Yennayer neɣ tawwurt n useggas

Partager

Amenzu n yennayer d ixef n useggas ɣer Yimaziɣen. D tawwurt n useggas akken i as-qqaren yimɣaren. Yetta-as-d yal ass 12 deg yennayer n uzemz agraɣlan (seg tlallit n Ɛisa ar ass-a). llan wid i d-yeqqaren, yettas-d deg 13 neɣ 14 deg yennayer.

Acu kan, ɣer taggara, sfugulen-t s waṭas deg wass n wis 12 deg tmurt n Leqbayel. Awal ‘’Yennayer’’, d awal uddis : yen=yiwen ; ayer=aggur (aggur amezwaru). D aggur amezwaru n useggas ɣer yimaziɣen, acu kan mačči d ass asmi tebda tfada (calendrier) n tmaziɣt, axater amenzu n yennayer neɣ tawwurt n useggas ɣer yimaziɣen, d ayen yellan seg zik n zik, meɛna tafada-agi, tennulfa-d kan deg useggas n 1980. Ayen ara nwali ɣer taggara n uḍris-a. Yettili-d usfugel n umenzu n yennayer seg yal tama n tmazɣa neɣ ɛad akkin : seg Tegzirin Tiknariyin alamma d amda n Siwa, seg yilel agrakal alamma d Tinirit. Acu kan, yal wa d wamek i t-yesfugul. Deg tama n tlemsan, ttgen ayen iwumi qqaren ‘’Ayrad’’ (Izem). Ad kkren warrac, ad rren isɣumen yecba izmawen i wudmawen-nsen, syin ad d-ttezzin i yixxamen n taddart, ad d-jjamaɛen isufar n wučči. Tameddit, ad ten-awin ɣer yiwen umekkan anda ara ten-id-sewwent tlawin u ad ten-ččen yimezdaɣ ara d-yemlilen ɣer din. Seg tama n tmurt n leqbayel, ttgen uftiyen akked seksu s uyaziḍ, neɣ seksu bu sebɛa n yisufar. Tikwal, sebɛa n ssenf n tgella. Ass-nni, ad d-tennejmaɛ twacult akken ma tella u ad d-tezzi i yimensi n yennayer. Ula d iminigen, wid yemmuten neɣ tullas i zewǧen, ttgan-asen amur-nsen deg terbut : ad asen-d-seddun tiɣenjawin. D taswiɛt, diɣ, anda ttqerricen i warrac imecṭaḥ. Ma ɣer yicawiyen, zyada ɣef yimensi-a, ttbeddilet tlawin iblaḍen n yinyen akked tgejda n yiqiḍunen. Ihi, Asfugel n yennayer, neɣ tiwwura n useggas, mačči dayen i d-yennulfan deg yiseggasen-agi kan ineggura. D asfugel i yellan seg zik n zik, ur yeqqin, diɣ, ɣer Cacnaq,akken bɣan ad t-sneṭṭḍen kra n yimdanen i d-yettawin awal ɣef umezruy n yennayer. Tamsmalt n yennayer, weḥd-s, tamsalt n ugellid Cacnaq, d tayeḍ. Amek i d-tennulfa tfada (calendrier) n yimaziɣen. Tafada tamaziɣt, d ayen i d-yennulfan deg useggas n 1980 sɣur umeɣnas acawi Amar Negadi i yettwassnen s yisem Amar Acawi. Yella umeɣnas-agi i ilulen deg usegas n 1943 deg Tbaten, deg Ugraw n Yimaziɣen (Académie Berbère) deg tmurt n Fransa. Yeqdec deg-s kra n lweqt kan deg yiseggsen-nni 1970. I wakken ad yefk izamulen i umennuɣ d leqdic ɣef tmaziɣt, ixemmen ad yesnulfu tafada n yimaziɣen imi iwala tella tfada n yimasiḥen akked tin n yinselmen. Ihi, inuda acḥal d aseggas i wakken ad d-yaf ansi ara t-yebdu. Yuɣal, yefra-tt d rray-is, u yewwi nnican seg wasmi yuɣal Cacnaq d agellid ɣef yiferɛunen (yesbedd tagelda tis 22) deg useggas n 950 uqbel tallalit n ƐIsa. Aya, ɣef wakken i t-yufa netta deg unadi-ines, imi ar tura mazal ur tefri temsalt-agi n wazemz-agi. Ihi, yekker Amar Negadi, yexdem-d tafada tamaziɣt deg useggas-nni 1980 u yebda amenzu n yennayer 2930, ass-nni 1 deg yennayer 1980. Syin, uɣalen sseɣtan-t, rnan-as ussan ɛlaḥsab n umgarad yellan ǧar tfada Julien akked tin Grégorien. Teffeɣ-d tfada-agi i tikkelt tamezwarut deg tesɣunt Assaɣen n Tiddukkla n Uɣref Amaziɣ anda yella Amar Amaziɣ. Akka, i d-ttlalent ula d tanfusin ɣer yigduden-nniḍen.

Asenǧaq n yimaziɣen

Ula d asenǧaq n yimaziɣen yettwaxelq-d sɣur iɛeggalen n Ugraw n Yimaziɣen deg useggas n 1970. Syin i d-yennulfa. Yesɛa tlata n yiniten i tesɛa tmurt n tmazɣa : amidadi, yemmal-d ilel (lebḥar), azegzaw neɣ aḥcayci, yeskan-d aẓaɣar d yidurar, awraɣ, yesban-d sseḥra. Deg useggas n 1972, rnan-as asekkil-nni ‘’Z’’

Azamul n usekkil

Am wakken yexdem Amar Negadi, yekker-d, diɣ, wayeḍ i wakken ad d-yernu azamul-nniḍen i tmaziɣt. Wagi d Hocine Zekri i ixedmen s wuzzal asekkil ‘’Ж’’ n ugemmay n tifinaɣ. Yefka i talɣa n usekkil anamek n urgaz ilelli imi i yettak cbih ɣer umdan. Yerna awal amaziɣ, yebɣa ad d-yini ‘’Amdan ilelli’’. Syin ɣer wass-a, aṭas n umecwar i d-telḥa temsalt-agi n tmaziɣt. S tuffra akked tmeḥqranit, ɣer uselmed-is deg yiɣerbazen, ɛinani. Yenna umedyaz deg wawal-is :’’rriɣ tajmilt tameqqrant i wid-ak-nni, alef akked tteɛmeyya, i d-ḥesben segmi nettwaɣ. Limmer ur aɣ-t-id-nnin ara, ur neẓri ara d acu-aɣ. Sḥesbet-aɣ-d ar ass-a, wid i d-yeggran yid-s ad nennaɣ. Anwi wigi? D imeqqranen ɣef yimeqqranen, d imecṭaḥ s ddaw Rebbi. Qisset, feṣslet, xiḍet, selset-asen isem i aken-iɛeǧben, fell-asen i d-nettɣenni’’.

Ihi, Aseggas ameggaz ara d-nnini nekni.

Hocine Moula

Partager