Tafsut n Yimaziɣen d tefsut taberkant: amek d-wanda ?

Partager

Zrin 35 iseggasen ɣef tafsut n-imaziɣen id yellan deg useggas 1980. Tadyant    id yegren  i tikelt tamezwarut ,s- lejher ,tamsalt n-timmadit  n Lẓẓayer ɣer unnar n-uskasi seg-imi tewwi tmurt tamunent –ines di 1962.  Am akken zrin diɣen 14 n-iseggasen ɣef tafsut taberkant n 2001 id yeǧǧen ccwami-is deg ixfawen n-leqbayel wakali imi lejruḥ-is mazal ɣman. Imenɣi n-umussu n-leɛrac akked  win n-warrac n-tafsut taberkent  yesenquqel ( ahat i lebda?)  tamuɣli n-imezdaɣ n-tmurt n-leqbayel  ɣer tisertit  imi ɣer wamur ameqqran deg-sen  amennuɣ aserti s- wudem aqbur(akken i t uɣen imeɣnasen n-ssin ikabaren  FFS d RCD d-umussu adelsan amaziɣ-MCB-)   yeǧǧa-t lawan, ttwalint d-abrid ireglen ur nsufuɣ. Maca uqbel a nsuk tamuɣli ɣef  taluft-agi , yelha lemmer ad nneg    ṭelqa ara aɣ-yewwin si tazwara  n-tamsalt  alamma d taggara-s. Anect-a ad yilli   s-lmendad n kra n-tuttriwin ara yillin d-timwelhin i uskasi nebɣa ad neger s-annar teɣzi n-waggur-agi n yibirir  yellan d-amuli n-snat n- tegrawliwin-agi . Ɣef aya  yelha ad nsuter seg tidmiwin-nneɣ aya-gi:  Acu-tt ssebba n   snat n-tafsutin-agi , yellan d yiwen umennuɣ xas ma mgaradent di ṣṣifa? Acu s-wacu id glant i yidles amaziɣ ? Amek  yella  udem n-umennuɣ ɣef timadit tamaziɣt ass-a d-wamek ara yilli azekka?  

Tamurt n-leqbayel deffir timunent:

Asmi yeffeɣ uṛumi deg useggas 1962 , tamurt n-Leqbayel yufa-tt-id lḥal tezwi .  Ur yelli id teǧǧa Franṣa seg-s. Amur ameqqran n-tuddar d-leḥwaṛi nhudent , ixxamen rraben, iberdan nexren, irgazen ya yemmut, wa iɛab, wa yenfa… ( hudden ḥerqen yixxamen, nɣan-aɣ izmawen, listiɛmar bu lemḥayen, yeǧǧa-d igujilen) . Ifaden n-tmurt n-leqbayel merra tezwi-ten Fṛansa. Tadamsa( l’économie ) ulac, allalen n-tdawsa ( santé) d-asafar, iɣerbazen  drus maḍi, iberdan  xerben yerna xuṣṣen, Tizi-Wezzu s timad-is tella kan d-Lbilaj …kulci ixus.  Ɣef lexṣaṣ-agi  yenerna llaẓ akked lmiziriya imi  imeḍqan n- lexdma , tafat, aman d-axayel kan  i ten-ttxayalen imezdaɣ n-tmurt imiren. Di Lẓẓayer tamanaɣt aɣbel d-ayen nniḍen. D- amḥizwer ɣer ukersi n-leḥkem gar  GPRA akked tarbaɛt  yellan di Tunes .  Amḥizwer  yesyazeg   tasilit n-lfetna. Widen yezdi umennuɣ ferqen  myuɣalen d-icenga, s ddaw tiṭ i ttemyaxẓaren.  Snat n-trabuyaɛ banent-d : tin n-Tlemcen ddaw tacdac-t n-Benbela, tin n-Tizi-Wezzu ddaw  leɛnaya n  Hocine Ait Ahmed . Maca lkil n-limizan imal ɣer terbaɛt n-Tlemcen acku  iserdasen-is d wid id  yekkan si tilist n Tunes (yellan ddaw leḥkem n Houari Boumedienne) . Isardasen-agi ur ten-issum ara umenuɣ akked  Franṣa, yerna    ttuhaggen akken ilaq , begsen akken iwata ɣer yimenɣi.  Ma yella d tarbaɛt n Tizi-Wezzu tsened ɣef yimjuhad id yesgra ṭrad akked  Fṛansa. Tufa-ten-id tagnit aɛyen, ifaden kkawen.  Rrnu ɣef anect-a  tadyant n war amsefhem gar ssin imdebren n tmurt n leqbayel n yimiren  Krim Belkacem akked Hocine Ait Ahmed imi temgared tmuɣli-nsen ɣef amek ara yilli umennuɣ mgal lbaṭṭel id teddun akken  yesbur tacḍaḍt-is ɣef tmurt wakali. Ahat amennuɣ, ɣef akken id qqaren yimsenqaden  n-unemzruy,  ɣef tugdut d tilelli   txesr-it tmurt n-leqbayel uqbel timunent s timad-is imi irgazen-is iṣaḥen, izemren ad qazmen taswiɛt,  am Amirouche, Abane Remdane, Ali Mellah d-waṭas nniḍen,  ɣlin d-imeɣrasen  uqbel a tefru lgira. Deg aya tamurt n leqbayel tenzef irekeli. Tidyanin am “ l’opération jumelle” ur d ǧǧin kra   deg  tanezmert tesɛa niqal( lawan n-trad akked urumi) tmurt n-leqbayel. D-anect-a d wayen nniḍen ( lexdaɛ, wer amsefhem gar imeɣnasen )  i-yeǧǧan tamurt n-leqbayel a tteknu i  lweɛd , xas ulama teɛrreḍ amek ara terr aman ɣer tiregwa-nsen  ddaw tacḍaḍt n-ukabar n-FFS deg useggas n 1963. Iswiyen yeḍfeṛ imiren ukabar n tirni n-iɣalen  inemlayen ( FFS) d-aressi n-tugdut akked izerfan n- umdan d tilelli n-tidet di  tmurt n Lẓẓayer  wakali.   Meɛna xas lebɣi yella, ifaden ulac. Amenuɣ ifuk s  tweṭṭfa n- Mass Hocine Ait Ahmed ɣef lḥebs. Yemmut win yemuten di trad-nni, yettujeggeḥ win yettujegḥendi lwan  deg  daxal uderbuz n tsertit   llant-d lemcawrat gar akabar FLN akked FFS  ɣef wamek ara  tefru  tamselt-nni . Maca ur iɛaṭel-ara yezzi-d Boumedienne d-tarbaɛt-is ɣef uselway amenzu n tigduda n Lezzayer  Benbela, iɣedel-it azekka-wen-nni  n luffaq id yellan akked ukabar n FFS di 19 juin 1965.

