Zrin 35 iseggasen ɣef tafsut n-imaziɣen id yellan deg useggas 1980. Tadyant id yegren i tikelt tamezwarut ,s- lejher ,tamsalt n-timmadit n Lẓẓayer ɣer unnar n-uskasi seg-imi tewwi tmurt tamunent –ines di 1962. Am akken zrin diɣen 14 n-iseggasen ɣef tafsut taberkant n 2001 id yeǧǧen ccwami-is deg ixfawen n-leqbayel wakali imi lejruḥ-is mazal ɣman. Imenɣi n-umussu n-leɛrac akked win n-warrac n-tafsut taberkent yesenquqel ( ahat i lebda?) tamuɣli n-imezdaɣ n-tmurt n-leqbayel ɣer tisertit imi ɣer wamur ameqqran deg-sen amennuɣ aserti s- wudem aqbur(akken i t uɣen imeɣnasen n-ssin ikabaren FFS d RCD d-umussu adelsan amaziɣ-MCB-) yeǧǧa-t lawan, ttwalint d-abrid ireglen ur nsufuɣ. Maca uqbel a nsuk tamuɣli ɣef taluft-agi , yelha lemmer ad nneg ṭelqa ara aɣ-yewwin si tazwara n-tamsalt alamma d taggara-s. Anect-a ad yilli s-lmendad n kra n-tuttriwin ara yillin d-timwelhin i uskasi nebɣa ad neger s-annar teɣzi n-waggur-agi n yibirir yellan d-amuli n-snat n- tegrawliwin-agi . Ɣef aya yelha ad nsuter seg tidmiwin-nneɣ aya-gi: Acu-tt ssebba n snat n-tafsutin-agi , yellan d yiwen umennuɣ xas ma mgaradent di ṣṣifa? Acu s-wacu id glant i yidles amaziɣ ? Amek yella udem n-umennuɣ ɣef timadit tamaziɣt ass-a d-wamek ara yilli azekka?
Tamurt n-leqbayel deffir timunent:
Asmi yeffeɣ uṛumi deg useggas 1962 , tamurt n-Leqbayel yufa-tt-id lḥal tezwi . Ur yelli id teǧǧa Franṣa seg-s. Amur ameqqran n-tuddar d-leḥwaṛi nhudent , ixxamen rraben, iberdan nexren, irgazen ya yemmut, wa iɛab, wa yenfa… ( hudden ḥerqen yixxamen, nɣan-aɣ izmawen, listiɛmar bu lemḥayen, yeǧǧa-d igujilen) . Ifaden n-tmurt n-leqbayel merra tezwi-ten Fṛansa. Tadamsa( l’économie ) ulac, allalen n-tdawsa ( santé) d-asafar, iɣerbazen drus maḍi, iberdan xerben yerna xuṣṣen, Tizi-Wezzu s timad-is tella kan d-Lbilaj …kulci ixus. Ɣef lexṣaṣ-agi yenerna llaẓ akked lmiziriya imi imeḍqan n- lexdma , tafat, aman d-axayel kan i ten-ttxayalen imezdaɣ n-tmurt imiren. Di Lẓẓayer tamanaɣt aɣbel d-ayen nniḍen. D- amḥizwer ɣer ukersi n-leḥkem gar GPRA akked tarbaɛt yellan di Tunes . Amḥizwer yesyazeg tasilit n-lfetna. Widen yezdi umennuɣ ferqen myuɣalen d-icenga, s ddaw tiṭ i ttemyaxẓaren. Snat n-trabuyaɛ banent-d : tin n-Tlemcen ddaw tacdac-t n-Benbela, tin n-Tizi-Wezzu ddaw leɛnaya n Hocine Ait Ahmed . Maca lkil n-limizan imal ɣer terbaɛt n-Tlemcen acku iserdasen-is d wid id yekkan si tilist n Tunes (yellan ddaw leḥkem n Houari Boumedienne) . Isardasen-agi ur ten-issum ara umenuɣ akked Franṣa, yerna ttuhaggen akken ilaq , begsen akken iwata ɣer yimenɣi. Ma yella d tarbaɛt n Tizi-Wezzu tsened ɣef yimjuhad id yesgra ṭrad akked Fṛansa. Tufa-ten-id tagnit aɛyen, ifaden kkawen. Rrnu ɣef anect-a tadyant n war amsefhem gar ssin imdebren n tmurt n leqbayel n yimiren Krim Belkacem akked Hocine Ait Ahmed imi temgared tmuɣli-nsen ɣef amek ara yilli umennuɣ mgal lbaṭṭel