeḥ temreɣ n waman-is yessudunen icenfiren s leḥnana n tayri. Tiḥdayin, taẓult deg allen, rnant ɣef sser cbaḥa, yedda uḍar di later umeksa yelan d ahwawi.
Aktayen n temẓî zzin-d ɣer tidmi, tufrar-d tazla s ufella n lqermudyeɣman, rriḥa n lqares deg tibḥirin, tifsutin d nssim-nsen-t, tasusmi yesnugdamen lexwaṭer ɣef tirga-s. Mekteɣ-d ccix n lakul s unyir-is ukriz,leḥmurga n tmadiyin, ccna n Sliman ƐAzem yetthuzun taddart s uḥiḥ-as yesmirjiḥen ɣef lemwaji n Yillel.
Di ljennet yecban tagi i d- mmlaleɣ Saɛid Ḥilmi. Timlilit tella drezg iw. Saɛid d amdan yekkan akkin i wakud, d amdan ur yerri zzman deg aciw-is. Ineǧger-it-id waḍḍu n ṣeḥra yerɣan akked ibehṛiyen n twenza d yekkan deg agarawen. Amenzgun yezdeɣ deg iɣsan-is d anaẓur iteddun s lqis ɣer tiqucac n udrar yeseqraben ɣer rebbi.
Din-a i-yella uxxam-is yebnan s uẓru umu zzin igeǧǧigen. I yal anerzuf i d-yedlan fell-as yessen ad ijab awal yesefṛaḥen ulawen. Ifyar –is d lmeɛna yesalmaden lemɛun, d isfra i d- yeskanayen lbenna n yisefra. Tikwal tidmi-s tennig ɣer lebɛid akken ad teɣz di telqay n umezruy n Ruzzarus tucbiḥt.
D ta i ljent-iw, ḥulfeɣ s wul iḥabek si zyada n ccuq. »
I sya ɣer zdat nezmer a neḍmaɛ timlilit tis snat n wussan agraɣlanen Si Muḥend U Mḥend ? D acu i d- iswi-nsen ?
Negezmi-tt d ṛṛa y di 2010 akken aktay n Si Muḥend ad yettuɣal di yal tikelt. Innig yura deg ixef n Si Muḥend akked deg isefra-s.
Nukni necba ɣur-s, i meṛṛa d imenṭaren. D iɣriben ɣef akal, ɣef temẓi-nneɣ,ɣef tayri id -aɣ imelken. Ayen yesewhamen d-akken yedda uḍar-is deg yiberden n yinnig izzraɛ isefra-s i d-yettlalen mebɣir ma yeḥtem, acku tamedyazt-is d tukci n yixef –is yesnan d acu i d-aggas. S isefra yessens lejruḥ-is, yesexsi ḥaruq n tigret yuɣen deg ixef-is, yezuzen cḥani i-iɣeba wul-is ɣef iden it- yenfan, ɣef urumi ihuden tamurt-is. Si Muḥend am yal nnbi id illulen ɣer ddunit, yuklal tajmilt n talsa. ¨Ɣef aya tewwid yal aseggas a neknu zdat isefra ines, ad nesqerdec tizemnit yellan di tira-s, acku amazan-ines d win teḥwaj talsa wakali. Deg abrid-a, aqleɣ la d nesewjed akked d tidukkla tadelsant Yusef U Qasi timlili id iteddun.
D acu n iḥulfan i d-sakkayen wawalen- agi deg ul-ik :
Tamurt n leqbayel ?
D lǧenet !
Tamedyazt?
Tutlayt id yekkan nnig yal tutlayt.
Si Muḥend ?
Inig n lebda
Illel ?
D tajjuma war tilisa
Ait Slimane Hamid