Seg assen treṣa tasnaṛeft ( dictature) n-ukabar awḥid ( FLN) iman-is ɣef ukersi n-leḥkem . Ddaw leḥkem n Boumedienne tamurt tesbekt deg-s tsertit. Yekfa lmenṭad. Isaggasen n-tugdi delqen ussu-nsen ɣef tigduda.  Tamurt telḥa s-lebɣi n-yiwen urgaz :  Boumedienne.

Xas akken yerwel Hocine Ait Ahmed si lḥeb-s , akabar n FFS yekcem tudert tuffirt. Krim Belkacem yettwenɣa( 1970), Boudiaf Yenfa, iɣmisen wakali fkan annuz i udabu isedduyen timsal yecqan  tmurt s-uzal akked tugdi ddaw leɛnaya n-wayen umi qqaren imiren asqamu agrawliw ( consiel de la revolution) . Akabar n FLN yesenta tuccar-is tirni , armi ulac acu i-izemran ad yeḍṛu neɣ ad yennulfu mebla rrda n-ukabar-agi. Tamurt tesburr talaba n-tinemla tulmist( socialisme spécifique) . D-anecta-agi yak  id yufraren  armi d-tagara  n- isaggasen n 60. Maca di ttnaṣfa n-iseggasen  n 70 bdant timsal tenfufuden-t.  Tuɣalen waman ɣer lǧedra n-useklu n- umennuɣ ɣef izerfan  d-wayen  yeqnen ɣer-sen . S-tufra, s-lemḥadra s-ttawil n ccna  akked isefra d-tisɣunin i teddun ddew  uffus  amenuɣ aserti yuɣal-d s-annar maca tikelt-a s-wudem nniḍen . lmeqṣud n-umenuɣ-agi  d tigrin  s-annar  askasi  mačči kan   tikti n tugdut  d-izerfan n-umdan  imi ayen si ara d-yeglu aḥerkal n-isagassen n 70  d-tamselt n-nekwa n-tmurt yeqqimen tettuɛalaq seg asmi feclen igrawliyen iqbaylien  n-umusu aɣelnaw ( mouvement national ) imesmaziɣen( berbérites) n-iseggasen n 1940/1950 am Benai Ouali, Mbarek Ait Menguellet, Ouamrane Idir, Laimeche Ali , Ali Yahya Rachid , Hocine Ait Ahmed ,Amar Ould Hamouda….

Yettkemil  

Ait Slimane Hamid 

Partager