id teddun akken yesbur tacḍaḍt-is ɣef tmurt wakali. Ahat amennuɣ, ɣef akken id qqaren yimsenqaden n-unemzruy, ɣef tugdut d tilelli txesr-it tmurt n-leqbayel uqbel timunent s timad-is imi irgazen-is iṣaḥen, izemren ad qazmen taswiɛt, am Amirouche, Abane Remdane, Ali Mellah d-waṭas nniḍen, ɣlin d-imeɣrasen uqbel a tefru lgira. Deg aya tamurt n leqbayel tenzef irekeli. Tidyanin am “ l’opération jumelle” ur d ǧǧin kra deg tanezmert tesɛa niqal( lawan n-trad akked urumi) tmurt n-leqbayel. D-anect-a d wayen nniḍen ( lexdaɛ, wer amsefhem gar imeɣnasen ) i-yeǧǧan tamurt n-leqbayel a tteknu i lweɛd , xas ulama teɛrreḍ amek ara terr aman ɣer tiregwa-nsen ddaw tacḍaḍt n-ukabar n-FFS deg useggas n 1963. Iswiyen yeḍfeṛ imiren ukabar n tirni n-iɣalen inemlayen ( FFS) d-aressi n-tugdut akked izerfan n- umdan d tilelli n-tidet di tmurt n Lẓẓayer wakali. Meɛna xas lebɣi yella, ifaden ulac. Amenuɣ ifuk s tweṭṭfa n- Mass Hocine Ait Ahmed ɣef lḥebs. Yemmut win yemuten di trad-nni, yettujeggeḥ win yettujegḥendi lwan deg daxal uderbuz n tsertit llant-d lemcawrat gar akabar FLN akked FFS ɣef wamek ara tefru tamselt-nni . Maca ur iɛaṭel-ara yezzi-d Boumedienne d-tarbaɛt-is ɣef uselway amenzu n tigduda n Lezzayer Benbela, iɣedel-it azekka-wen-nni n luffaq id yellan akked ukabar n FFS di 19 juin 1965.
Seg assen treṣa tasnaṛeft ( dictature) n-ukabar awḥid ( FLN) iman-is ɣef ukersi n-leḥkem . Ddaw leḥkem n Boumedienne tamurt tesbekt deg-s tsertit. Yekfa lmenṭad. Isaggasen n-tugdi delqen ussu-nsen ɣef tigduda. Tamurt telḥa s-lebɣi n-yiwen urgaz : Boumedienne.
Xas akken yerwel Hocine Ait Ahmed si lḥeb-s , akabar n FFS yekcem tudert tuffirt. Krim Belkacem yettwenɣa( 1970), Boudiaf Yenfa, iɣmisen wakali fkan annuz i udabu isedduyen timsal yecqan tmurt s-uzal akked tugdi ddaw leɛnaya n-wayen umi qqaren imiren asqamu agrawliw ( consiel de la revolution) . Akabar n FLN yesenta tuccar-is tirni , armi ulac acu i-izemran ad yeḍṛu neɣ ad yennulfu mebla rrda n-ukabar-agi. Tamurt tesburr talaba n-tinemla tulmist( socialisme spécifique) . D-anecta-agi yak id yufraren armi d-tagara n- isaggasen n 60. Maca di ttnaṣfa n-iseggasen n 70 bdant timsal tenfufuden-t. Tuɣalen waman ɣer lǧedra n-useklu n- umennuɣ ɣef izerfan d-wayen yeqnen ɣer-sen . S-tufra, s-lemḥadra s-ttawil n ccna akked isefra d-tisɣunin i teddun ddew uffus amenuɣ aserti yuɣal-d s-annar maca tikelt-a s-wudem nniḍen . lmeqṣud n-umenuɣ-agi d tigrin s-annar askasi mačči kan tikti n tugdut d-izerfan n-umdan imi ayen si ara d-yeglu aḥerkal n-isagassen n 70 d-tamselt n-nekwa n-tmurt yeqqimen tettuɛalaq seg asmi feclen igrawliyen iqbaylien n-umusu aɣelnaw ( mouvement national ) imesmaziɣen( berbérites) n-iseggasen n 1940/1950 am Benai Ouali, Mbarek Ait Menguellet, Ouamrane Idir, Laimeche Ali , Ali Yahya Rachid , Hocine Ait Ahmed ,Amar Ould Hamouda….
Yettkemil
Ait Slimane Hamid